میدان مشق

میدان مشق سابق یا باغ ملی فعلی از میادین تاریخی تهران با تاریخچه‌ای مملو از مسائل سیاسی، اجتماعی، نظامی، فرهنگی و هنری به شمار می‌آید. این محوطه كه از بزرگترین میدان‌های نظامی بوده در حدود 400 متر طول و 400 متر عرض داشته است و مساحت آن بیش از 160 هزار متر مربع ارزیابی شده است كه حدوداً برابر 16 هكتار می‌باشد، سربازخانه مركزی در آن واقع بوده و نظامیان در آن مشق نظام می‌كردند.

این میدان در زمان فتحعلی شاه قاجار (1212 ـ 1250 ه‍. ق) بنیاد نهاده شد و در دورة ناصرالدین شاه (1264 ـ 1313 ه‍. ق) تجدید و توسعه یافت.
زمان فتحعلی شاه قاجار پس از شكستهای پیاپی ایران در جنگ با روسیه و حقارت ملی ناشی از این شكستها فتحعلی شاه از دولت فرانسه كمك خواست تا ارتش ایران را كه توان رویارویی با ارتش مدرن روسیه را نداشت آموزش دهد و با فنون نظامی روز جهان آشنا كند.

دولت فرانسه ژنرال گاردان را به تهران فرستاد و او در زمین بزرگی بیرون از باروی آن زمان تهران كه به «میدان مشق» معروف شد به آموزش ارتش ایران مشغول شد. دور تا دور این زمین ساختمانهایی برای سربازان و فرماندهان و تعدادی انبار تسلیحات ساخته شد و در گوشه جنوب شرقی دروازه‌ای بنا شد. در زمان ناصرالدین شاه با گسترش تهران ، میدان مشق در داخل شهر قرار گرفت و بخشهایی از آن به سفارت انگلیس و بیمارستان آمریكاییها اختصاص یافت اما قسمت عمده آن كماكان در اختیار ارتش بود در زمان مظفرالدین شاه ژنرال روسی كاساكوفسكی مسئولیت تعلیم ارتش ایران را به عهده گرفت و دستور ساخت بنایی داد كه امروز هم با همان عنوان قزاقخانه پابرجاست.

در اواخر حكومت احمدشاه با قدرت گرفتن سردار سپه به عنوان یك افسر قزاق تغییراتی در میدان داده شد. این میدان به صورت مربع درآمد و دیوارهایی مشتمل بر طاقنماهای آجری گرداگرد آن ساخته شد و دروازه‌ای زیبا با یك درب دولنگه و دو طاق‌نمای مسدود كه به صورت پخی بود، در ضلع جنوب شرقی قزاقخانه یعنی در شرق دروازه و سردرِ كنونی ایجاد گردید كه به «سر در ناصری» معروف شد و بعضی مواقع ناصرالدین شاه از بالای آن به تماشای مشق نظامیان مشغول می‌شد.

در نخستین سالهای حكومت رضا شاه این میدان با تغییراتی كه در آن به وجود آمد به «باغ ملی» تغییر نام یافت و سر در ناصری نیز تخریب و به جای آن بنای جدیدی به نام « سر در باغ ملی » ساخته شد.
این میدان محدوده‌ای از شمال به خیابان سرهنگ سخایی، از جنوب به خیابان امام خمینی(ره)، از شرق به خیابان فردوسی و از غرب به خیابان سی تیر محدود می‌شود و محوطه بناهای قدیمی كنونی آن عبارتند از: سردرِ باغ ملی، موزه ملّی ایران (موزه ایران باستان و موزه دوران اسلامی)، كاخ شهربانی، توقیفگاه كه نام‌های دیگر آن زندان موقت شهربانی، زندان زنان، بازداشتگاه كمیته مشترك ضد خرابكاری ساواك شهربانی (موزه عبرت ایران)، اداره پست (موزه ارتباطات)، ساختمان شماره 3 وزارت امور خارجه (شركت نفت ایران و انگلیس سابق)، ساختمان قدیمی بانك سپه، موزه 13 آبان، كتابخانه ملّی، «كاخ وزارت امور خارجه»، عمارت ثبت اسناد و املاك، مركز قزاقخانه (سازمان خدمات درمانی نیروهای مسلح فعلی)، ساختمان شماره 7 وزارت امور خارجه (باشگاه افسران سابق)، ساختمان شماره 8 شرقی و غربی وزارت امور خارجه، بنای وزارت جنگ سابق (بیمه و بازنشستگی نیروهای مسلح فعلی)، ساختمان هنرستان دختران یا مدرسه كودكان بی‌سرپرست را در بر می‌گرفته است.

از وقایع مهم این میدان می‌توان به اعدام میرزا رضا عقدایی فرزند ملاحسین معروف به میرزا رضا كرمانی ضارب ناصرالدین شاه در روز پنج‌شنبه دوم ربیع‌الاول سال 1314 و اعدام شیخ فضل‌الله نوری اشاره كرد.
در راستای حفظ و احیای ابنیه تاریخی و موزه‌های موجود، دولت جمهوری اسلامی ایران مصوبه شماره 279 ـ 82/ م/ ت 27094 ه‍ را در جلسه مورخ 10/1/1382 تصویب نمود و سازمان میراث فرهنگی را مسئول پیگیری و ارائه گزارش عملكرد هر شش ماه یكبار آن به دولت، تعیین نمود.

چنانچه این مصوبه شكل اجرایی به خود گرفته و عملی گردد، این مكان به قلب موزه‌های ایران تبدیل خواهد شد.

1ـ مكانی كه تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، به نام‌های زندان موقت شهربانی، زندان زنان، كمیته مشترك ضد خرابكاری و... خوانده می‌شد، در ابتدا «توقیفگاه عدلیه» نام داشت از آنجا كه رضا شاه علاقه وافری به ساخت زندان داشت، در سال 1311 هجری شمسی دستور ساخت زندان دیگری به نام توقیفگاه عدلیه را در اراضی میدان مشق صادر نمود. این زندان در اداره تشكیلات نظمیه كل مملكتی (مجموعه شهربانی) با طراحی آلمان‌ها و معماری بسیار پیچیده‌ای احداث و در سال 1316 افتتاح گردید. این زندان با معماری منحصر به فرد خود دارای چندین لایه حفاظتی بود كه امكان فرار را برای هر جنبده‌ای غیرممكن می‌ساخت و اگر متهمی موفق می‌شد از یك لایه حفاظتی آن عبور نماید قطعاً در تله لایه‌های بعدی گرفتار می‌شد. كلیه دیوارها و زوایا به صورت ظاهراً غیرهندسی و شكسته طراحی شده به گونه‌ای كه هیچ زاویه‌ای را نمی‌توان ملاك محاسبه قرار داد و برای زندانی تشخیص راه ورود و خروج غیر ممكن بود.

یكی دیگر از علل طراحی با زوایا و دیوارهای متعدد و شكست‌های زاویه‌ای و هندسی، ایجاد یك حالت آكوستیك طبیعی است كه هیچ صدایی از داخل به خارج و بالعكس قدرت نفوذ نداشته باشد و صدای ناله و فریاد زندانیان در داخل ساختمان محو گردد. این خصوصیات كافی بود كه این مكان بعدها به زندان مخوفی تبدیل شود كه بی‌رحمانه‌ترین اعمال توسط عوامل رژیم پهلوی در آن صورت پذیرد. زندان موقت شهربانی، زندان زنان و بازداشتگاه كمیته مشترك ضد خرابكاری نام‌های بعدی آن بوده است.

به نقل از خبرنامه الکترونیکی دوران