تاریخ آخرین ویرایش : چهار شنبه،10-10-1399
تعداد بازدید :112

تأثیر متقابل کرونا و فرهنگ

اقتصاد فرهنگ در دوران کرونا ازجمله موضوعاتی است که این روزها در سطح دنیا برجسته شده و سؤالات متعددی را برای صاحبنظران حوزه‌های فرهنگی و هنری مطرح ساخته است؛ بر همین اساس رسانه‌ها از خطرهای این دوران سخن می‌گویند و اذهان عمومی و توجه سیاستمداران و سیاستگذاران را به این سمت رهنمون شده‌اند. چنانچه روزنامه انگلیسی گاردین در صفحه‌ای با عنوان «فرهنگ در خطر» به اهمیت و ضرورت توجه به مخاطراتی می‌پردازد که کرونا متوجه فرهنگ کرده است.
شاید پیش از این، اهمیت اقتصاد بر فرهنگ و تأثیرات عمیقی که به واسطه افت و تعطیلی بسیاری حوزه‌های فرهنگی، متوجه بدنه فرهنگ و هنر جوامع شده بود تا این اندازه برجسته نمی‌نمود؛ موضوعی که شیوع کووید - ۱۹ به یکباره برجسته ساخت و فرهنگ را دچار مشکلاتی اساسی کرد.
اثرگذاری کرونا و فرهنگ متقابل است که در صورت مدیریت نشدن، می‌تواند آسیب‌های بلندمدت فراوانی را به جامعه وارد سازد.
جنس پدیده‌ای مانند کرونا به‌کل با فرهنگ تفاوت دارد؛ یعنی کرونا پدیده‌ای است در حوزه پزشکی و آسیبی است که وارد حوزه‌های بسیاری شده است.
این بار اول نیست که به انسان از این منظر (پزشکی و بهداشتی) آسیب وارد می‌شود و آخرین بار هم نخواهد بود.آدم‌ها در طول تاریخ با بیماری‌هایی متفاوتی دست‌به‌گریبان بوده‌اند؛ بیماری‌های فردی
و جمعی.
امروز به صورتی گسترده بحث واگیری کرونا مطرح است که البته باز هم پیش ‌از این مواردی از این بیماری‌های واگیردار و اپیدمیک مانند طاعون‌ها و وباها را داشته‌ایم. اما جنس فرهنگ، ذهنی و از نوع پنداشت‌ها و میان ذهنیت آدم‌ها در رابطه است؛ به همین دلیل جنس آن از اساس با کرونا تفاوت دارد. زمانی لازم بود این دو بر هم اثر کنند که امروز این زمان سپری‌شده و شاهد اتفاقات بسیاری هستیم.
اوایل (اسفند و فروردین) که کتاب و مقاله نوشتیم و یادداشت منتشر کردیم، ذهنیت ما این بود که این موضوع به ‌زودی پایان می‌یابد و با گرم شدن هوا و پیدا شدن واکسن، این دوران تمام می‌‌شود؛ البته هنوز این‌گونه نشده و در مواردی مانند کشور ما میزان شیوع و ابتلا بیشتر هم شده است.
جنس فرهنگ با پدیده‌های کوتاه‌مدت مواجه نیست و به موضوعاتی مرتبط است که بلندمدت هستند. امروز کرونا هم از حالت کوتاه‌مدت درآمده و وارد میان‌مدت شده.در این حوزه اوایل بحث این بود که آدم‌ها اگر کمتر همدیگر را ببینند، مشکلی پیش نمی‌آید؛ بر این اساس قرار شد مهمانی‌ها و مراسم‌ و حتی سوگواری‌های بعد از مرگ هم بر اثر کرونا کمتر برگزار شوند، اما وقتی این موضوع و تعداد فوتی‌ها بیشتر شد و کرونا گسترش‌یافت، این آثار فرهنگی را به وفور می‌بینیم.
همچنین باید توجه داشته باشیم که پیامدهای کرونا و فرهنگ در هم آمیخته‌اند و در این موضوع، باید پیامدها و جنبه‌های خوب و بد را با هم ببینیم. مثلاً این‌که امروز فرهنگ روبوسی‌کردن جمع شده یا آدم‌ها حریم‌هایی را برای خود نگه می‌دارند یکی از خوبی‌های این موضوع است؛ از سوی دیگر وقتی مراسم و عروسی‌ها با حداقل هزینه برگزار می‌شوند بازهم از نکات خوب است.
اما روی دیگر این قصه این است که پیامدهای منفی آن بیشتر از پیامدهای خوب آن است و به‌مرور در حال افزایش هم هست.
ما متخصصان علوم اجتماعی اعتراض کردیم نگویید فاصله‌گذاری اجتماعی و بگویید فاصله‌گذاری فیزیکی؛ زیرا ما آدم‌ها به روابط اجتماعی نیاز داریم و ارتباطات اجتماعی در ایام کرونا می‌تواند در شکلی دیگر مانند ارتباط تصویری و صوتی و تلفنی ادامه یاند.
بر این اساس، کرونا اگرچه پدیده‌ای ویروسی، بهداشتی و درمانی و متفاوت از جنس فرهنگ بود، اما طی زمان این مواجهه رخ داد و این دو (کرونا و فرهنگ) بر هم اثر گذاشتند. فرهنگ مانند انرژی می‌ماند؛ بر این اساس هرگز از بین نمی‌رود بلکه از شکلی به شکل دیگر
درمی‌آید.
فرهنگ به معنای عام یعنی مواجهه آدم‌ها با آدم‌ها که بیش از ۵۰۰ تعریف دارد. فرهنگ در معنای کلی حتی با حمله مغول به ایران یا حمله اعراب به ایران و ورود اسلام به ایران و در جنگ‌ها، در مسائل و بلایای طبیعی هرگز از بین نرفته و فقط تغییر شکل داده است؛ همچنان که امروز هم روابط و رفت‌وآمدهای ایرانیان در مواجهه با همدیگر از شکلی به شکل دیگر ازجمله به کمک فضای مجازی تغییر
کرده است.
حال این پرسش پیش می‌آید که فرهنگ در خلال شیوع و گسترش ویروس کرونا چگونه می‌تواند یا توانسته خود را بازتولید کند؟ پاسخ این است که پیش ‌از این در شهر بزرگی مانند تهران دو فامیل که در شرق و غرب زندگی می‌کردند، دست‌کم می‌توانستند با تمامی مشغله‌ها و درگیری‌های روزمره شاید ماهی یک یا دو بار همدیگر را ببینند، اما فضای مجازی امروز این موضوع را تحت‌الشعاع قرار داده و تماس‌ها و چت‌های تصویری روابط را به‌نوعی بازتولید کرده است.
فراوان می‌شنویم مادران می‌گویند همین دیدن فرزندان در قالب تماس تصویری آنان را خشنود می‌سازد و گرچه با حضور فیزیکی فرق دارد، اما در شرایط موجود گزینه مناسبی است.
بازتولید فرهنگی در این داستان، یادگیری مهارت‌های آدم‌ها است؛ یعنی آدم‌ها یاد بگیرند مهارت رفتاری‌شان را بیشتر و بیشتر کنند و در وضعیت‌های مختلف می‌توانند این فرهنگ را بازتولید کنند.
اتفاقاً این دست از رفتارها در بازتولید فرهنگ، برخی از آفت‌ها را کاهش می‌دهند؛ همچنان که گسترش ارتباطات مجازی، برخی از رفت‌وآمدها و آلودگی و ترافیک و هزینه‌ها را کاهش می‌دهد.
البته باید بتوان بازتولید فرهنگی در قالب این رفتارهای جدید را مدیریت کرد، نه این‌که به حال خودش رها شود؛ اینکه آدم ها صرفاً درگیر موبایل و تبلت و کامپیوتر شده و تمامی اموراتشان را به شکلی اینترنتی بگذرانند هم آسیب‌های خودش را دارد؛ از آسیب‌های جسمانی و عدم تحرک گرفته تا آسیب‌های ذهنی که می‌تواند رخ می‌دهد.
آدم‌ها باید شخصی و فردی این مسائل را مدیریت و تعادلی در زندگی ایجاد کنند که فعالیت ذهنی و روانی‌شان تعادل داشته باشد. شرایط یک آدم مجرد در این وضعیت و در استفاده از فناوری با کسی که والد دو فرزند است، تفاوت دارد. بر این اساس شاید فرد مجرد بتواند زمان طولانی‌تری را در ارتباط با فناوری سپری کند اما یک والد باید زمان مشخصی در روز را به فرزندان و خانواده‌اش اختصاص دهد.
این دانش‌آموزانی که امروز در خانه نشسته‌اند و با استفاده از فضای مجازی درس می‌خوانند، در آینده نزدیک دچار اضافه ‌وزن خواهند شد و این یکی از موضوعاتی است که باید والدین آن را (باوجود شرایط اقتصادی و فضاهای کوچک آپارتمانی) مدیریت
کنند.
البته باید بدانیم بر اساس آنچه امروز رخ داده است، تغییرات فرهنگی در آینده جامعه به معنای ۱۸۰ درجه‌ای رخ نخواهند داد اما حداقل تغییراتی در در سبک زندگی و خورد و خوراک‌ها خواهیم داشت. بعضی خانواده‌ها پیش‌تر تمایل بیشتری به غذاهای فست فودی و رستورانی و‌… داشتند که امروز و به دلیل ملاحظات و بیماری، این رفتارها کاهش یافته‌اند.
حتی در نوع مواجهه روابط اجتماعی از فضاهای ورزشی و مهمانی‌ها و مسیرها و وسایل حمل‌ونقل گرفته تا در رعایت بهداشت، اتفاقات تغییرات مثبت فرهنگی متعدد خواهد بود، اما این نگاه و ملاحظه هم باید باشد که اگر دو روز دیگر واکسن پیدا شد، آدم‌ها دوباره با نوعی ولع به سیستم سابق بازنگردند.
اثرگذاری کرونا و فرهنگ اثرگذاری متقابلی است که اگر مدیریت نشود می‌تواند آسیب‌های بلندمدت فراوانی را به جامعه وارد سازد؛ اما به نظرم فرهنگ و سبک زندگی ایرانی، رویین‌تنی‌ از خودش ساخته است که به‌راحتی متحول نمی‌شود. حتی در دوره جنگ و بمباران هم مردم شب‌نشینی‌ها، مراودات و حمایت‌های اجتماعی از دوستان و بستگان و هموطنان خود را داشتند؛ به همین دلیل در دوران بیمارهایی ازاین‌دست هم اتفاقاتی شبیه به این رخ خواهند داد.
*منبع: ایرنا

نسخه مناسب چاپ

اشتراک |