تعداد بازدید :1036
خروج ویلای نمازی از فهرست آثار ملی
«ویلای نمازی»، تنها اثر معمار ایتالیایی، جیو پونتی (Gio Ponti)،
در خاورمیانه که ۵۶سال پیش در تهران ساخته شد، با حکم دیوان عدالت
اداری، از ثبت ملی خارج شد تا هم درختان باغ آن به‌عنوان یکی از
رگه‌های حیاتی شمال تهران قطع شوند و هم حریم منظریِ خانۀ تاریخی
«رهنما» ازبین برود!
به گزارش ایسنا، «ویلای نمازی» در ۲۲آبان ۱۳۸۶به شمارۀ ۲۰۱۵۴و با
رضایت مالک بنا «حاج احمد ابریشمچی» در خیابان نیاوران، خیابان عمار
در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. این بنا در دورۀ پهلوی دوم،
دقیقاً در سال ۱۳۳۹به‌سفارش شفیع و ویدا نمازی- فرزندان مهدی نمازی
(نمایندۀ وقت مجلس شورای ملی و مجلس سنا) - توسط جیو پونتی، معمار
مشهور ایتالیایی، ساخته شد.
ویلای نمازی از این جهت حائز اهمیت است که به‌همراه ساختمان شورای
برنامه‌ریزی و توسعه در بغداد، تنها آثار جیوپونتی در خاورمیانه محسوب
می‌شود. اثر جیوپونتی در بغداد در جنگ سال ۲۰۰۳آسیب فراوان دید که
اکنون توسط یونسکو در حال مرمت است و مرمت این بنا توسط یونسکو نشان
از اهمیت کارهای این معمار در جهان از نگاه یونسکو دارد.
گزارش گاردین
به‌تازگی، نشریۀ گاردین در گزارشی به تلاش معماران ایرانی برای نجات
ویلای نمازی در شمال تهران از چنگال بولدوزرها اشاره کرده است. در این
گزارش آمده است: تخریب کامل ویلای نمازی که از آن به‌عنوان تنها
ساختمان دست‌نخوردۀ اثر «جیو پونتی»، معمار سرشناس ایتالیایی در
خاورمیانه یاد می‌شود و جایگزین‌کردن آن با یک هتل پنج ستاره، موضوعی
است که این روزها با اعتراض جمعی از معماران ایرانی روبه‌رو شده
است.
این ویلا که در دهۀ ۱۹۶۰و در منطقۀ نیاوران ساخته شده، پیش از این در
فهرست گنجینه‌های ملی ایران قرار داشت اما مالک آن با رأی یک دادگاه
توانسته است آن را از فهرست آثار ملی خارج کند و زمینه را برای ساخت
یک هتل ۲۰طبقه به‌جای آن فراهم کند.
این موضوع با واکنش معماران ایرانی روبه‌رو شده است که کمپینی را
برای نجات این بنا به‌راه انداخته‌اند. ویلای نمازی آخرین ویلا از
مجموعۀ سه ویلای مشهور «جیو پونتی» است که الهام‌بخش بسیاری از
معماران ازجمله «زاها حدید»، معمار نامدار انگلیسی و متولد عراق بوده
است. دو ویلای دیگر از آثار «جیو پونتی» در شهر کاراکاس ونزوئلا قرار
دارند.
محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری
ایران، در مصاحبه با یکی از رسانه‌های داخلی عنوان کرده است که این
ساختمان به‌صورت قانونی از فهرست آثار ملی خارج شده است و بنابراین
تنها راه نجات آن این است که شهرداری آن را به‌عنوان اموال عمومی تملک
کند یا با ملک دیگری معاوضه کنند.
«نشید نبیان»، محقق ایرانی فارغ‌التحصیل دانشگاه هاروارد معتقد است
حساسیت کافی میان ایرانی‌ها برای نجات میراث کشور وجود ندارد. ما برای
فراتررفتن از بحران هویت خود همواره به تاریخ کهن بازمی‌گردیم، اما
تاریخ معاصرمان نیز به همان اندازه اهمیت دارد. تاریخ معاصر نوعی حس
تعلق نسبت به شهر ایجاد می‌کند و اگر آن را ازدست دهید، برای معرفی
خود به آیندگان یا حتی برای اینکه بگویید الان چه کسی هستید، با مشکل
روبه‌رو خواهید شد.
نبیان همچنین می‌گوید: ساخت هتل به‌جای ویلای نمازی تهدیدی برای محیط
زیست نیز محسوب می‌شود، چرا که در اطراف آن درختان بسیار زیادی نیز
وجود دارد. این ازجمله معدود فضاهای تنفسی در شهر با شمار زیادی درخت
قدیمی است و هرگونه ساخت و سازی بحران اکوسیستمی موجود در منطقه را
تشدید می‌کند و همچنین ترافیک بسیار زیاد و آلودگی بیشتری برای شهر
به‌همراه خواهد داشت.
پرشیا قره‌گزلو، معمار ایرانی و طراح پاویون ایران در دوسالانه ونیز
۲۰۱۶،نیز می‌گوید: در سال‌های اخیر تلاش‌های زیادی برای نجات آثار
برجسته معماری در تهران صورت گرفته است که از آن جمله می‌توان به خانۀ
پناهی اثر «رولاند دوربول» اشاره کرد، اما توجه بیشتری نیاز است. در
سال‌های اخیر بیش از ۳۰۰اثر در تهران و حومۀ آن ثبت شده‌اند اما تعداد
بسیار بیشتری بنا وجود دارد که کسی دربارۀ آنها چیزی نمی‌داند و
ناگهان درمعرض خطر تخریب قرار می‌گیرند.
ملک توران در منطقۀ زعفرانیۀ تهران، خانۀ فروغ فرخزاد، خانۀ ثابت
پاسال معروف به کاخ ورسای ایران و خانه‌ای در کرج متعلق به خواهر
محمدرضاشاه پهلوی که طراحی آن برعهدۀ «فرانک لوید رایت»، معمار
آمریکایی بوده است، ازجمله بناهایی هستند که اخیراً تخریب شده یا در
معرض تخریب قرار دارند.
«لیلا عراقیان»، معمار پل مدرن طبیعت در تهران، می‌گوید: در ماه
ژانویه همراه با پسر «پونتی» تلاش کردیم از خانۀ نمازی دیدن کنیم، زنگ
در را زدیم اما نگهبانیِ خانه گفت مالک در خانه نیست و بنابراین ما به
خانۀ مقابل رفتیم و چند عکس از آنجا گرفتیم. این بنایی با طراحی یک
معمار بسیار مهم است و هرجای دیگری بود، از آن محافظت می‌شد.
عراقیان همچنین می‌افزاید: حمایت از ویلای نمازی دلگرم‌کننده بوده
است و این حقیقت که جامعۀ ایران و معماران ایرانی نسبت به این موضوع
حساس‌اند، به‌خودیِ خود مثبت است و حاکی از آن است که آنها بی‌تفاوت
نیستند. اگر ۱۵سال پیش بود، این خانه بدون مقاومت خیلی زیادی تخریب
شده بود.
خانه نمازی پس از انقلاب سال ۱۹۷۹در ابتدا در تملک دولت قرار داشت و
به‌عنوان ادارۀ ثبت احوال استفاده می‌شد، اما بعدها به احمد ابریشمچی
نمایندۀ کمپانی نوکیا در ایران فروخته شد که آن را به‌عنوان یک اثر
ملی ثبت کرد و چهار سال پیش نیز به مالک فعلی آن فروخته شد.
به گفتۀ فریار جواهریان، معمار ایرانی که پس از انقلاب اقدام به
مستندنگاری ویلای نمازی کرده است، اگر می‌خواهند هتل بسازند هم هنوز
می‌توانند ویلا را حفظ کنند و این بنا ارزش افزودۀ آن خواهد بود. شما
چیز خوبی دارید پس چرا آن را خراب و با چیزی زشت جایگزین کنید؟
معماری ویلای نمازی
اتاق پذیرایی این بنا در طبقۀ همکف تعبیه شده است تا از فضای خواب و
نشیمن جدا شود. فضای نشیمن هم در طبقۀ دوم قرار گرفته است و به‌واسطۀ
تعبیۀ پارتیشن و پنجره‌های کشویی می‌توان دید کاملی به تمام عرصه‌های
ویلا داشت.
این محدودیت در جهت ایجاد سیرکولاسیون مناسب با فضای زندگی روزانه و
عرصۀ خواب و استراحت تعبیه شده است. نورگیر و پنجره‌های نمای اصلی هم
توسط لبۀ پیش‌آمدۀ بام پوشیده شده است تا سایۀ مناسبی در این جداره از
پروژه ایجاد شود.
ویلای نمازی با سبک معماری فرمال خود جزء بناهای قابل توجه و مهم
تهران در منطقۀ نیاوران به‌شمار می‌رود. اگر تاریخ ساخت پروژۀ فوق را
ندانید، ممکن است فکر کنید قدمت طراحی چنین پروژه‌ای حداکثر مربوط به
۲۵ سال پیش باشد، اما جیو پونتی در سال ۱۳۳۹ شمسی (۱۹۶۰ میلادی) ویلای
فوق را به‌سفارش شفیع و ویدا نمازی طراحی و اجرا کرد. ویلایی که با
توجه به سبک فرمال و زیبای خود از جالب توجه ترین بناهای تهران به
شمار می رود.
تخریب چنین سازۀ مهمی که در زمان ساخت خود فراتر از فن‌آوری‌های روز
معماری در ایران بوده، کمی عجیب و دور از ذهن است. معمولاً چنین بنایی
می‌بایست تحت حفاظت و تبلیغات فرهنگی در زمینه‌های معماری، مرمت و هنر
ساخت قرار گیرد. عجیب‌تر از همه، تخریب فضای سبز و قطع درختان محوطه
است. چون امروزه حفظ و نگهداری از فضا سبز در هر نقطه (محوطۀ ساختمان،
پارک طبیعت یا منابع طبیعی مانند جنگل) در دنیا اولویت اول و آخر هر
صنعتی به‌شمار می‌رود.
پس از بحث‌های زیادی که در رسانه‌ها بر سر خروج این ویلا از فهرست
آثار ثبت‌شدۀ ملی مطرح شد، معاون شهرسازی و معماری شهردار تهران گفت:
با ابلاغ طرح تفصیلی موضوع ارائۀ مجوز برای بلندمرتبه‌سازی روی ویلای
نمازی منتفی شده است. ولی همچنان این بنا با خطر تخریب روبروست!