تعداد بازدید :155
فلک‌الافلاک ، حافظ میراث لرستان
قلعۀ فلک‌الافلاک یکی از جاذبه‌های مشهور و دیدنی استان لرستان و
شهر خرم‌آباد است و بازدید از آن برای همۀ کسانی که به لرستان سفر
می‌کنند، ضروری است. این قلعه که بخش‌های مختلفی مثل موزۀ مردم‌شناسی
و باستان‌شناسی دارد، مهم‌ترین اثر تاریخی شهر خرم‌آباد و نماد آن
است. کمتر گردشگری بدون بازدید از این قلعه خرم‌آباد را ترک می‌کند و
مردم بومی هم علاقۀ خاصی به این بنا دارند چرا که چکیده‌ای از تاریخ،
فرهنگ و تمدن این شهر و قوم لر است.
قلعۀ تاریخی فلاک‌الافلاک که قدمت آن را مربوط به دوران ساسانیان
می‌دانند، بر فراز تپهای در مرکز خرم‌آباد واقع شده و از بسیاری از
نقاط شهر قابل دیدن است. اگر به دیگر آثار تاریخی که در اطراف قلعه
وجود دارند مثل سنگ‌نبشته، منارۀ آجری، آسیاب گبری، پل شاپوری (شکسته)
و گرداب سنگی مراجعه کنید متوجه پیوستگی تاریخی این بناها خواهید
شد.
حریم تپهای که قلعه بر روی آن قرار دارد از شرق و جنوب شرقی به
رودخانۀ خرم‌آباد (خرم‌رود)، از غرب به خیابان و محلۀ دوازده برجی
(خیابان امام خمینی) و از شمال به خیابان فلک‌الافلاک محدود می‌شود.
در تمام طول سال چشمۀ پرآبی به نام گلستان از زیر تپه جاری است که
همراه با استخر و پارک اطراف قلعه زیبایی خاصی به آن بخشیده
است.
در طی تاریخ، اسامی متعددی برای قلعه ذکر شده است، مثل دژ
شاپورخواست، قلعۀ دوازده برجی، سابرخواست، قلعۀ خرم‌آباد و کاخ
اتابکان. طبق اسناد تاریخی نام فلک‌الافلاک که به معنای سپهر سپهران
است از دورۀ قاجار به این قلعه اطلاق شده است. نام فلک‌الافلاک نشانی
است از دست‌نیافتنی بودن قلعه. برخی دیگر هم دلیل شهرت قلعه به دوازده
برجی را وجود دوازده برج پیرامون قلعه می‌دانند که اشاره‌ای به دوازده
برج فلکی دارد.
تاریخ قلعه
فلک‌الافلاک را می‌توان سنگ بنای شهر خرم‌آباد دانست زیرا پیدایش شهر
از این قلعه بوده و به تدریج در اطراف آن توسعه یافته است. از زمان
دقیق ساخت قلعه تاریخی در دست نیست، اما بر اساس شواهد موجود، بنای
اولیۀ قلعه به زمان شاپور اول ساسانی در قرن سوم میلادی بازمی‌گردد.
برخی دیگر نیز زمان آن را به زمان شجاع‌الدین خورشید، سرسلسلۀ اتابکان
لر در قرن چهارم هجری نسبت می‌دهند.
حافظ میراث لرستان
فلک‌الافلاک در طول زمان کاربردهای مختلفی داشته است. این قلعه در
قرن چهارم هجری مقر حکومت آل حسنویه و سپس آل بویه بود. سپس به خزانۀ
حکومتی خاندان بدر تبدیل شده و در دورۀ صفویه و قاجار مقر حکومت
اتابکان لر کوچک و والیان لرستان بوده است. در دوران پهلوی اول نیز از
قلعه به عنوان پادگان نظامی و زندان سیاسی استفاده می‌شده است. در سال
۱۳۴۹ارتش این بنا را به وزارت فرهنگ و هنر سابق واگذار کرد و با شمارۀ
۸۸۳در فهرست آثار ملی ثبت شد. در سال ۱۳۵۴موزه‌های مردم‌شناسی و
مفرغ‌ها در این مکان افتتاح شدند و قلعه رسماً به موزه تبدیل شد. در
سالهای اخیر نیز بخش‌هایی مثل موزۀ باستان‌شناسی، موزۀ مردم‌شناسی،
آزمایشگاه مرمت اشیا، مرکز فروش تولیدات فرهنگی و چایخانۀ سنتی به این
بنا اضافه شد.
معماری
فلک‌الافلاک ۵ هزار و ۳۰۰ متر مربع وسعت دارد و شامل ۸برج، دو صحن،
۳۰۰جان‌پناه، ۱۲۴اتاق و ۱۱کفش‌کن بین اتاق‌هاست. ارتفاع بلندترین
دیوار این بنا تا سطح تپه ۲۳متر و ارتفاع تپه با احتساب دیوارهای بنا
تا سطح خیابان حدود ۴۰متر است. عمدۀ مصالحی که در ساخت قلعه از آنها
استفاده شده شامل سنگ، آجر (قرمز و بزرگ)، خشت و ملات گچ و آهک است.
ورودی قلعه نیز در برج جنوب غربی به عرض ۱۰متر و ۲۰سانتیمتر و ارتفاع
سه متر ساخته شده است.
معماری فلک‌الافلاک در طی دوره‌های گوناگون تاریخی دچار تحولات
فراوانی شده است و بیشترین این تغییرات مربوط به دورۀ صفویه تا قاجار
بوده‌اند. به روایت مردم بومی و برخی اسناد تاریخی تا یکصد سال پیش
بارویی دولایه، خشتی و دوازده‌برجی در پیرامون بنای فعلی وجود داشته
که که اکنون تنها دو برج از آن در شمال غربی و جنوب شرقی باقی مانده
است. پلان بنای این قلعۀ تاریخی هشت‌ضلعی است.
در شمال شرقی قلعه راهرویی ساخته شده که با ۷پله به محوطه‌ای می‌رسد
که چاه معروف قلعه در آن واقع شده است. عمق این چاه که تا زیر چشمۀ
تپه می‌رسد ۴۰متر است و همواره از آن برای تأمین آب ساکنان استفاده
می‌شده است. برای رفتن به پشت بام قلعه و تماشای منظرۀ زیبای شهر نیز
باید از همین راهرو استفاده کرد.
موزۀ باستان‌شناسی
موزۀ فلاک‌الافلاک کار خود را در دوران پهلوی با قراردادن برخی مدارک
فرهنگی آغاز کرد. اما پس از انقلاب و در دوران جنگ فعالیتی نداشت. در
پایان جنگ ایران و عراق یعنی در سال ۱۳۶۷موزه فعالیت خود را از سر
گرفت البته در سالهای ۱۳۸۵تا ۱۳۸۷نیز به دلیل نبود امکانات، تعطیل
بود.
موزۀ باستان‌شناسی که در سال ۱۳۷۶افتتاح شد، به دلیل ضعف شرایط و
امکانات تا سال ۱۳۷۸راه‌اندازی نشد. این موزه دارای ۱۲ویترین است که
هرکدام ۵۰اثر تاریخی را به نمایش می‌گذارند. در این بخش موزه اشیایی
مثل ابزارهای سنگی عهد حجر، سفالینه‌های پیش از تاریخ، مهرهای متنوع
سنگی، سازه‌های مفرغی، ظروف و اشیای مربط به دوران اسلامی وجود دارد.
این اشیا در طی سالهای اخیر یا از قاچاقچیان و حفاران غیرمجاز ضبط
شده‌اند یا توسط باستان‌شناسان کشف شده‌اند. در این موزه و موزۀ
مردم‌شناسی اشیای بسیاری وجود دارند که توسط مردم و در سالهای اخیر
اهدا شده‌اند و به گونه‌ای گنجینه‌های خانوادگی محسوب می‌شوند.
موزۀ مردم‌شناسی
موزۀ مردم‌شناسی در بخش جنوبی حیاط دوم قرار دارد و در آن، عکس‌ها و
ماکت‌های کوچک و بزرگ زیادی از بخش‌های مختلف زندگی روستایی و عشایری
مردم لرستان و باورها و اعتقادات آنان مثل چشم‌زخم‌ها و تولد، ابزار و
وسایل روشنایی سنتی، کتابت و لوازم مربوط به آن، پوشاک سنتی مردان و
زنان، ابزار و صنایع کشاورزی بومی، گالری عکس از مناظر طبیعی و زندگی
مردم و مراسم سوگواری و عروسی به نمایش گذاشته شده است. نمایش فیلم و
پخش موسیقی لری به همراه نمایش سازها از دیگر بخش‌های این موزه است.
اما می‌توان دیدنی‌ترین آثار این بخش را سنگ قبرهای مردان و زنان لر
دانست که تفاوت قابل توجهی با باقی نقاط ایران دارند. در گذشته در
استان لرستان رسم بر این بوده که روی قبر متوفی، سنگی عمودی کار
بگذارند و صحنه‌هایی از زندگی واقعی او را روی آن نقاشی کنند. مثلاً
روی قبر یک فرد شکارچی تصاویری از اسلحه و شکار و … حک شده است.
قیمت بلیط ورودی به قلعه ی فلک‌الافلاک ۷۵۰۰تومان است. اگر از این
بنای زیبا دیدن کردید، می‌توانید با پوشیدن لباس‌های محلی عکس‌های
زیبایی برای دیوار خانه‌تان بگیرید و همچنین با امتحان کردن
خوراکی‌هایی مثل اش ترخینه و نان روغنی که در پایین قلعه به فروش
می‌رسند سفرتان را به‌یادماندنی کنید
برگرفته از روزنامه دنیای اقتصاد