تعداد بازدید :1023
نگاره‌ها، منابع ماندگار تاریخ ایران
قبل از عكس به عنوان یك منبع پراهمیت تاریخی و استفاده بسیار زیاد
از آن در نوشته‌ها و كتب مختلف در دوره‌های تاریخی، انواع نگاره‌های
تاریخی به عنوان منابعی ارزشمند در تاریخ به دست هنرمندان و سیاحان
شكل گرفت.
نگاره‌ها ابزاری بودند كه فرهنگ و نوع معیشت، آداب و رسوم، مذهب،
سیاست، ابزار قدرت، هنر و موسیقی، معماری و شهرسازی و... هر آنچه را
كه در هر دوره تاریخی سرمنشاء تحول بوده‌اند، در بر می‌گیرند.
نقش برجسته‌ها، نقاشی‌ها روی دیوارها و سقف‌ها در خانه‌های تاریخی
و كاخ‌ها و قهوه‌خانه‌ها و مكان‌های عمومی و نقاشی‌های تخصصی كه از
بناها، اشخاص خاص و عام، مكان‌های خصوصی و مذهبی و... توسط سیاحان،
نقاشان و فرستادگان ملل مختلف كه جهت مأموریت یا عشق به فرهنگ اصیل
ایرانی به یادگار مانده، هر كدام به عنوان یك منبع تاریخی مهم قابل
بررسی و دقت نظر است.
سه سیاح، هنرمند و معمار كه آثار بسیار ارزشمند از تاریخ قرن 19 و 20
میلادی، حاصل سفر آنها به ایران، اوژن فلاندن، هانری رنه دالمانی و
پاسكال كُست است.
سال 1839 اوژن فلاندن به همراه هنرمند معماری به نام پاسكال كست از طرف فرهنگستان هنرهای فرانسه انتخاب شد و به همراه یك هیأت سیاسی ـ كه هدف از تشكیل آن مطالعه امكانات برقراری روابط تجاری ـ سیاسی با ایران بوده ـ عازم ایران شد. هرچند هیأت سیاسی بدون موفقیت چندانی ایران را در ژوئن 1840 ترك می‌كند، ولی این دو هنرمند، در ایران می‌مانند و طی 2 سال با وجود دردسرهای مالی فراوان، تا حد توان از مناطق باستانی ایران گذر كرده، آثار باستانی را مطالعه كرده و با دقت و هنرمندی از آنها طرح تهیه می‌كنند.
حاصل این سفر یك مجموعه 6 جلدی به نام سفر به ایران شامل تصاویر ایران باستان، توضیحات مربوط به این تصاویر و نیز تصاویر ایران مدرن (عصر قاجار) است. همچنین اوژن فلاندن، شرح كامل سفر خود را با جزئیات در قالب یك سفرنامه منتشر می‌كند.
هانری رنه دالمانی (1863 ـ 1950)؛ سیاحی فرانسوی بود كه به علت علاقه فراوانش به اشیای عتیقه، مسافرت‌های زیادی به كشورهای مشرق زمین انجام داد. وی در سال 1898 میلادی از شهرهای سمرقند، بخارا، خیوه و عشق‌آباد بازدید كرد. او در این سفر آثار هنری از جمله قالی، منسوجات زربافت و اشیاء فلزی قدیمی را جمع‌آوری كرد و با خود به فرانسه برد. وی سال بعد به فكر سفر به ایران افتاد و 2 سفر به این سرزمین تدارك دید.
دالمانی در سال 1899 میلادی در سفر دیگری كه به عشق‌آباد داشت، با یكی از فرانسویان موسوم به سزاری كه در آن زمان در استخدام گمرك ایران بود، به خراسان رفت و از شهرهای مشهد، نیشابور، سبزوار و قوچان دیدن كرد. او در این سفر علاوه بر جمع‌آوری اشیای عتیقه، به كاوش‌هایی در آثار تاریخی اطراف قوچان دست زد و پس از مدتی به كشورش مراجعت كرد.
8 سال بعد یعنی سال 1907 میلادی دالمانی مجدداً به ایران بازگشت؛ در حالی‌كه از وزارت فرهنگ فرانسه جواز حفاری در ایران را اخذ كرده بود. او آثاری را كه از این سفرها به دست آورده بود در محلی به معرض تماشای فرانسویان گذاشت. مجموعه آثار عتیقه و تاریخی او امروزه یكی از مهم‌ترین و معروف‌ترین مجموعه‌هایی است كه در پاریس باقی مانده است.
در آخرین سفری كه دالمانی به ایران داشت بنا به توصیه موسیو سزاری تصمیم گرفت درباره اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایرانیان به مطالعه بپردازد. به این منظور در سفری 3 ماهه از خراسان تا بختیاری، آنچه را كه مشاهده كرده یا از دیگران شنیده بود، یادداشت و عكس‌های فراوانی نیز تهیه كرد. تحقیقات در دوره‌های مختلف تاریخی نیاز به شواهدی دارد كه مطابق با نوشته‌ها، عكس، نگاره‌ها و... است. استفاده از نگاره‌ها در قالب‌های سنگ نگاره و نقاشی برای فهم از شیوه‌های زندگی و اختلاف طبقاتی در كارهای فلاندن به وفور پیداست. نگاره‌ها در آگاهی بیشتر ما از اصناف و شغل‌های از میان رفته در دوره‌های گذشته به علت نفوذ مدرنیسم كمك شایانی می‌كند. تعدادی از نقاشی‌های سیاح فرانسوی دالمانی گواه این موضوع است.
در مطالعه سفرنامه‌ها و اشاره به بناهای مختلف، می‌بینیم كه
نقاشی‌ها از این بناها به كمك می‌آیند تا بتوانیم بنای معماری را
بازسازی یا مرمت كنیم. (عمارت‌های آینه‌خانه و نمكدان اصفهان)
استفاده از نگاره‌ها نیاز به یك مطالعه قبلی در مورد فرهنگ و نوع
معیشت، آداب و رسوم، مذهب، سیاست، ابزار قدرت، هنر و موسیقی، معماری و
شهرسازی و... دارد تا با برداشت‌های مطالعاتی صحیح‌تری از نگاره‌ها
بهره بریم.
- سفر به ایران (مقاله)/ نوشته عباس آگاهی. ماهنامه جهان كتاب، سال دهم، شماره 5، ص 6.
- فرهنگ جامع خاورشناسان مشهور و مسافران مشرق زمین/ تألیف نصرالله نیك‌بین. تهران: نشر آرون، 1378. جلد 2 ـ ص 732 ـ 731.
- علی اصغر سعیدی، یادنامه دكتر احمد تفضلی به كوشش دكتر علی اشرف صادقی: اوژن فلاندن و ایران (مقاله)/ تهران: انتشارات سخن، 1379، صفحات 221 ـ 201.
- مرتضی تهامی: همراه با سفرنامه اوژن فلاندن (1841 ـ 1840 م) (مقاله)/ كتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ویژه سفرنامه‌ها (2) ـ شماره 89 ـ 88 ـ سال هشتم، شماره 5 ـ 4، بهمن و اسفند 1383، صفحات 127 ـ 124.
- عباس آگاهی: سفر به ایران (مقاله)/ مجله جهان كتاب، تهران، سال دهم، شماره 5، 1384، صفحات 9 ـ 6.
فخری رضائی - منبع: جام‌جم، ایام، ویژه تاریخ معاصر، 5 اسفند 1389،
شماره 65.
به نقل از ماهنامه الکترونیکی دوران