مرثيه‌اي براي کوچکترین رودخانه جهان

آرمان- سندوس محمدي: اين روزها سدسازي در نقاط مختلف كشور تبديل به يك خطر بزرگ براي تاريخ، فرهنگ و محيط زيست كشور شده است. يكي از سدهايي كه چند سالي است پيرامون ساخت آن انتقادات بالا گرفته است سد داريان در منطقه غرب كشور است. نابود شدن نصف روستاي هجيج، شبهه‌هایی درباره نابودي چشمه بل و نابودي هزار هكتار جنگل و مرتع درجه يك كه در مسير ساخت سد هستند تنها بخشي از خساراتي است كه سدسازي كارشناسي نشده به بار مي‌آورد. ساخت سد داريان از سال 1388 روي رودخانه سيروان در نزديكي شهر پاوه و در مجاورت روستاي داريان آغاز شد. از همان روزهاي آغازين ساخت سد اعتراضاتي پيرامون ساخت آن شكل گرفت؛ زيرا ساخت اين سد با خود خسارات جبران‌ناپذيري مانند نابودي چشمه خدايان (كاني بل)، نابودي چندين روستا و از جمله روستاي مهم هجيج و نابودي چندين هزار هكتار از جنگل‌هاي كمياب منطقه را به همراه داشت. روستاي هجيج كه عنوان «روستاي نمونه گردشگري» را داشت به دليل هواي پاكش، ساخت منحصر به فرد پلكاني‌اي كه داشت و قرار گرفتن مقبره امامزاده سيدعبيدا... فرزند امام موسي كاظم (ع) در آنجا، هر ساله شاهد ورود گردشگران و زائران زيادي بود. 

 

 هجيج مي‌نالد!

 اگر يك گردشگر يا زائر باشيد و قبل از عمليات ساخت سد به روستاي هجيج قدم گذاشته باشيد به خوبي مي‌توانيد بلايي را كه سدسازي سر اين روستا آورده است درك كنيد. روستايي كه به روستاي پاك معروف بود اين روزها در هوايش گرد و خاك حاصل از خاك‌برداري براي ساخت سد بيداد مي‌كند. نابود شدن قسمت پاييني روستا، سيماي آن را به هم ريخته است. اگر در گذشته با ورود به روستا، زائران و گردشگران را در آنجا مي‌ديديم اين روزها تمام شلوغي شهر در سر و صداي كارگرها، مهندسان، كاميون‌ها و جرثقيل‌هاي ساخت سد خلاصه مي‌شود و همين باعث شده است كه ديگر گردشگران هم انگيزه‌اي براي آمدن به روستا نداشته باشند. به يك سوپرماركت كوچك وسط روستا قدم مي‌گذاريم. صاحب سوپرماركت ياسر 35 ساله است. او به «آرمان» مي‌گويد: هجيج 180 خانوار بود، به دليل ساخت سد قسمت پايين روستا كه حدود 80 تا 90 خانه بود بسیاری از آنها مجبور به كوچ از روستا شدند و الان فقط 100 خانه در هجيج مانده‌ كه به دليل عمليات ساخت سد زندگي آنها خيلي سخت است. اين 80 خانوار در حالي از هجيج كوچانده شدند كه اگر مسئولان همت مي‌كردند امكان ساخت خانه براي آنها در قسمت شرقي روستا وجود داشت. او در ادامه می‌گوید: تمام اين قسمت پايين كوچ كرده‌اند و روستا زيبايي خود را از دست داده است. او مي‌افزايد: فعلا از شرايط راضي نيستيم ولي اميدواريم تا يكي دو سال ديگر كه عمليات ساخت سد به پايان مي‌رسد اوضاع بهتر شود. با دستمالي كه در دست دارد گرد و خاكي را كه روي ميز جمع شده است پاك مي‌كند و مي‌گويد: هواي روستا مثل سابق تميز نيست. اين گرد و خاكي كه در روستا به راه افتاده است براي سلامت مردم ضرر دارد. 

 كسي از اوضاع راضي نيست

قديم‌ها كه وارد روستا مي‌شدي سرزندگي خاصي در روستا وجود داشت و با فاصله چند قدم مي‌توانستي اهالي روستا را كه در كوچه‌ها دور هم جمع شده‌اند ببيني. ولي اين روزها روستا سوت و كور است و به‌جز صداي دلخراش رفت و آمد جرثقيل و كاميون صداي ديگري به گوش نمي‌رسد. با يك گردش نيم ساعته در روستا بالاخره يك جمع كوچك از اهالي را كه دور هم نشسته‌اند مي‌بينيم. هنوز سوالم درباره رضايتشان از اوضاع كامل نشده است كه سخن ماهان هشت ساله آب پاكي را روي دستم مي‌ريزد: «كسي از اوضاع راضي نيست.» مريم 35 ساله يكي از اهالي است كه در قسمت بالايي روستا ساكن است. او مي‌گويد: «زندگي در اينجا به حدي سخت شده است كه در توصيف نمي‌گنجد. قرار بود با ساخت سد روستا پيشرفت كند ولي روستا با شلوغي‌ها و كثيفي‌اي كه به راه افتاده بيشتر پسرفت كرده است تا پيشرفت.» محمد 58 ساله يكي ديگر از اهالي روستاست كه از اوضاع دلخوشي ندارد. او مي‌گويد: «خيلي از فاميل‌هاي ما كه در قسمت پايين روستا ساكن بودند مجبور به كوچ شدند. برادرم و خانواده‌اش روستا را ترك كردند. بعد از سال‌ها زندگي در كنار دوستان و خانواده‌مان در روستا الان مجبوريم كه بدون آنها زندگي كنيم.»  نرگس 42 ساله در تكميل حرف‌هاي ديگر اهالي به مشكلاتي كه بعد از ساخت سد پيش مي‌آيد اشاره مي‌كند و مي‌گويد: «از وقتي كه عمليات ساخت سد آغاز شده به دليل قطع درختان هوا گرم‌تر شده است. »

 آيا کانی‌بل نجات پيدا مي‌كند؟

كمي آن‌طرف‌تر از روستاي هجيج، چشمه بل هم اين روزها حال خوبي ندارد. كاني بل به چشمه خدايان معروف است و آن را «كوتاه‌ترين رودخانه جهان» مي‌نامند. سالم‌ترين آب معدني كشور از اين چشمه توليد مي‌شود. قبل از ساخت سد اگر به عنوان يك مسافر يا گردشگر قصد عبور از اطراف چشمه يا بازديد از آن را داشتي بايد يك زمان نه چندان كوتاهي را در صف ماشين‌هاي گردشگران كه براي بازديد از چشمه آمده بودند معطل مي‌ماندي اما امروز ديگر خبري از گردشگر نيست. به محض ورود به محوطه اين سوال پيش مي‌آيد كه چشمه بل كجاست؟ ورودي چشمه را تا بالا ديوار كشيده‌اند. يكي از اهالي با اشاره به آبي كه از يك لوله به سمت بيرون در فوران است مي‌گويد: «اين آب چشمه بل است كه فعلا به اينجا انتقال داده شده است.» طرحي كه براي نجات چشمه وجود دارد به اين صورت است كه دهانه و خروجي چشمه كه پيش از اين حدود 3000 تا 4000 ليتر در ثانيه آب از آن خارج مي‌شد، مسدود شده و اين آب از طريق يك تونل افقي 200 متري خارج و به وسيله يك لوله 120 متري عمودي به بالا هدايت مي‌شود تا بالاتر از سطح آب درياچه قرار گيرد. اما به دليل منافذي كه در صخره‌ها و كوه‌ها وجود دارند اين امكان هست كه با رسوخ آب به اين منافذ آب كيفيت خود را از دست بدهد. يك كارشناس محيط زيست در اين باره به «آرمان» مي‌گويد: اگر آب را از مظهر چشمه با لوله به قسمت بالا انتقال دهند خلوص آن از بين نخواهد رفت ولي در صورتي كه از لوله استفاده نشود به دليل برخورد آب با سنگ‌ها و نمك‌هايي كه در قسمت‌هاي ديگر كوه هستند امكان از بين رفتن كيفيت آب وجود دارد. اسماعيل كهرم مي‌افزايد: طبق قانون براي ساخت هر سدي لازم است كه از مدت‌ها قبل ارزيابي‌هاي زيست محيطي درباره آن انجام گيرد. ارزيابي زيست محيطي به اين معناست كه سد كجا زده شود تا كمترين آسيب را به آثار و ابنيه تاريخي و محيط زيستي بزند. او مي‌افزايد: با توجه به مشكلاتي كه ساخت اين سد ايجاد كرده است به نظر مي‌رسد كه ارزيابي زيست‌محيطي آن كامل نبوده يا يك‌سري ملاحظات ديگري لحاظ شده است. 

 خداحافظ بل!

چشمه بل در حالي رو به نابودي است كه بنابر نظر كارشناسان اگر فقط 10 درصد از آب اين چشمه استحصال و بهره‌برداري شود، با توجه به تقاضايي كه براي خريد اين آب از جانب ساير كشورها وجود دارد و همچنين قيمت 200 دلاري آن براي هر بشكه، مي‌توان سالانه 600 ميليارد تومان درآمدزايي كرد. عادل 34 ساله يكي از اهالي روستاهاي اين اطراف است. او به «آرمان» مي‌گويد: مسئولان ساخت سد قول داده‌اند كه چشمه بل نابود نشود. براي همين قسمت كه قبلا آب از آن خارج مي‌شد را ديوار كشيده‌اند. او مي‌افزايد: سه كارخانه، استخرهاي پرورش ماهي و قهوه‌خانه‌هايي كه در اين اطراف بودند همه زير آب مي‌روند. تمام اينها تعطيل شده‌اند و هنوز برنامه‌اي براي ساخت دوباره آنها در قسمت بالايي كه قرار است آب چشمه به آنجا انتقال داده شود وجود ندارد. او ادامه مي‌دهد: از وقتي كه آب را از مسير اصلي خود دور كرده‌اند مقدار آن كمتر شده است. از گردشگراني كه براي تماشاي چشمه بل مي‌آمدند كاسته شده است اما گفته مي‌شود كه قرار است بعد از انتقال آب به قسمت بالاي كوه برايش مكان گردشگري بسازند.