تعداد بازدید :42
شهرهاى ایران باستان

پیش از آمدن آریایها به ایران (مادوپارس) دو تمدن فرهنگ بزرگ در
این سرزمین با نامهای اوراتور در شمال غرب و تمدن ایلام در جنوب غرب
ایران وجود داشته است و مرز و بوم ایران دارای دوران تاریخی بسیار
طولانی در حدود پنج هزار سال پیش به طور مداوم تاکنون ادامه داشته
است. دورانهایی که اروپا نخستین دوران نوسنگی را میگذرانیده
است.
ایران هزاران سال تاریخ مداوم دارد. نخستین شهرها در مناطق شوش ـ
خوزستان و شهر سوخته ـ سیستان و بلوچستان و شهر جیرفت ـ کرمان در
جاهایی شکل گرفتهاند که آب فراوان و زمینهای وسیع داشتهاند.
آثار بدست آمده در جیرفت انقلابی را در باستان شناسی و تاریخ
خاورمیانه باستان ایجاد کرده و محققان و باستانشناسان را بر آن داشت
که بگویند مهد تمدن بشر را نه در جنوب عراق کنونی که بینالنهرین
(میان رودان) نامیده میشود بلکه در تمدن سرزمین جیرفت و در جنوب شرق
ایران جستجو کنند.
پس از پایان تحصیل (در دهه پنجاه رشته معماری و در دهه شصت رشته
شهرسازی) را در دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران این سوال مهم پیش
آمد که به چه علت در طول تحصیل و آموزش در مورد شهرهای دوران ایران
باستان مطلبی تدریس نگردید درحالی که شهرسازی اروپای قرون وسطا و
رنسانس و شهرسازی مدرن امروزی دروس پایه و اصلی را شکل
میدادند.
تاکنون هزاران کتاب و مقاله توسط مورخان و باستانشناسان در سه حوزه
تاریخ ایران باستان و آثار هنری و اشیاء و همچنین بناها و ساختمانهای
دوران باستان و شرایط حکومتها و سلسلههای باستانی هخامنشیان و
اشکانیان و ساسانیان تدوین و منتشر شده اما در خصوص شهر و شهرسازی به
صورت جامع و یکجا کمتر مطالعه و تحقیق صورت گرفته است.
در این بررسی شهرهای باستانی موجود در محدوده ایران کنونی ملاک این
پژوهش بوده و شهرهایی مورد بررسی قرار گرفتهاند که در محدوده مرزهای
فعلی ایران واقع شدهاند.
شناخت شهرهای ایران باستان در دوران هخامنشیان و اشکانیان و ساسانیان
و بخش عمده آن دوران مورد بررسی قرار گرفته است.۲۱ شهر این دوران ۱۱۵۰
ساله کشورمان نتیجه کار حدود دوازده سال تلاش و پیگیری (تدوین کتاب
با نام ایرانشهر) در این زمینه است. در محدوده ایران بزرگ در حد فاصل
رودهای ریحون و جیحون (ورا رود) در شرق و رودخانه فرات و دجله در میان
رودان (بینالنهرین) واقع در غرب کشورمان بیش از ۴۷ شهر ایران است و
تنها دو شهر بسیار مهم تیسفون زمان اشکانیان که به مدت ۷۰۰ سال به
عنوان پایتخت زمستانی مورد استفاده بوده و شهروه اردشیر مربوط به دوره
ساسانیان واقع در جنوب شهر بغداد و در حاشیه رود دجله در کشور عراق
مورد بررسی قرار گرفته است.
پس از بررسی متوجه شدیم که آنچه که به عنوان دستاورد غرب در کلاسهای
دانشگاه تدریس میشده چند قرن قبل در کشورمان احداث شده است و
دانشجویان و شهرسازان کشورمان میتوانند درسهای فراوانی را از آنها
برداشت کنند تا امروز با این مشکلات فراوان در انتخابات محل شهرهای
جدید مواجه نباشیم.
جانمایی مکان احداث شهرها در دوران باستان کاملاً با برنامهریزی و
براساس اصول و ضروریات دوران خود بوده است.
در شهرسازی ایران باستان به موارد بسیار از جمله دو عامل مهم اساسی
در انتخابات محل شهر توجه بسیار شده است.
اول ـ جنبه سوق الجیشی و دفاعی شهر بوده تا در مواقع بروز بحران و از
جمله مقابله با هجوم دشمنان، ساکنین شهر بتوانند در مقابل مهاجمان
موفق شوند.
دوم ـ اهمیت وجود اراضی مناسب کشاورزی و وجود رودخانههای دائمی در
حاشیه و نزدیکی شهر
از جمله مواردی که در مراکز آموزشی ما بیان میشد شکل و فرم شهرها
است که شهرهای با شکل و فرم شعاعی و عنکبوتی و شبکهای و شطرنجی و
مربع و مستطیل و دایره را دستاورد غرب تبلغ شده است. در حالی که در
دوران ۱۱۵۰ ساله حکومت هخامنشیان و اشکانیان و ساسانیان از ۲۵ قرن قبل
در کشورمان وجود داشته است.
در دوران هخامنشیان شکل شهرها به صورت مربع و معابر شکل شطرنجی بوده
و شهرهای شوش و هگمتانه و پارسه بدین شکل بودهاند. در دوران اشکانیان
شکل شهرها به صورت مدور و دایرهای و معابر به شکل شعاعی و تار
عنکبوتی ساخته و شهرهای دارابگرد و اردشیر خوره و تیسفون موجود
میباشند.
در دوران ساسانیان شکل شهرها به صورت مستطیل و با معابر شطرنجی
همچنون شهرهای بیشابور و نیشابور و گندی شاپور وجود داشتهاند.
علاوه بر موارد مورد توجه در انتخاب محل شهرها و شکل و فرم و
استخوانبندی شهرها سه بخش کلی و با اهمیت داشته است.
اول ـ بخش نخست و مرکزی که مهمترین قسمت در شهرهای ایران باستان را
تشکیل میداد دژ یا ارگ خوانده میشد. دژ به عنوان اصلیترین مکان و
محل سکونت پادشاه یا حاکم بود. این بخش به وسیله حفاظی از سایر قسمتها
جدا و کاملاً خود کفا بوده و در مناسبترین و بلندترین نقطه شهر احداث
می گردید.
دوم ـ بخش دوم قسمت میانی که در مرحله بعد از احداث دژ ایجاد شده،
بخش شارسان است. این بخش متشکل از فضاهای عمومی و تجاری و مجموعه
محلاتی است که محل سکونت طبقات ممتاز جامعه آن روزگار بوده که بسته به
موقعیت آنها، استقرار و اهمیت داشته است. این بخش دارای بارویی مستحکم
و چهار دروازه به چهار سمت شهر بوده که در پیرامون آن با خندق محصور
میشده است.
سوم ـ بخش پَرگُوار یا محدوده پیرامونی و بیرونی شهر است که در مرحله
آخر شکل گرفته است. این قسمت محل سکونت کارگران و کشاورزان و
روستائیان و یا به عبارتی محل زندگی مردم عادی و خراجگزار بوده که
شامل آبادیهای اطراف شهر هم میگردیده است.
شهر و شهرسازی دوران هخامنشیان
اولین امپراتوری جهانی در تاریخ را این سلسله ایجاد کرده است. نخستین
پادشاه کوروش بزرگ و آخرین پادشاه داریوش سوم بوده و طی سالهای ۵۵۰
الی ۳۳۰ پیش از میلاد به مدت ۲۲۰ سال با حکومت سیزده پادشاه در
پایتختهای شوش و پارسه و هگمتانه حکمرانی داشته و خاستگاه مکانی آنان
در استانهای فارس و خوزستان بوده است.
در دوران هخامنشیان، شهرسازان آریایی بسیار زودتر از یونانیها و
رومیها به شهرهای با فرم شطرنجی دست یافته و این سبک را در ساخت
خیابانهای شهری ایجاد نمودهاند. پنج شهر شوش پارسه، زرنگ، بم، شوش و
هگمتانه از شهرهای باقیمانده از آن دوران است که شرح مختصری از هر یک
را بیان میدارم.
۱ـ پارسه شهر:
بخش دژ این شهر به عنوان دومین اثر ثبت شده در میراث جهانی یونسکو در
سال ۵۸ معرفی شده است. این شهر در بخش جنوبی کاخ تخت جمشید و در
نزدیکی شهر مرودشت در استان فارس واقع شده است.
شهر پارسه در دوران هخامنشیان و زمان داریوش یکم در سال ۵۲۱ ق.م
بنیان گذاشته شده و بخش حاکمنشین آن یعنی دژ و ارگ این شهر که صفه
تخت جمشید باشد تا به امروز باقیمانده است. در اطراف صفه شاهی در
محدودهای به شعاع حدود چند ده کیلومتر آثار مسکوتی متعلق به دوران
هخامنشیان شناخته شده است. آثار کشف شده در بخش جنوبی تختجمشید از
وجود یک شهر مهم حکایت دارد. شهری با معابر و خیابانهای پیوسته و
شبکهبندی برخوردار بوده و دارای فضاهای عمومی شهری مناسب بوده
است.
۲ـ شهر زرنگ:
شهر زرنگ در نزدیکی روستای رستم از توابع شهرستان زهک و در چهل و
چهار کیلومتری جنب شهر زابل در استان سیستانوبلوچستان واقع گردیده
است. زرنگ بازمانده شهری است که روزگاری مرکز اداری ـ سیاسی والینشین
زرنگ در دوران هخامنشیان بوده است. محوطه باستانی زرنگ یکی از مهمترین
محوطههای باستانی دوران هخامنشیان در نیمه شرقی ایران است. شهر زرنگ
یا دهانه غلامان به طول سه کیلومتر و عرض حدود یک کیلومتر در سرزمین
سیستان یا نیمروز واقع شده است.
ـ شهر بم:
به عنوان پنجمین اثر ثبت شده میراث جهانی یونسکو در سال ۱۳۸۳ معرفی
شده است.
ارگ بم در شمال شرقی شهرستان بم در استان کرمان قرار دارد با مساحت
تقریبی ۲۰ هکتار که نمونه منحصربفرد و تقریباً دستنخورده از شهرهای
قدیمی ایران با قدمتی دو هزار و پانصد ساله از زمان اردشیر هخامنشی
است. این مجموعه بزرگترین سازه خشتی در جهان است و کل بنا یک دژ بزرگ
است که در قلب آن ارگ واقع شده است، دارای سه دروازده که در زلزله سال
۱۳۸۲ خسارت فراوانی بوجود آمد.
ـ شهر هگمتانه:
واقع در شهر همدان به شماره ۲۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده
و این اثر برای ثبت در میراث جهانی یونسکو در دست اقدام است. این شهر
کهن به همراه شهرهای آتن و روم و شهر شوشش از معدود شهرهای باستانی
جهان است که دارای اعتبار است.
تپه هگمتانه در قسمت بافت قدیمی شهر همدان با محدودهای بیضیشکل و
به وسعت تقریبی ۲۵ ?هکتار و با احتساب محدودهها واحدهای مسکونی
احداثی در بخش غربی تپه مساحت آن حدود ۴۰ ?هکتار است.
تپه هگمتانه به طول یک کیلومتر از شمال به جنوب و عرض نیمکیلومتر در
مشرق به مغرب در میان محلات و کوچههای ناحیه شرقی شهر در مجاورت
رودخانه شورین بر روی صخره قرار گرفته است.
تپه مصلی در بخش جنوب شرقی تپه هگمتانه واقع و به جز بقایای باروی
عهد اشکانی با توجه به ساخت مصلی نماز جمعه و ساختمان کتابخانه عمومی
شهر که در بلندای این تپه احداث گردیده، اثر دیگری از آثار دوران
باستان باقی مانده است. هگمتانه بهعنوان یکی از سه پایتخت هخامنشیان
مورد توجه خاص بوده است. وجود کتیبههای گنجنامه و بقایای ستونهای
سنگی کاخهای هخامنشی، جامها و الواح زرین و سیمین به دست آمده از
تپه هگمتانه، حکایت از اهمیت این منطقه در دوره هخامنشیان
میباشد.
فاجعه تخریب هگمتانه در دوره قاجار و حفر دو گودال در محوطه تپه توسط
فرانسویان نشان از بیتوجهی ویرانگر برای بدستآوردن و غارت حریصانه
اشیاء باستانی توسط آنان دارد.
ـ شهر شوش
این شهر هجدهمین اثر جهانی ایران است که در سال ۱۳۹۴ در فهرست جهانی
آثار یونسکو به ثبت رسیده است.
در دشت شمال خوزستان و در محل ورود سه رودخانه کارون و کرخه و دز،
شهر شوش که از معتبرترین و مهمترین شهرهای باستانی جهان است، قرار
دارد. شهری که آثار تمدنهای پنج هزار ساله را در دل خود مدفون دارد.
بنا به گفته باستانشناسان شهر شوش تختگاه شاهان ایلام و هخامنشیان در
طول هزاران سال، چهارده مرتبه آباد و ویران گردیده است. داریوش پس از
چیره شدن بر دشمنانش در سال ۵۲۰ ق.م پس از ساختمان تختجمشید، شوش را
با وسعتی حدود ۱۰۰ هکتار به پایتختی خود برگزید.
آثار دوران هخامنشی در قسمت مرتفع آپادانا و همچنین در قسمت مرتفع
تپه شهر سلطنتی قرار گرفتهاند. دیوارهای دفاعی، قصر و تالار عام و
کاخ آپادانا و شهرشاهی و خندقی عریض این بخش دژ را از بخش شارسان جدا
کرده است.
دانشمند یهودی (اس٫در.اس) در قرن پنجم پیش از میلاد نوشته است که
شوش دارای ده محله است و هر محله دارای پنج خیابان شمالی جنوبی و پنج
خیابان شرقی غربی است، هندسه شهر چنان منظم است که در هر یک از
خیابانهای شهر که قرار گیرید میتوان از دو طرف تا انتهای شهر را دید.
شوش دارای مجرای فاضلاب است و این شهر یکی از شهرهای تمیز در جهان
است.
نخستین پادشاه این سلسله اشک یکم و آخرین پادشاه بلاش ششم بوده که طی
سالهای ۲۵۶ پیش از میلاد تا ۲۲۴ میلادی به مدت ۴۷۶ سال و با حکومت سی
و هشت پادشاه در پایتختهای صددروازه و ری و هگمتانه و تیسپون حکمرانی
داشتهاند.
خاستگاه مکانی اشکانیان در شمال شرقی سرزمین ایران بوده که به صورت
حکومت فدرالی و ملوک الطوایفی اداره میشده است. اشکانیان از قوم پارت
بوده و از ایالت پارتیا که خراسان فعلی است، برخاستهاند.
طرح و شکل شهرهای دوران اشکانیان به صورت مدور با خیابانهای به شکل
شعاعی ساخته شدهاند.
شرح کوتاهی از چهارشهر دوران اشکانیان شامل شهرهای ری و خوره اردشیر
و دارابگرد و تیسپون بیان میگردد.
اول ـ ری باستان
شهر ری به شماره۱۲۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. آثار
موجود دیگر چون چال تلخان و مقبره بیبیشهربانو و آتشکده تپهمیل و
قلعه گبری در آن محدوده هم ثبت ملی شدهاند.
ری را مادر تهران دانستهاند. بنای اولیه و هسته اصلی این شهر کهن در
اطراف چشمهعلی(نهر سورن) واقع بوده است. نامهای مهمی که در طول زمان
در آن دوران برای ری باستان بیان گردیده است. در کتاب اوستا(رقه) و در
کتیبه بیستون و در زمان هخامنشیان(رگا) و در دوران اشکانیان(ارشکیه) و
در دوران ساسانیان (رام فیروز و رام اردشیر) نامیده شده است. این شهر
تا مدت دو قرن جزو پایتختهای مهم پارتیان بوده و شاهان پارت اوقات
خود را در آن شهر میگذراندهاند.
آثار زیادی از دوره پارتیان در ری وجود داشته که در اثر حوادث و گذشت
زمان از بین رفته است. بنای باروی ری و دژ رَشکان و قلعهگبری از آثار
فراوان دیگر به جای مانده از آن دوران است.
دوم ـ شهر خوره اردشیر
به عنوان بیست و سومین اثر ثبت شده میراث جهانی یونسکو در سال۱۳۹۷
معرفی شده است. خوره اردشیر در سه کیلومتری غرب شهر فیروز آباد در
استان فارس واقع گردیده، این شهر مطابق با سبک شهرسازی پارتی در اوایل
حکومت ساسانیان ساخته شده و الگوی کلی این شهر کاملاً پارتی را
داراست. میتوان گفت که اصول و فرم این شهر از شهر دارابگرد برداشت
گردیده و خصوصیات و ترکیب شهر، کاملاً اشکانی است.خوره اردشیر به معنی
شکوه و جلال اردشیر است و به دست اردشیر اول در جایی که اردوان پنجم
پادشاه اشکانی از پای درآمده بود، ساخته شده است.
این شهر مدور به قطر دوکیلومتر بوده و درجهات چهارگانه، چهاردروازه
داشته است. اثرات این دروازهها هنوز در محل تقاطع دیوارها با دو محور
عمدهای که در مرکز شهر و دایره شهر را به چهار بخش تقسیم میسازد،
قابل ردیابی است. نقشه خیابانها شعاعی متحدالمرکز در داخل شهر و خارج
آن ادامه دارد. در مرکز شهر خوره اردشیر، عمارت بلندی قرار دارد که
ایوان یا کیافره مینامیدهاند.
سوم ـ شهر دارابگرد
شهر باستانی دارابگرد در فاصله هفت کیلومتری جنوب غربی شهر داراب در
استان فارس و در مجاورت روستای جمسی قرار دارد. شهر دارابگرد خندق و
بارویی مستحکم با چهار دروازه در چهار سمت خود داشته و در وسط آن
تپهای سنگلاخی وجود دارد.
چهار محور منتهی به چهار ورودی و دروازههای شهر بر محوری نامنظم به
صورت ضربدری بوده که آثار آن در بخش غربی و جنوبی شهر مشخصتر است.
آثار پل باقیمانده در مقابل دروازه و در داخل خندق پیرامونی در قسمت
غربی شهر موجود است. آثار خندقی به عرض حدود پنجاه متر که در بخشهایی
از پیرامون باروی شهر قابل مشاهده است.
آثار موجود در محور دروازه غربی مشخص کننده ورودی اصلی شهر و محور
تردد حاکم و ساکنان دژ بوده است. در مرکز شهر سه کوه با ارتفاع کم
وجود دارد و بربالای کوه بلندتر آثار باقیمانده از دژ و قلعه و مقرهای
نگهبانی دیده میشود.
در پیرامون کوه مرکزی و به شعاع حدود دویست و پنجاه متر آثار متعدد
تپه مانند وجود دارد که حکایت از فضاها و ساختمانهای اصلی شهر
میباشد که مدفون شده و به حال خود رها شده و هیچگونه حفظ و حراستی از
این آثار دیده نمیشود.
چهارم ـ شهر تیسپون(تیسفون)
دوشهر تیسپون و به اردشیر در چهل کیلومتری جنوب شهر بغداد و در دوسوی
رودخانه دجله در کشور عراق واقع شدهاند. شهر تیسپون در زمان اشکانیان
و شهر به اردشیر در دوره ساسانیان احداث گردیدهاند. تیسپون منطقهای
بکر و دست نخوردهای است که تاکنون تحقیقات باستانشناسی به اندازه
کافی در آن انجام نگرفته است.
تیسپون به احتمال قوی در دوره هخامنشیان آباد بوده است. با سرعت
گرفتن وسعت قلمروی امپراتوری اشکانیان به همان نسبت تیسپون نیز رو به
آبادانی و توسعه گذاشت و به علت حاصلخیزی خاک و فراوانی آب، قدمت
تاریخی و احداث کاخها، بازارها و محلهای سکونتی و سایر ابنیه بر
جمعیت آن افزوده شد و با بزرگترین پایتختهای جهان آن روزگار رقابت
داشته است.
تیسپون در حدود ۷۰۰ سال چون نگینی برتارک جهان شرق درخشیده و هنگام
زوال، قدمتی هزارساله داشت. تیسپون اولین پایتخت اشکانیان در
بینالنهرین است که بعدها تختگاه ساسانیان گردید. تیسپون دارای هفت
محله بزرگ بوده است. تیسپون و وه اردشیر نزدیک یکدیگر و بر دو سوی
دجله واقع شدهاند.
بنای شهر در دوره خسرو اول کامل و باروها و حصارها و عمارت و کاخها
ساخته شدند. در اواسط قرن پنجم میلادی مسیر رودخانه دجله تغییر و با
عبور از میانه شهر آن را به دو قسمت تقسیم نمود. سیلابها و طغیان رود
دجله موجب شد تا این شهر رونق اولیه خود را از دست بدهد. در شرایط
حاضر استحکامات شهر با قطری در حدود سه کیلومتر به دو بخش نامساوی
تقسیم شده و از شهر قدیم فقط دیوار هلالی باروی شهر باقیمانده
است.
از تیسپون، پایتخت بزرگ و با شکوه ایران که مدت هفت قرن یکی از
مهمترین مراکز سیاسی و علم و تمدن و اقتصاد جهان باستان بوده، جزء
ویرانه طاق کسری و محوطه دست نخورده پیرامونی و آثار محدود باستانی که
زینت بخش موزههای جهان است، خبری باقی نمانده است.
شهرهای دوره ساسانیان
امپراتوری ساسانیان توسط اردشیر یکم تأسیس و آخرین پادشاه آن یزدگرد
سوم بوده است که طی سالهای ۲۲۴ الی۶۵۱ میلادی به مدت ۴۲۷ سال با حکومت
سیونه پادشاه در پایتختهای بیشاپور، تیسپون، استخر، اردشیر خوره و
شوشتر حکمرانی داشتهاند و خاستگاه مکانی آنان، استان فارس بوده
است.
ساسانیان اولین سلسلهای در ایران هستند که ایده ایرانشهر را به
عنوان یک فکر سیاسی و هویت فرهنگی ایرانیان مطرح و اجرا میکنند. بدین
سبب یکی از عناصر مهم شکلگیری این مفهوم پیدایش خدای نامه در زمان
انوشیروان است. این همان کتابی است که شاهنامه فردوسی از آن سرچشمه
گرفته است. تاریخ، ساسانیان را مبتکر اصول شهرسازی و معماری معرفی
کرده و احداث شهرهای زیادی را به ویژه به شاهان اولیه ساسانی نسبت
دادهاند. حکمرانان هیچ سلسلهای به اندازه ساسانیان به ساخت شهر و
عمران و آبادانی آن توجه نداشتهاند.
شهرهای دوره ساسانیان طبق نقشه منظم و عموماً به شکل مستطیل و معابر
شبکهبندی و شطرنجی بنیاد شدهاند. شهرها دارای حصار و خندق و هر شهری
دارای کاربردی متفاوت از دیگر شهرها بوده است.
شهرهای استخر، ارگان، گواشیر، خوره شاپور، سپاهان، نیشابور، شوشتر،
گندیشاپور و شهر بیشاپور ۹ شهر متعلق به این دوران میباشند.
یکم ـ شهر استخر
این شهر باستانی به شماره ۱۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده
است. شهر استخر در هفت کیلومتری شمال تختجمشید قرار دارد. این شهر
خاستگاه دودمان سلسله ساسانیان بوده و امروزه این محوطه به تخت طاووس
معروف است. شهر استخر در حاشیه رود پلوار و در کنار جاده مرودشت ـ
ارسنجان واقع شده است. شهر استخر یکی از شهرهای آباد و مهم آن دوران و
از بزرگترین و باشکوهترین و پرجمعیتترین شهرهای پارس بوده که از
حدود شش قرن پیش از میلاد یعنی از زمان هخامنشیان آباد بوده و مرکز
بازرگانی و سیاسی حکومت پادشاهان و امرای محلی پارس و جایگاه موبدان و
دبیران و پیشوایان دین زرتشت بوده است.
شهر استخر دارای حصار و برجهای استوار و محکمی بوده که از طریق چند
دروازه با محیط پیرامون خود ارتباط داشته است. دورتادور حصار خندقی
عمیق وجود داشته است. محدوده شهر استخر حدود هفتاد هکتار و شهر به شکل
بیضی نامنظم است.
دوم ـ شهر ارگان
این شهر به شماره ۲۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
ویرانههای شهر ارگان در ده کیلومتری شمال شرقی شهر بهبهان در استان
خوزستان قرار دارد.
شهر ارگان را قباد ساسانی پدر انوشیروان بنا نهاده و رونق و وسعت و
مناظر طبیعی بسیار داشته است. در شمال شهر ارگ حکومتی و در میانه شهر
بازار و آتشکده و در بخش جنوبی باغها قرار داشتهاند.
مساحت شهر در حدود یکصد هکتار و در سه کیلومتری کوه بدیل واقع شده
است. امروزه آثار چند تپه از آن شهر باستانی باقیمانده است. ساخت سد
مارون و خاکبرداری وسیع شرکت آبیاری مارون و تسطیح کامل اراضی محدوده
شهر باستانی توسط کشاورزان محلی در طی سالهای اخیر، خسارات فراوانی را
به این شهر باستانی وارد نمودهاند.
سوم ـ شهر گواشیر
قلعه دختر و قلعه اردشیر به شماره ۵۲۴ و (برج گبری جبلیه) به شماره
۲۹۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. اردشیر بابکان سر
سلسله و اولین پادشاه ساسانیان بنای این شهر را نهاد.
قلعه دختر و قلعه اردشیر از آثار آن دوران در شرق کرمان واقع است و
گواه آن است که در زمان اردشیر در این محل شهری آباد با قلعهای مهم
وجود داشته است.
موقعیت منطقه پیرامون بنای گبریه که از سه جهت توسط ارتفاعات محصور
گردیده و وجود قلعه اردشیر و قلعه دختر بر روی ارتفاعات مشرف بر دشت
پایین دست به گونهای است که تأمین امنیت و مسئله دفاعی شهر همانند
دیگر شهرهای باستانی بسیار حساب شده و مناسب بوده است. امروزه اکثر
این محدوده و اراضی به بافت مسکونی شهری و کاربری کشاورزی تبدیل شده
است.
چهارم ـ شهر خوره شاپور
این شهر به شماره ۴۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و در
حدود پانزده کیلومتری شمال غربی شهر شوش در استان خوزستان قرار دارد.
این شهر توسط شاپور دوم ساخته شده است.
شهر مستطیل شکل به پهنای یک کیلومتر و طول چهار کیلومتر است. در
گذشته حصار استواری از خشت خام در پیرامون آن وجود داشته است. در کوی
شاهی کاخی بزرگ و باغهایی وجود داشته که مردم محلی آن را کُوت کرخه
مینامند.
مهندس حسین مجیدی
برگرفته از روزنامه اطلاعات