تعداد بازدید :1002
پژوهش در اسارت قفسه كتابخانه‌ها
به انگیزه بیست و پنج آذرماه، روز ملی پژوهش
دانشمندان ایرانی را می‌توان از پیشگامان تحقیق و پژوهش در جهان دانست كه نتایج تلاش‌های ارزشمندشان، امروزه در بناهای تاریخی بسیاری نمایان است. با این حال، سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی در كشورمان نسبت به كشورهای پیشرفته، متاسفانه ناچیز است و این درحالی است كه برای تحقق اهداف چشم‌انداز 20 ساله توسعه كشور و دستیابی به رتبه نخست منطقه در علم و فناوری، تحقیق و پژوهش در ایران باید رشد شتابناكی داشته باشد.
مهندس سیدعلیرضا قهاری، مدیرعامل مركز مطالعات و
تحقیقات شهرسازی و معماری ایران با اشاره به این كه علیرغم حجم
نقدینگی 60 هزار میلیاردتومانی بخش ساختمان در كشور، سهم پژوهش در این
بخش پراهمیت در حد صفر است، می‌گوید:
- اگر تنها یك درصد از هزینه اجرای طرح‌های عمرانی را به پژوهش
اختصاص دهیم، رقم قابل ملاحظهای میشود كه می‌تواند بخش ساختمان را
دگرگون كند.
مهندس قهاری با بیان این كه حدود 30 درصد سرمایه‌های كشور در بخش ساختمان درگردش است، می‌افزاید: با این حال باید دید چند پژوهشگر در بخش ساختمان فعالند و به ارتقای كیفیت ساخت‌وسازها كمك می‌كنند؟ نتیجه این است كه در بخش ساختمان، فقط هزینه می‌كنیم و چون در این بخش تحقیقات مطمئنی نداریم، خانه‌هایی را می‌سازیم كه در برابر بلایای طبیعی، به شدت آسیب‌پذیرند.
در حال حاضر اغلب متولیان بخش ساختمان با انجام پژوهش و تحقیق در این بخش، متاسفانه میانه خوبی ندارند و حتی توصیه می‌كنند این كار را انجام ندهند. زیرا پژوهش علیرغم هزینه و وقتی كه صرف تهیه آن می شود، به صورت نوشتاری در قفسه كتابخانه‌ها جای می‌گیرد و استفاده چندانی از آن نمی‌شود.
حال اگر برای تولید دارو و یا یك ماده شیمیایی تحقیقات لازم صورت نگیرد و یا آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها بدون تحقیق و مطالعات كافی برنامه‌ریزی كنند، تصور كنید كه چه مشكلاتی پدید می‌آید.
پیشینه تاریخی پژوهش در ایران
باقر میلانی، كارشناس اقتصادی انجمن مفاخر معماری ایران براین باور است كه تحقیق و پژوهش در كشور ما؛ پیشینه تاریخی دارد، چرا كه نمی‌توان باور داشت بناهای بزرگ و مستحكمی مانند تخت‌جمشید و آثار دوران صفویه در اصفهان، بدون تحقیقات معماری و دیگر شاخه‌های علمی بنا شده باشند.
او می‌گوید: در یك هزارسال پیش و در یك مقطع زمانی 100 ساله حكومت غزنویان و در ادامه آن سلجوقیان، به علوم و تحقیقات اهمیت بسیاری داده می‌شده است كه نتیجه آن، درخشش دانشمندانی مانند ابوریحان بیرونی، ابوعلی سینا، عارفانی مانند ابوسعید ابوالخیر و شاعرانی مانند فردوسی و فرخی بوده است.
او با اشاره به دشواری‌های تحقیقات در حال حاضر می‌گوید: طبق استانداردهای بین‌المللی 2 تا 5/2 درصد از گردش مالی بخش ساختمان باید به تحقیقات اختصاص یابد كه در این صورت، سهم تحقیقات در بخش یاد شده معادل 1500 میلیارد تومان است كه اگر این امر تحقق یابد، رشد اقتصادی قابل ملاحظهای در بخش ساختمان را به همراه خواهد داشت.
میلانی سپس به بودجه تحقیقاتی برخی از كشورها اشاره می‌كند و اظهار می‌دارد: این بودجه در آمریكا 5/2 درصد تولید ناخالص داخلی و حدود 300 میلیارددلار در سال است. بودجه تحقیقات در ژاپن 3 درصد، اتحادیه اروپایی 9/1 درصد و چین 4/1 درصد و در كشور ما فقط 6 دهم درصد است، كه باید به دنبال دلایل آن بود.
او با یادآوری این كه طبق استانداردهای جهانی به ازای هر یك میلیون نفر جمعیت هر كشور باید 2هزار نفر در بخش پژوهش فعالیت كنند، این نسبت را در ایران 500 نفر اعلام می‌كند و می‌گوید: اغلب این افراد نیز به دلیل علایق شخصی به فعالیت‌های پژوهشی می‌پردازند و از تلاش‌هایی كه در این زمینه داشته‌‌اند، نتایج دلخواه را نمی‌گیرند. این كارشناس اقتصادی آن گاه مشكلات پژوهش در ایران را چنین جمع‌بندی می‌كند:
- مدیریت كلان جامعه باور چندانی به اهمیت و ضرورت پژوهش ندارد، درحالی كه پژوهش زمانی نهادینه میشود كه به باور قلبی مدیران كشور و مردم درآید.
- ساختار اجتماعی و فرهنگی كشور ما به گونه‌ای بوده است كه تاكنون اغلب تحقیقات را فقط حكومت‌ها انجام داده‌اند، و این درحالی است كه در كشورهای اروپا و آمریكا، حكومت‌ها اصولا در انجام تحقیقات، نقش و سهم چندانی ندارند. نتیجه وضعیت یاد شده، بی‌اعتمادی عمومی به تحقیقات انجام‌یافته از سوی بخش خصوصی است.
مركز تایید تحقیقات
مهندس قهاری با بیان این كه باید مركز صلاحیتداری برای تایید درستی تحقیقات در كشورمان وجود داشته باشد، می‌گوید: وقتی یك استاد 60 ساله تحقیقی را انجام می‌دهد، كسی نیست كه این كارش را كنترل كند و اگر هم باشد، شاگرد سال‌ها قبل همان استاد است! او با تاكید برضرورت انجام تحقیقات مورد نیاز صنایع در دانشگاه‌ها، بازنشسته شدن استادان پرسابقه را خطری برای روند پیشرفت علم و دانش در ایران می‌داند و می‌گوید: در صورت استمرار این وضع، پژوهش در دانشگاه‌ها آسیب جدی می‌بیند.
میلانی نیز تكراری بودن تحقیقات در مورد یك موضوع را از مشكلات پژوهش در كشورمان می‌داند و می‌گوید: اگر در پایگاه های اینترنتی به دنبال آمارهای مورد نظرتان بروید، در یك موضوع به چند آمار برمی‌خورید كه گاه به شدت ضدونقیض هستند. حال آن كه آمارهای موجود در مورد یك موضوع، باید یكدست و در عین حال با آمارهای سایر بخش‌های ذیربط نیز مرتبط باشد.
تحقیقات هدفدار دشمنان
خانم مهندس ساناز افتخارزاده، متخصص و پژوهشگر معماری و شهرسازی و سردبیر نشریه معماری و ساختمان با اشاره به پیشینه تحقیقات در ایران می‌گوید: زمانی بنیاد تحقیقات در ایران برافتاد كه بیگانگان در حمله به كشورمان، كتابخانه‌ها را از بین بردند و كتاب‌هایی را هم كه پشت و داخل دیوارها پنهان شده بود به آتش كشیدند، كه این ماجرا سال‌ها سبب ركود تولید علم و فناوری در ایران شد.
او می‌افزاید: نتایج بیشتر پژوهش‌ها برروی كاغذ باقی می‌ماند و در نتیجه مدیران به جای مراجعه به پژوهش‌ها، برای اجرای طرح‌ها از روش آزمون و خطا استفاده می‌كنند.
نتیجه وضعیت حاضر پژوهش در كشور ما این است كه دشمنان به وسیله نشریه‌هایشان، صرفا پژوهش‌هایی را كه مورد نظرشان است، به ایران منتقل می‌كنند و متاسفانه بیشتر مدیران و دانشگاهیان ما هم سنگ این تحقیقات را به سینه می‌زنند. این وضع ما را به یاد یك حكایت قدیمی می‌اندازد كه پادشاهی لباس برتن نداشت و از اطرافیانش می‌پرسید آیا لباسی كه پوشیده برازنده او است، و كسی جرات نداشت كه واقعیت را بگوید!
ضعف پژوهش در معماری ایران سبب شده است براثر تلقین بیگانگان، معماری اصیل ایرانی و اسلامی خود را در عین زیبایی رها كنیم و به معماری كج‌ومعوج كشورهای غربی بپردازیم.
مهندس افتخارزاده با تاكید براین كه باید مركز مطالعاتی برای تایید علمی پژوهش‌ها در ایران تاسیس شود، می‌گوید؛ هم‌اكنون در دانشگاه‌های ما حتی در شهرهای دورافتاده، دانشجویان مستعد بسیاری وجود دارند كه به تحقیق و پژوهش علاقه‌مندند و چنانچه امكانات كافی دراختیارشان قرار گیرد، می‌توانند در زمینه‌های پژوهشی به موفقیت‌های قابل ملاحظهای دست یابند.
تعامل با شبكه جهانی تحقیقات
از پژوهش و تحقیقات، گروه‌هایی نفع می‌برند كه از جمله به دانشگاه‌ها و صنایع می‌توان اشاره كرد. در مورد محققان هم در كشور ما داوری‌های متفاوتی میشود كه از یك نابغه و موجود استثنایی تا فردی خالی‌بند و شیاد، قابل تقسیم است.!
محمدحسن فولادی، دكترای مطالعات برنامه‌ریزی توسعه اقتصادی با بیان مطلب بالا می‌افزاید: همان‌طور كه برای معرفی فیلم‌های برتر، نهادها و مراكزی مانند جشنواره فجر و یا خانه سینما وجود دارند، در مورد معرفی پژوهش‌های برتر همچنین تشكل‌هایی باید فعال باشند.
او همچنین می‌گوید: تحقیق به معنای كشف حقیقت یك امر است
و از اینرو مقدس است و البته به دنبال حق و حقیقت رفتن هم مشكلاتی
دارد.
تحقیق هر قدر درست و دقیق انجام شود، اما نتایج آن به خوبی مورد
استفاده قرار نگیرد، دستاوردهای دلخواه را نخواهد داشت.
دكتر فولادی با تاكید براین كه تحقیقات در ایران باید با شبكه جهانی تحقیقات در تعامل باشد، می‌گوید: یكی از مشكلات تحقیقات در ایران، رژیم مالی آن است. در بیشتر كشورهای پیشرفته مدیر پروژه تحقیقاتی، مدیریت مالی آن را هم برعهده می‌گیرد و این طور نیست كه اگر حق‌الزحمه پژوهشگر پرداخت نشود، دست او به جایی بند نباشد. در كشورهای یاد شده همان‌طور كه یك باشگاه فوتبالیست خوب خود را به راحتی از دست نمی‌دهد، یك موسسه هم حاضر نیست به آسانی خود را از خدمات یك پژوهشگر محروم كند.
او با بیان اینكه احترام افراد جامعه به پژوهشگران موجب رونق و
توسعه تحقیق و پژوهش در كشور میشود، می‌افزاید:
- می‌گویند پول خوب از كار بد به دست می‌آید، كه از جمله به فعالیت
بسازو بفروش‌هایی می‌توان اشاره كرد كه بدون بهره‌گیری از تحقیقات
ساختمانی، با كمترین هزینه بیشترین درآمد را دارند كه حاصل آن، پایین
آمدن كیفیت ساخت‌وساز و پیامدهای ناگوار آن است.
دكتر فولادی با بیان این كه دشوارترین بخش تحقیقات، مرحله بهره‌برداری از نتایج آن است اظهار می‌دارد: استفاده از حاصل تحقیقات متاسفانه در كشور ما ضعیف و ناچیز است و در نتیجه بسیاری از طرح‌ها به نتایج مورد انتظار نمی‌رسند.
عادت به تحقیق از مدارس
به گفته مهندس قهاری، تحقق اهداف برنامه چشم‌انداز 20 ساله توسعه كشور بدون رفع موانع و مشكلات تحقیق و پژوهش و رشد دلخواه آن، با مشكلاتی همراه خواهد بود.
او با بیان این كه تحقیق و پژوهش در كشور ما باید نهادینه و به فرهنگ عمومی تبدیل شود، می‌افزاید: پرداختن به پژوهش باید از مدارس آموزش داده شود و آموزش یك سویه در كلاس‌های درس نیز جایش را به پرسش و پاسخ معلمان و دانش‌آموزان بدهد. در این صورت دانش‌آموزی كه دائما سئوال می‌كند، به عنوان مزاحم و فردی آنارشیست، از كلاس درس اخراج نمی‌شود!
مهندس قهاری همچنین می‌گوید: اگر می‌خواهیم به اهداف بلندمدت كشور دست یابیم، به تحقیق و پژوهش هم باید به قدر كافی بها دهیم. امروزه اگرچه نگاه بسیاری از متولیان امور به پژوهش تغییر كرده و مثبت شده است، اما در عمل به جنبه‌های كاربردی تحقیقات به قدر كافی توجه نمی‌شود.
در حال حاضر كارفرمایان در بخش ساختمان چون دانش و توان تحقیقات را ندارند، هرچه را كه به نام تحقیق به آنان ارائه شود، می‌پذیرند. حال آن كه باید از تحقیق و اهمیت آن، آشنایی لازم را به دست آورند و در ساخت و سازها، به تحقیق و پژوهش بها دهند.
تحقیقات و خصوصی‌سازی
به گفته كارشناسان، در یك جمع‌بندی می‌توان گفت كه مسئولان و مدیران جامعه در سطوح گوناگون قانونگذاری و اجرایی و به طور كلی مراكز تصمیم‌سازی باید به تحقیق و پژوهش به مثابه موضوعی زیربنایی توجه كنند و هر وزارتخانه و سازمان‌های زیرمجموعه آن‌ها هم باید برنامه‌های پژوهشی خود را در زمان‌های تعیین شده و به موقع ارائه دهند، تا معلوم شود سازمان‌ها در انجام تحقیقات اعلام شده‌شان، چه قدر پیشرفت كرده‌اند و چه میزان از برنامه‌های آن، عقب مانده‌اند. در این صورت دیگر خرج نكردن بودجه پژوهشی، موجب افتخار و خوشحالی مدیران ذیربط نخواهد شد و برعكس، احتمال مواخذه آنان را به دنبال خواهد داشت.
از سوی دیگر بخش خصوصی معمولا برای بالا بردن كیفیت كالا و خدماتش بیشتر از بخش دولتی از تحقیق و پژوهش استقبال می‌كند. به این ترتیب با اجرای اصل 44 قانون اساسی و واگذاری بسیاری از شركت‌های دولتی به بخش خصوصی، تحقیق و پژوهش در كشور ما باید توسعه یابد و به نیازهای خصوصی‌سازی، به نحو مطلوب پاسخ دهد.پژوهشگری در ایران، سابقه چند هزار ساله دارد و اگر معبد چغازنبیل در افزون بر 3 هزار سال پیش‌ساخته شده است و از عجایب معماری باستان محسوب میشود، بی‌گمان پژوهش‌های ارزشمند معماری را به همراه داشته و در همان سال‌ها استفاده از قانون ظروف مرتبطه در ساخت سددر خوزستان، كه سال‌ها بعد اروپاییان مدعی كشف آن شدند و به قانون پاسكال شهرت یافت، بدون شك حاصل تحقیق و پژوهش‌های دانشمندان ایرانی بوده است كه امروزه نیز مانند ستاره‌های نورانی در آسمان تحقیقات جهانی می‌درخشند و نظرها را به خود جلب می‌كنند.
ب . قطبی - به نقل از روزنامه اطلاعات ٢٥/٩/١٣٨٧