تاریخ آخرین ویرایش : سه شنبه،10-10-1398
تعداد بازدید :279

خاطره و روایتی از تهران قدیم

اگرچه نام و نشان دقیقی از نخستین گروه از بانوانی که در بلدیه یا در زمان بعد از بلدیه و شهرداری شدنش در دسترس نداریم اما خیلی‌ها به یاد دارند که سیستم تاکسیرانی تهران را یک زن بنیان گذاری کرد و به وضعیت نابسامان مسافرکشی توسط اتومبیل‌های شخصی سر و سامان بخشد‌. او فخر الملوک دخترنهم مظفرالدین شاه بود که معروف است مؤسس‌آسایشگاه سالمندان کهریزک هم بوده است و به این علت دعاگویان بسیاری دارد، اما خبر گزاری مهر حدود ۸ سال پیش در گزارشی کوتاه درباره سنگ قبر این بانوی نیکوکار شهری گزارش خاکستری و درد آوری نوشت و یاد آورشد :
سنگ قبر فخرالدوله، دختر مظفرالدین‌شاه و مؤسس آسایشگاه سالمندان کهریزک در قبرستان ابن بابویه شکسته و در میان تلی از خاک رها شده است؛ به طوریکه اکنون فضای اطراف آن به محلی برای حضور معتادان تبدیل شده است و گویا هنوز هم قبر این بانوی گرامی به همان وضع باقی ست .
اشرف الملوک که بود؟
او در سال ۱۳۰۴ ه‍جری قمری متولد شد. فخرالدوله به عنوان بانویی مؤمن، با کفایت و نیکوکار مشهور است. او از ثروت خود در امور خیریه فروگذاری نکرد. از جمله کارهای مهم او تأسیس آسایشگاه سالمندان در املاک موروثی‌اش واقع در کهریزک است که امروزه جزو بزرگ‌ترین مؤسسات یاری رسانی به مصدومان، از کار افتادگان و سالمندان به شمار می‌رود.
او در اواخر دوره قاجار و در گیر و دار اقدامات سردار سپه، در حدود ۷۸ دختر و پسر یتیم را تحت پوشش قرار داد و به همراه جمعی از زنان خیر در اطراف پرورشگاه که بعدها بنگاه خیریه بانوان نیکوکار نامیده شد از دختران و پسران نگهداری می‌کرد.
فخرالدوله در ۲۵ دیماه ۱۳۳۴ ه‍جری شمسی در سن ۷۳ سالگی در تهران درگذشت و در ابن‌بابویه شهر ری به خاک سپرده شد.
اکنون محل دفن این بانو در وضعیت بسیار نابه سامانی قرار دارد به نحوی که قبر وی در میان خرابه‌های اطراف پنهان مانده است. همچنین درست در زیر زمین این محوطه، فضایی خالی وجود دارد که این مکان را به محلی دنج برای حضور معتادان تبدیل کرده است! از سوی دیگر نه تنها به محل دفن این بانو بی اعتنایی شده است بلکه بسیاری از یادگارهای دیگر او از جمله مسجد فخرآباد نیز در شرایط نابه سامانی قرار دارد به طوری که در کنار این مسجد مجتمع تجاری عظیمی درحال ساخت است که با تکمیل آن، گنبد این مسجد ثبت شده در فهرست آثار ملی در حصار پاساژ گم می شود.
اما در کنار قبر فخرالدوله، قبر محمد حسین خان امینی ملقب به امین الدوله نیز وجود دارد و کمی آن طرف تر نیز قبری است که مشخص نیست از آن چه کسی بوده، چون مدتی است که سنگ مرمر آن به سرقت رفته است!
‌با این حال نمی‌توان فراموش کرد که چه کسی برای نخستین بار طرح تاکسیرانی را در تهران به راه انداخت. شاید باورش برای خیلی‌ها‌ سخت باشد که بدانند حدود ۷۵ سال گذشته بنیانگذار سیستم تاکسیرانی یک خانم بوده است. البته او یک زن از طبقه عامه مردم نبود و به لیاقت و کاردانی در تاریخ مشهور و نهمین دختر مظفرالدین شاه قاجار «اشرف الملوک» ملقب به «فخرالدوله» است.
گذشته از قدرت و ثروت فخرالدوله، حضورتاکسی‌ها در تهران خودش داستانی دارد شنیدنی؛ قبل از اینکه خودروها به‌عنوان وسیله حمل‌ونقل عمومی وارد تهران شوند کالسکه‌ها و درشکه‌ها تنها وسیله جابه‌جایی شهروندان درتهران بودند. در آن شرایط اتومبیل‌ها وسیله تجملاتی محسوب می‌شدند و فقط ثروتمندان برای گردش درشهر از آن استفاده می‌کردند تا اینکه فخرالدوله، زنی که اشراف‌زاده بود به واسطه تدبیری که در امور داشت و با بهره‌گیری از ارثیه و مدیریت خود که به یکی از ثروتمندان تهران تبدیل شده بود، به فکر رفاه حال عامه مردم افتاد و نخستین خطوط سیستم تاکسیرانی را سال ۱۳۳۲راه‌اندازی کرد.
فخر‌الدوله همه جوانب را در زمان راه‌اندازی خطوط تاکسی در نظر گرفت. مثلاً برای جذب نیرو و توسعه و افزایش استفاده از تاکسی هر مرد جوانی را که‌‌ درصدد تشکیل خانواده‌ بود و به دنبال کار باشرافتی می‌گشت مورد حمایت قرار می‌داد و به او یک تاکسی هدیه می‌کرد.
نخستین خودرویی که در تهران به‌عنوان تاکسی مورد استفاده قرار گرفت «بد فورد» آمریکایی بود اما ندانسته واژه فرانسوی تاکسی روی آن گذاشته شد. پس از آن خودرو‌هایی شامل پاودا، وُلگا، واکسهال، آستین، اوشکودا، شورولت، مسکوویچ، هیلمن، موریس، وانگارد، دکاوه، بنز، فیات، سیتروئن و… وارد بازار حمل‌ونقل مسافرشهری شدند. اگرچه برخی منابع تاریخی نوشته‌اند که فخرالدوله نخستین فرد واردکننده تاکسی به تهران نبوده است و آن را به «علی امینی» نسبت داده‌اند اما در کتاب «نخستین‌ زنان» نوشته «عذرا دژم» هم به این نکته اشاره شده که فخرالدوله نخستین کسی بوده که چنین فکری به سرش زده است. هرچند مردمی که در ابتدا از تاکسی استفاده می‌کردند هدفشان جابه‌جایی در شهر نبود بلکه دیدن شهر وگذشتن از خیابان‌ها با سرعتی بود که قبلاً تجربه نکرده بودند؛ درست مثل اینکه با یک وسیله فرنگی به دیدن شهر فرنگ رفته بودند.
اشرف‌الملوک سال ۱۲۶۱ از مادری به نام سرورالسلطنه (دختر فیروزمیرزا نصرت‌الدوله فرمانفرما) متولد شد. مظفرالدین شاه از حاج میرزا علی خان امین‌الدوله، صدراعظم وقت خواست که پسرش را مجاب کند تا با نهمین دخترش، اشرف‌الملوک (فخرالدوله) ازدواج کند. از همان دوران بود که اشرف‌الملوک وارد شرایطی شد که باید اندیشه و سیاست خود را به کار می‌گرفت تا بتواند پیشینه خانوادگی خود را حفظ کند.
او با تدبیر و کاردانی، خود و خانواده‌اش را از آشفتگی‌ها وگرفتاری‌های سیاسی خلاص کرد؛ گرفتاری‌هایی مثل عزل پدرشوهرش توسط دربار، خلع برادرزاده‌اش احمدشاه از سلطنت و… اشرف‌الملوک مورد تحسین رجال سیاسی زمان خود بود. به نحوی که حتی رضا خان درباره او گفته بود: «قاجاریه یک مرد و نیم داشت؛ مردش فخرالدوله، نیم مردش آقا محمد‌خان قاجار بود.» فخرالدوله اواخر عمر خود بر اثر ازدست دادن پسرش، حسین امینی دچاراندوه فراوان شد و در باغ الهیه سکنی گزید در همین باغ هم جان بر زمین نهاد و درگذشت.

برگرفته از روزنامه اطلاعات

نسخه مناسب چاپ

اشتراک |