تعداد بازدید :911
آشوراده زیر تیغ سرمایه
تفاهمنامه آشوراده، برای واگذاری بخشی از منطقه حفاظت شده میانکاله، برای احداث تاسیسات اقامتی و گردشگری میان سازمان محیط زیست و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری سال گذشته امضا شد. 190 سازمان مردم نهاد از سراسر ایران و شمار زیادی از استادان بزرگ محیط زیست کشور، شمار زیادی از کارشناسان صدوق بدنه سازمان محیط زیست از جمله مشاور عالی این سازمان، با امضای این تفاهمنامه مخالفت کردند. معاون سرمایهگذاری سازمان میراث فرهنگی مخالفان با این تفاهمنامه و مخالفان با واگذاری جزیره حفاظت شده آشوراده به سرمایه گذار برای ساخت و ساز را متوهم نامید؟ در حقیقت بنظر میرسد کارکرد دستگاه حفاظت از محیط زیست کشور بگونه پیچیدهای زیر فشار سرمایهسالاری خصوصی/دولتی ناکارآمد میشود. تا از سویی در برابر بسیار تخلفات و تعرضات به منابع طبیعی و محیط زیست شکننده کشور از جمله خطرناکترین آنها یعنی سدسازی و خطوط انتقال آب از خلیج فارس به سیستان، فارس، کرمان، خوزستان.. یا از سرشاخههای کارون در بهشت آباد به شهرهای مرکزی، یا دربرابر دهها طرح پولخوره و ناسازگار سکوت یا همکاری کند، و از سوی دیگر دست به حراج مناطق حفاظت شده بزند؟ آنهم در مغایرت با اصل 50 قانون اساسی و نیز در مغایرت با معاهدههای بینالمللی مانند معاهده مبارزه با بیابانزایی، معاهده تنوع زیستی، آیچی...
منابع زیستی زمین برای انسان حیاتی و ضروری است. تنوع گونهای یک دارایی با ارزش شگفت انگیز برای نسلهای امروز و آینده بشمار میرود. با اینهمه، تهدید و نابودی گونهها، زیستگاهها و بومسامانههای آبی و خاکی هرگز چنین آهنگ فاجعهباری نداشته است. امروز انقراض و نابودی گونههای گیاهی و جانوری بدست انسان و سبک زندگیاش به مرز بسیار خطرناکی رسیده است. در پی تقلید از دانش و سبک زندگی نابومی از شصت سال پیش و بویژه در دهههای اخیر از بدترین نمونههای رفتار با طبیعت را داشتهایم. درحالیکه مردم این سرزمین کهن از دیرباز طبیعت را محضر خدا و تجلیگاه فرشتگانی چون الهه آب و آبادانی (آناهیتا) میدانستند. در حالیکه اصل 50 قانون اساسی بر حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست تاکید صریح دارد. درحالیکه پیشوایان دینی و رهبری جامعه حتی در دوران جنگ تحمیلی هرگونه تداخل و ساخت و ساز در حریم مناطق حفاظت شده ولو مراکز نظامی یا دینی را منع میکنند.
انجمن رم در 1968 از اندیشمندان بیش از 50 کشور جهان تشکیل شد و خطر بزرگ نفوذ پولسالاری monetarism و تجاریسازی merchantilism در بنیانهای جامعه انسانی و جایگزین شدن آنها بجای همه ارزشهای تمدنی و معنوی را هشدار داد. گزارشی به سفارش کلوب رم از سوی دانشگاه ماساچوست MIT منتشر شد تا کشورها را به توقف مسابقه رشد اقتصادی به بهای نابودی منابع طبیعی کره زمین وادار کند. یافتهها و هشدارهای انجمن رم در راستای جلوگیری از نابودی زمین، با برپایی همایش استکهلم در 1972 پیگیری شد. برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد UNEP در نوامبر 1988 گروه کارشناسی تنوع زیستی را در راستای نیاز به یک اقدام بینالمللی برای حفظ تنوع زیستی زمین تشکیل داد. در فوریه 1991 در همایشی در نایروبی متن توافق شده معاهده تنوع زیستی منتشر شد. این معاهده در همایش زمین در ریو 1992، به امضای سران جهان گذاشته شد. نخستین نشست عمومی معاهده تنوع زیستی در 9 دسامبر 1994 در باهاماس برگزار شد و امروز 168 کشور جهان عضو این معاهده بشمار میروند. نشست دورهای معاهده تنوع زیستی در 2010 در آیچی Aichi ژاپن برگزار شد. اهداف راهبردی بیست گانه آیچی راهکارهای اقدام را اعلام کرد. آیچی از کشورهای عضو خواست:
-
تا 2020 دست کم ارزشهای تنوع زیستی و گامهای لازم برای حفاظت از آن را به آگاهی عمومی برسانند
-
تا 2020 دست کم حفاظت از تنوع زیستی و ارزشهای آن را با برنامههای محلی و بومی تلفیق کنند
-
تا 2020 دست کم انگیزهها و یارانهها برای کاهش یا پرهیز از پیامدهای منفی بر تنوع زیستی و انگیزههای مثبت برای حفاظت و پایداری تنوع گونهای را گسترش دهند.
-
تا 2020 دست کم دولتها و ذینفعان در همه سطوح برای اجرای برنامههای تولید و مصرف پایدار در چارچوبهای بومشناختی اقدام نمایند
-
تا 2020 نرخ نابودی زیستگاههای طبیعی، جنگلها، را دست کم به نصف کاهش دهند و برای رسیدن به صفر امکان یابی کنند.
-
تا 2020 همه ذخیرههای ماهی و خزندگان و گیاهان دریایی را با کاربرد ابزارهای قانونی و رویکردهای زیستی بگونه پایدار مدیریت کنند تا از هرگونه ماهیگیری بیش از اندازه جلوگیری شود، تا برنامهها و معیارهای بازتوانی و بازیافت برای همه گونههای در حال نابودی و زیست بومهای شکننده و پیامدهای آنها بر ذخیره ماهیها و گونهها و زیستبومها از مرزهای ایمنی بومشناختی نگذرد.
-
تا 2020 مناطق کشاورزی، آبکشت و مناطق جنگلی را در راستای حفاظت تنوع گونهای بگونه پایدار و مطمئن مدیریت کنند
-
تا 2020 آلودگی و ورود مواد مغذی را به مرزی برسانند که برای کارکرد زیست بومی و تنوع زیستی مشکلی ایجاد نکند
-
تا 2020 گونههای نابومی وارداتی و راه ورودشان را شناسایی و اولویتبندی و گونههای دارای اولویت را پایش و برای مدیریت و پیشگیری از ورود و استقرار آنها اقدام کنند.
-
تا 2015 فشارهای انسانی چندگانه بر تپههای مرجانی و دیگر بومسامانههای شکننده متاثر از تغییر اقلیم یا اسیدی شدن آبهای اقیانوسی را کمینه کنند تا یکپارچگی و عملکرد خود را بازیابند.
-
تا 2020 دست کم 17 درصد سطح اراضی و آبهای داخلی و 10 درصد مناطق ساحلی و دریایی مهم از دیدگاه تنوع زیستی مهم را بکمک مدیریت موثر، نمونهبرداری بومشناختی، سامانههای هدایتی، و بکمک دیگر معیارهای موثر منطقهای حفاظت، و با موازین گستردهتر زمینی و دریایی تلفیق کنند.
-
تا 2020 انقراض گونههای در خطر را کاملا پیشگیری و وضعیت حفاظتی آنها بویژه درخطرترینشان را پایدار کنند.
-
تا 2020 تنوع ژنتیکی گیاهان زراعی و دامهای بومی و گونههای وابسته بومی وحشی آنها مانند دیگر گونههای ارزشمند از دیدگاه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی را بازیافت و راهبردهایی برای کمینه کردن فرسایش خاک و حفاظت موثر از تنوع ژنتیکی بومی پیش بینی کنند.
-
تا 2020 بوم سامانههایی که امکانات و خدمات ضروری مانند آب یا سلامتی زندگی و رفاه تامین میکنند را بویژه برای تامین نیازهای زنان، جوامع محلی و بومی و اقشار فقیر و آسیب پذیر احیا و حفاظت کنند.
-
تا 2020 برگشت و احیای بومسامانهها و مشارکت تنوع زیستی در کاهش کربن، با احیای 15 درصد از بومسامانههای تخریب شده را بکمک حفاظت و احیا میسر کنند. این کار کاهش تغییر اقلیم و تلاش برای مبارزه با بیابانزایی را درپی خواهد داشت.
-
تا 2015 برنامه ناگویا Nagoya در زمینه دسترسی به منابع ژنتیک و مشارکت منصفانه و عادلانه در سود ناشی از کاربرد آنها را اجباری کنند و قوانین ملی را پوشش دهند.
-
تا 2015 مشارکت کنندگان را گسترش دهند و به مثابه یک ابزار سیاستگزاری هماهنگ کنند تا اجرای یک راهبرد و برنامه عمل موثر، مشارکتی و همسو با راهبرد تنوع زیستی آغاز شود.
-
تا 2020 دانش سنتی و بومی، نوآوریها و تمرینهای جوامع بومی ومحلی دررابطه با حفاظت و کاربرد پایدار تنوع زیستی، و کاربرد درست انها از منابع زیستی در قوانین ملی و الزامات بینالمللی را کاملا محترم بشمارند تا اجرای معاهده تنوع زیستی با مشارکت موثر جوامع بومی و محلی در همه سطوح تلفیق شود
-
تا 2020 دانش و علم و فناوری مرتبط با تنوع زیستی، ارزشهای آن، کارکردهای آن، وضعیت و فرایند آن، و نتایج از دست رفتن آن را بهبود و بگونه گسترده انتقال دهند.
-
تا 2020 دست کم با جابجایی منابع مالی اعتباری برای اجرای موثر برنامه راهبردی تنوع زیستی 2020-2011 از همه منابع و در تطبیق با فرایند متحد و موافقت شده در راهبرد جابجایی منابع، پایداری را از سطح کنونی ارتقا دهند.
مناطق حفاظت شده مناطقی هستند که عرصه هاي منابع طبيعي آنها به هدف حفاظت از ویژگیهای بومشناختی و حفظ منابع زیستی و حیاتی بکر می ماند و کاربری اصلی خود را حفظ میکنند. جانوران و گیاهان بومی مناطق حفاظت شده از شکار و بهرهبرداری تجاری مصون می مانند. راهسازی و شهرسازی و سدسازی و نیز فعالیتهای اقتصادی مرسوم بنام توسعه در آنها انجام نمیشود تا بکر بمانند و زیستگاه ها و تنوع زیستی آنها دچار آسیب نشود. تفاهمنامه با روح معاهده تنوع زیستی و پیمان آیچی مغایرت دارد که نمونههایی از آن را در زیر نگاه می کنیم.
بندهای یک تا سه اهداف آیچی آگاهیرسانی و تلفیق اهداف حفاظت ازتنوع گونهای با برنامههای محلی و بومی را تصریح میکند. اما بنابر تفاهمنامه آشوراده، این جزیره به سرمایهگذار واگذار میشود تا با هتلسازی برای گردشگری ناپایدار و سرگرمیهای مصنوعی، ناپایداری و نابودی زیستگاهها را برای جزیره به ارمغان بیاورد. ساخت سد شفارود نیز آخرین تکههای هیرکان و تنوع زیستی بسیار مهمش را ویران خواهدکرد و نابودی گونههای کمیاب درختان و جانوران در منطقه رقم خواهد خورد. چرا مناطق حفاظت شده به حراج گذاشته میشود تا با گردشگری ناپایدار، تنوع گونهای را نابود کند. نمونههای آن را در ساخت و ساز در پارک ملی بختگان، هورالعظیم، و... شاهدیم. گردشگری پایدار به ساخت و ساز در منطقه حفاظت شده نیاز ندارد.
بندهای چهارم و پنجم پیمان آیچی یعنی برنامههایتولیدومصرف پایدار در چارچوبهای بومشناختی و کاهش نابودی زیستگاههای طبیعی و جنگلها، مدیریت پایدار ذخیرههای ماهی و خزندگان و گیاهان دریایی را الزامی می کند که در تفاهمنامه آشوراده بگونه عکس بازتاب یافته است. واگذاری منطقه حفاظت شده جزیره آشوراده به سرمایهگزاران برای ساخت و ساز تاسیسات گردشگری، نابودی آخرین زیستگاههای گونه اوسگ یا فک دریای مازندران یا گونههای خاویاری نادر و نیز گیاهان کمیاب جزیره آشوراده را دربردارد.
بند 11 اهداف آیچی تکلیف می کندکه کشورهای جهان میزان اراضی حفاظت شده خود را تا 5 سال دیگر (2020) دست کم به 17 درصد کل اراضی برسانند. وضعیت کنونی مناطق حفاظت شده کشور و مقایسه با سامانه اهداف آیچی نشان میدهد که سازمان محیط زیست باید بنابر سطح اراضی حفاظت شده کنونی کشور را افزایش دهد نه اینکه از ان بکاهد. اما توافقنامههاست که در راستای واگذاری برای ساخت وساز در اراضی حفاظت شده از هورالعظیم و پارک ملی بختگان تا خبر و آشوراده و... امضا شده است. یادآوری می شود که سطح اراضی حفاظت شده کنونی کشور را سازمان محیط زیست 11 درصد اعلام می کند. اما برخی کارشناسان علوم محیطی به سبب ساخت و سازهای انجام شده، که به تکه تکه شدن زیستگاهها و کاهش کیفیت عرصههای طبیعی و کاهش تنوع گونهای در آنها انجامیده، این سطح را بسیار کمتر از این رقم می دانند.
آیا توهم است؟ معاون سرمایهگذاری سازمان میراث فرهنگی می گوید نزدیک به بیست سال است که برای ایجاد طرح گردشگری در آشوراده تلاش میشود و انتقاداتی که به طرحهای گردشگری در آشوراده وارد شده ناشی از وهم و خیال منتقدان است. این توهین نه تنها استادان بزرگ محیط زیست کشور، کارشناسان صدوق سازمان محیط زیست، شمار زیادی از سازمانهای مردم نهاد از سراسر ایران، و مشاور عالی سازمان که تفاهمنامه واگذاری آشوراده را مغایر علم و مغایر منافع ملی میداند را دربرمیگیرد که رئیس سازمان محیط زیست را هم علیرغم موافقت کنونی پوشش میدهد. چرا که ایشان زمانیکه عضو شورای شهر بود واگذاری آشوراده را کاری نادرست اعلام و به آن اعتراض کرد. در این دو سال علم حفاظت تغییر یافته یا معاهدات بینالمللی لغو شده یا...؟ بقول خواجه شیراز: هزار نکته باریکتر زمو اینجاست.
فاطمه ظفرنژاد پژوهشگر توسعه پایدار