
کارشناس ارشد حوزه شهرسازی
کلانشهر تهران امروز علاوه بر تمرکز سیاسی-اداری با گونههای مختلفی از تمرکز مواجه است که در این رابطه میتوان از تمرکز اقتصادی-مالی، اجتماعی-فرهنگی، بهداشتی- درمانی، علمی- آموزشی، جمعیتی- صنعتی و... نام برد.

متفکران دوره مشروطه تا چه اندازه متاثر از اقتصاد کلاسیک و مفاهیم اساسی بودهاند که در دوران مدرن پایهریزی شد؟ مفاهیمی مانند قانونمندی، مالیاتستانی، حقوق مالکیت و از همه مهمتر، درک و تحلیل مفهوم آزادی. آیا اساسا تغییرات چشمگیری طی ۱۱۳ سال که از انقلاب مشروطه میگذرد مشاهده میشود؟ در گفتوگوی پیشرو با محمد ماشینچیان، پژوهشگر اقتصادی، به همین موارد پرداختهایم.

تا دوره قاجار هیچ موسسه دولتی کار رسیدگی به امور روستاها و کشاورزی در ایران را به عهده نداشت.

یکی از مناطقی که بر سر مالکیت آن، میان ایران و ترکیه اختلاف وجود داشت، منطقه راهبردی قرهسو بود. اهمیت این منطقه بعد از فروپاشی روسیه تزاری، این بود که مانند دالانی جمهوریهای نوپای آذربایجان و ارمنستان را با ایران و ترکیه مربوط میکرد. سرچشمه نهر قرهسو در دامنه جنوبی آرارات (آغری) کوچک جریان داشت و پس از گذر از منطقه آرارات به جنوب روستای بورآلان رفته و به رود ارس متصل میشد.

اگرچه قرابتهای بسیار این نواندیشان ایرانی با اندیشه لیبرالیسم، امکان دستهبندی آنها را در زمره نواندیشان لیبرال فراهم میکند، اما نباید فراموش کرد که از اندیشه این عده به هیچ روی فردگرایی لیبرالیستی به مفهوم کامل آن به دست نمیآید. میرزا ملکمخان در بازسازی مفهوم آزادی جملات پرشوری در اهمیت و جایگاه آزادی سر میدهد؛ اما مخاطب او پیوسته توده و خواستههای توده است.

حسین علاء یکی از شخصیتهای سیاسی ایران در دوران پهلوی بود که به سمتهای مختلفی منصوب شد، از آن جمله میتوان به سمت وزیر فواید و تجارت، رئیس اداره کل تجارت، وزیر بازرگانی و مدیر کل بانک ملی، نماینده مجلس شورای ملی در دورههای مختلف، سفیرکبیر ایران در آمریکا و نخستوزیری در دو دوره و وزارت دربار اشاره کرد.

اسناد قرارداد مورخ ۲۷ ماه مه سال ۱۸۹۳ میلادی روسیه و ایران ۹ ژوئیه همین سال میان دو دولت مبادله شد و در اروپا (نه در تهران) انتشار یافت. به موجب این قرارداد، ناصرالدین شاه قاجار منطقه مرزی «فیروزه» را به «اعلیحضرت تزار همه روسیه!» بخشیده بود و خط مرزی دو کشور به سود روسیه تغییر یافته بود. این منطقه اینک در جمهوری ترکمنستان واقع شده است.

دولت ایران پس از عهدنامه ترکمنچای و تسلط تدریجی روسیه و انگلیس قادر به حفاظت از بازار داخلی و تولید حرفههای گوناگون مردم نشد و رفتهرفته حرفههای تولیدی از کار افتادند و بازار داخلی هم به تسخیر کالای روسی و انگلیسی درآمد و تاجر ایرانی، بیچاره و خانهنشین شد. به همین سبب تجار نقش مهمی در نهضت مشروطه داشتند.

در شرایطی که سلطان و پادشاه با قرار گرفتن در راس همه تصمیمات، به شکلی خودسرانه هرگونه دستوری را مطابق میل خود صادر میکرد، چندان دور از ذهن نیست که دستور توقیف یا مصادره اموال اشراف را بدهد.