مکان‌های مقدس عربستان، تعلقی به دولتشان ندارد

سعید برآبادی: یک توفان ساده و سقوط داربست‌های ساخت‌وسازها، جان ده‌ها نفر را در سرزمین وحی گرفته است. «سیدمحمد بهشتی»، عضو شورای‌عالی میراث فرهنگی، درباره ابعاد این اتفاق در حوزه میراث فرهنگی و هویت مسلمانان بیشتر توضیح می‌دهد: 

‌اتفاقی که اخیرا در مکه به کشته‌شدن ده‌ها مسلمان ختم شده را چطور ارزیابی می‌کنید؟ 
اتفاقی که در مکه مکرمه افتاده، از ابعاد مختلفی قابل بررسی است. از منظر میراث فرهنگی، مسئله اصلی اینجاست که چه مسجدالحرام و چه مسجدالنبی، جزء مهم‌ترین آثار تاریخی و هویتی مربوط به تاریخ اسلام هستند و اهمیتشان برای جامعه مسلمانان و جامعه جهانی آنجاست که در میان تمام انبیا، تنها پیامبری که آثار مستندی از ایشان به جا مانده و ما شواهد عینی در مورد حضورشان داریم، پیامبر اکرم(ص) هستند. به عبارت دیگر اگر در مورد حضرت مسیح(ع) تأمل تاریخی کنید، هیچ اثری و بنایی که دلالت بر حضور ایشان کند و بتوان به‌عنوان یک سند تاریخی و میراثی به آن نگاه کرد، وجود ندارد و شاید به همین خاطر برخی تاریخ‌نادانان منکر وجود این پیامبر خدا شده‌اند. اما اسلام تنها دین و حضرت محمد(ص) تنها پیامبری است که در موردشان با استناد به همین بناهای به‌جامانده، می‌توان گفت که اسناد روشنی درباره حضورشان وجود دارد. ما دقیقا می‌دانیم که خانه حضرت رسول(ص) کجا قرار دارد، مسجدهایی که به دست ایشان ساخته شده کجا هستند و... بنابراین وجود و حفظ این آثار به‌لحاظ میراث فرهنگی برای تمام مردم جهان یک مسئله مهم و برای مسلمانان یک مسئله حیاتی است. ما مسلمانان به اعتبار اینکه چنین بناهایی اسناد هویتی مسلمانان جهان هستند باید اصالتشان را حفظ کنیم و اجازه دخل‌وتصرف در آنها را نداریم. 
‌آیا این شواهد تاریخی با وجود این‌همه ساخت‌وساز و دگرگونی در بافت شهری آنجا، همچنان وجود دارند؟ 
با وجود این متأسفانه تمام شواهد تاریخی در این زمینه از بین رفته‌اند و شاید تنها بنای کعبه و آرامگاه مبارک حضرت رسول(ص) باشد که در آن دست نبرده‌اند که البته حتی همین موضوع هم یک فرضیه است و ممکن است در این بناها هم شیطنت‌هایی صورت گرفته باشد. مهم اینجاست که اساسا می‌بینیم اصالت این آثار را به‌عنوان یک اثر مسلم و یک سند تاریخی نادیده گرفته‌اند.
‌فارغ از نگاه تاریخی، جایگاه این بناهای مقدس در فرهنگ جهانی کجاست؟ 
من معتقدم که حتی اگر به این بناها به‌عنوان یک اثر تاریخی نگاه نکنیم، باید به‌عنوان یک مکان مقدس، ادب حضور در آنها را بجا بیاوریم و از گردن‌کشی در مقابل آنها خودداری کنیم. متأسفانه این اتفاق هم حتی نیفتاده و شاهدیم که در مجاورت مسجدالحرام تا ارتفاعی که امکانش را داشته‌اند، آسمان‌خراش ساخته‌اند و عامدانه یا سهوا آن بنای مبارک را تحقیر کرده‌اند. در مکان‌های مقدس، دارالضیافه‌هایی ساخته‌اند که ویژگی‌شان این است که مسجد زیر پایش قرار دارد. اساسا نهایت بی‌ادبی به این مکان‌های مقدس اتفاق افتاده که برج ساعت تنها یکی از نمونه‌های آن است. 
‌اما استدلال ساخت این هتل‌ها، ایجاد امکان رفاه بیشتر برای حجاج و زائران است. 
ما هم می‌دانیم که جمعیت زیاد شده و نیازهای آنها باید پاسخ داده شود اما می‌توان این خدمات را به ترتیبی به آنها ارائه کرد که تقدس مکان و ادبی که باید در موردش بجا آورده شود، زیر سؤال نرود. اصولا هنر معماری و طراحی شهری همین است که بتواند به این سؤال‌ها جواب‌های قانع‌کننده‌ای بدهد اما می‌بینیم که متأسفانه هنر معماری در ساخته‌های جدیدشان تنها به تزئینات پرجاه‌وجلال خلاصه شده است. 
‌وقتی که یک بنا چنین اهمیتی برای جامعه بزرگ مسلمانان دارد آیا یک دولت یا حکومت حق هرگونه دخل‌وتصرف در آن را دارد؟ 
مکان‌های مقدسی که در عربستان وجود دارند، تعلقی به دولت عربستان ندارند، آنها صرفا امانتدار این مکان‌ها هستند از سوی مسلمانان جهان. کعبه، قبله تمام مسلمانان است و نمی‌شود بدون مشورت و مشارکت تمام مسلمانان در این مکان‌های مقدس، تغییراتی را انجام داد. اما متأسفانه ساخت‌وسازهای تازه در این کشور چنان بدون مشورت و خودسرانه صورت می‌گیرد که حتی بسیاری از حجاج از آنها بی‌اطلاع هستند. به اعتقاد من این نهایت وحشیگری است و فکر می‌کنم این اقدامات خودسرانه و دخل‌وتصرف‌های غیراصولی که در ابنیه مقدس عربستان می‌شود، از حالت عادی خارج شده و به یک حالت غیرعادی بدل شده است. 
‌چرا مسلمانان به این موضوع اعتراض نمی‌کنند؟ 
بهتر است ابتدا این سؤال را مطرح کنیم که چطور قرار است مسئولان کشور عربستان به خاطر این دست‌اندازی‌ها، جوابگوی مسلمانان باشند و بعد بپرسیم که چرا جامعه اسلامی، مسئولان این کشور را بابت این رفتارشان مؤاخذه نمی‌کنند. امروز شاهد هستیم که در حق مکان مقدسی که اختیار آن با جمعیتی بیش از یک میلیارد نفر است، خطاهای فاحش تاریخی شکل گرفته و این موضوع حکایت از آن دارد که مکان‌های مقدس مسلمانان جهان در شرایط امروز تحت چه نوع حاکمیتی اداره می‌شوند. 
‌چگونه از نوع اداره این مکان‌ها می‌شود به هویت حکومت‌ها و دولت‌ها در عربستان پی برد؟ 
نگاهی به دوره‌های مختلف حکومت در کشور عربستان یادآور خاطرات تلخی چون تخریب مسجدالحرام، به‌سرقت‌رفتن سنگ حجرالاسود و ضایعه‌هایی این‌چنینی است. به اعتقاد من، دوره فعلی هم دوره‌ای گذراست و خواهد گذشت. ما در دوره‌های قبل تاریخی شاهد بوده‌ایم کسانی که دست به تخریب در سرزمین مقدس مسلمانان زده‌اند، بعدها با زشتی از آنها یاد شده و این‌بار، کسانی که به بهانه ساختن، ویران می‌کنند نیز به زشتی در تاریخ ثبت خواهند شد.