معماری پایدار ریشه در تاریخ معماری ایرانی دارد

نرگس محمدی : معماری پایدار موضوعی كه گویا تمام معماران معاصر ایرانی آن را به فراموشی سپرده و با شنیدن اصطلاح «معماری پایدار» گمان می‌كنند كه این نوع از معماری ریشه در تفكرات معماران اروپایی داشته است. این در حالی است كه تنها چندین دهه بیشتر نیست كه معماران آمریكایی و اروپایی توجه مبذولی به معماری پایدار داشته‌اند.

معماری پایدار ریشه در تاریخ معماری ایرانی دارد

در تعریف این شیوه از معماری باید گفت معماری پایدار براساس گفته كارشناسان این حوزه همان استفاده از محیط زیست و طبیعت در فضای معماری است.

رئیس بنیاد مفاخر معماری ایران در زمینه پیدایش «معماری پایدار» در دوران معاصر به برنا می‌گوید:«برای نخستین‌بار در سال 1986 در نتیجه صنعت زدگی كشورهای اروپایی و آمریكایی و از بین رفتن بخش مهمی از محیط زیست باعث شد تا اصطلاح پایداری (sustainable) از سوی كمیته‌جهانی گسترش محیط زیست تحت عنوان رویارویی با نیازهای عصر حاضر بدون به مخاطره انداختن منابع نسل آینده برای مقابله با نیازهایشان مطرح و هر روز بر ابعاد و دامنه آن افزوده ‌شود تا استراتژی‌های مناسبی پیش روی جهانیان قرارگیرد».

در این میان معماران نیز به نوبه خود در پی یافتن راهكارهای جدید تامین زندگی مطلوب برای انسان بودند كه نتیجه آن توجه به انرژی‌ها طبیعی و استفاده از محیط زیست در معماری شد.

به گفته علیرضا قهاری در حقیقت اصل معماری پایدار بر این نكته استوار است كه ساختمان، جزئی كوچك از طبیعت اطراف است و باید به عنوان بخشی از اكوسیستم عمل كرده و در چرخه حیات قرار گیرد.

وی با اعتقاد بر این موضوع كه معماری پایدار ریشه در تاریخ معماری ایرانی دارد، توضیح می‌دهد:« در كشورهای غربی نیز تا قبل از وقوع انقلاب صنعتی به چنین فاكتورهایی در معماری توجه می‌شده است، اما از اواسط قرن 19، شاهد كمرنگ شدن طبیعت در زندگی انسان بوده و حتی در مواردی استفاده از تكنولوژی‌ها موجب تخریب یا از بین بردن كامل محیط زیست ‌شده است كه این خود برای انسان رنج آور است»

اما نکته دیگری که باید به آن توجه داشت دلیل توجه دوباره معماران به معماری پایدار است، موضوعی که قهاری آن را این‌گونه بیان می‌كند:« از بین بردن تدریجی كره زمین و محیط زیست، اعتراض NGOهای مدافع طبیعت و هشدار دانشمندان محیط زیست نسبت به از بین رفتن آن از جمله دلایل آشتی دادن دوباره انسان با طبیعت و به عبارت دیگر توجه به شاخص‌های معماری پایدار بودشاید به همین دلیل بوده است که معماران دنبال راهكارهایی بودند كه در طراحی‌های خود نه تنها محیط زیست را تخریب نكنند بلكه موجب توسعه و رونق آن از طریق تعامل انسان با طبیعت باشند. »

موضوع دیگری که باید به آن توجه ویژه ای داشت این است که هدف از طراحی ساختمان‌های پایدار كاهش آسیب روی محیط و منابع انرژی و طبیعت است كه البته برای عملی كردن این تعریف باید به شاخص‌ها و معیارهایی نیز توجه شود.

شاخص‌های معماری پایدار

رئیس بنیاد مفاخر معماری ایران معتقد است که حفظ و بهبود نیروهای طبیعی و تقلیل در تغییر یافتن مواد اولیه وحفظ خواص طبیعی در تولیدات، كاهش استفاده از زمین و مواد اولیه استخراجی غیرقابل تجدید، بازیابی و آزاد كردن زمین و انرژی و مواد باقی مانده از روندهای مصرفی تاكنون از مهمترین شاخص‌های معماری پایدار است.

البته وی به موارد دیگری نیز اشاره می کند از جمله كاهش برخوردهای خطرناك و خطرات ناشی از آن مانند ایمنی، بهداشت و...، همگانی و جهانی كردن استفاده از داده‌های طبیعی و محیطی، تلاش برای كاهش آلودگی محیط‌ زیست و هوا از طریق استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر که باید همواره مد نظر قرار گیرد.

معماری پایدار همان معماری سبز نیست

هنگامی كه صحبت از معماری پایدار می‌شود، ذهن همگان به سمت معماری سبز رفته و این‌گونه تصور می‌شود كه منظور از معماری پایدار همان معماری سبز است.

این كارشناس معماری با اشاره به این نكته كه منظور از معماری پایدار توجه به مقاوم‌ سازی نبوده بلكه در این نوع از معماری باید به ماندگاری در زمان دقت كرد، در توضیح تفاوت معماری سبز و معماری پایدار می‌گوید:« محور معماری سبز محیط زیست است در حالی‌كه معماری، پایدار به انسان و محیط زیست توجه دارد و تنها تمركزش روی ساخت و ساز نیست»

به اعتقاد این كارشناس معماری ، معماری پایدار فلسفه معماری است كه به جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به‌طور همزمان توجه داشته و در حقیقت با این نوع معماری، طبیعت را به داخل خانه هایمان دعوت می‌كنیم.

تهران نیازمند معماری پایدار است

با وجودی كه سابقه معماری پایدار ریشه در تاریخ معماری ایران دارد اما متاسفانه در معماری معاصر ما این نوع از معماری به ویژه در كلانشهرهایی همچون تهران كه شهروندانش نیاز بی حد و حصری به طبیعت در فضای خانه های خود دارند، كاملا در ورطه فراموشی است. این در حالی است كه ساخت و سازهای بی‌رویه و غیر اصولی در تهران روزانه درصد زیادی از محیط زیست و منابع سرشار از انرژی‌های طبیعی را از بین می‌برد.

قهاری با بیان اینكه معماری پایدار در میان معماران و حتی دانشگاه‌ها جایگاهی ندارد تصریح می‌كند:« متاسفانه در حالی‌كه معماران تقریبا در بیشتر كشورهای پیشرفته از شاخص‌های معماری پایدار بهره می‌گیرند، هنوز معماران ایرانی با این سبك و نوع از معماری نا آشنا بوده و حتی در دانشگاه‌های كشور درس یا واحدی در این زمینه تدریس نمی‌شود. تنها انجمن مفاخر معماری ایران در سال 1386 همزمان با روز جهانی معمار، توجه به معماری پایدار را شعار خود كرد»

او توضیحات خود را اینگونه تكمیل می‌كند:«با توجه به شرایط بسیار خطرناك محیط زیست ایران و از بین رفتن گونه‌های زیاد زیست محیطی در كشور، باید معماران توجه زیادی به این نوع از معماری داشته باشند و با ارائه نظریات و راهبردهای علمی، گام‌هایی را برای شروع این نوع معماری در كشور بردارند. این درحالی است كه ما حتی برای تبدیل انرژی فسیلی به‌انرژی تجدیدپذیر هیچ تلاشی نمی‌كنیم»

قهاری همچنین می‌گوید: «معماری ما با توجه به آنكه تحت تاثیر مسائل اجتماعی، اقتصادی و اقلیمی شكل می‌گیرد یك امتیاز بزرگ برای استفاده و توسعه معماری پایدار است. اما ما هیچ توجهی به این مسائل نداشته و تنها به این موضوع كه هر روز به تعداد ساختمان‌های زشت و ناهمگون در شهر كه هیچ ارتباطی با انسان‌ها ندارد، افزوده شود، افتخار می‌كنیم و بحث معماری پایدار در ایران تا به امروز درحد حرف باقی مانده است»

تاریخ معماری ایرانی نشان می‌دهد كه دستیابی به آرامش و روحیه ایرانی و فرهنگ اصیل از جمله دغدغه‌های معماران ایرانی بوده است. امروز در دنیای ماشینی و صنعتی كه انسان‌ها در میان دغدغه‌های مختلف خود در جست‌وجوی اندك آرامش و آسایشی برای خود هستند، دعوت كردن طبیعت به داخل خانه‌ها شاید تنها راه ممكن و سهل برای دستیابی به این آرامش باشد. شاید اگر امروز معماران و مسئولان متولی در این حوزه به اصل پایداری در معماری و ارتقای كیفیت زندگی شهری توجه داشته باشند در آینده‌ای نه چندان دور شاهد یك شهر پایدار با حفظ نمادهای اصیل ایرانی باشیم.

منبع : خبرگزاری برنا