مقالات معماری و شهرسازی
قدر زر زرگر شناسد. . . بهروز مرباغی : به مناسبت سومین دوسالانه جایزه کتاب معماری و شهرسازیِ
به نامِ مرحوم دکتر منوچهر مزینی
27 خرداد 1394 خورشیدی
شهر کالبد است یا سازمان اجتماعینسیم ایران منش : شاید بتوان بطوز خلاصه و دریک جمله چنین گفت " شهر کالبدی است که برای یک سازمان اجتماعی شکل گرفته است".
ما شهرها را همواره به صورت بیان کالبدی عملکردهای سکونت ، سیاست و حکومت ، مذهب و تشریفات دیده ایم که در اقلیم ها و مکان های جغرافیایی متفاوت به صورت های مختلف بروز می کند.
زخمهای گردشگری غیر حرفه ای برتن طبیعتفریادهای دوستداران محیط زیست به دلیل افزایش تخریب و ازبین رفتن محسوس و محسوس تر آن مقابل چشم همگان، هر سال به مناسبت روز جهانی محیط زیست و هفته محیط زیست درایران بلند وبلندتر می شود.
رویین، دهکده صنایع دستیرویین یک دهکده صنایع دستی است از همان روستاهایی که فقط بافت قدیمی و آثار تاریخی اش گردشگران را جذب نمی کند، بلکه هنر دست زنان و نساجی سنتی، آن را به عنوان روستای نمونه گردشگری معروف کرده است. قطار تهران نیشابور در ایستگاه نقاب که ایستاد از آنجا تا شهرستان اسفراین 80 کیلومتری راه است که باید با تاکسی دربست آن را پیمود.
چه زود، دیر می شودمحیط زیست، میراث مشترک بشریت بوده و حفظ حقوق محیط زیست، ضرورتی مالی و بین المللی است. اراده جهانی برای حفاظت محیط زیست با تشکیل نخستین کنفرانس جهانی سازمان ملل متحد درباره انسان و محیط زیست (کنوانسیون استکهلم) نام گذاری روز پنجم ژوئن به عنوان «روز جهانی محیط زیست» از سوی مجمع عمومی سازمان ملل متحد انجامید و در ایران نیز 15 تا 21 خرداد هر سال به عنوان «هفته محیط زیست» نام گذاری شده است.
باغ ارم، شیرازباغ ارم در شمال غربی شیراز در خیابان ارم قرار دارد. به طوری كه از اسناد تاریخی بر می‌آید، این باغ تا سال 1325 ه.ش. در خارج شهر شیراز و در سمت شمال غربی آن واقع بوده و اطراف آن بیابان و رودخانه و سنگلاخ بوده است.
با گسترش شهر شیراز، به تدریج این باغ در داخل شهر و در شمال غرب آن قرار گرفت و هم اكنون با گسترش بیشتر شهر شیراز به سمت غرب، این باغ در شمال شهر شیراز قرار گرفته است. اغ ارم از ضلع شمال غربی به بلوار دانشجو (خیابان آسیاب سه تایی)، از شمال شرقی به بلوار ارم و در رأس شمالی به میدان ارم محدود می گردد. این باغ در دامنه كوه آسیاب سه تایی قرار داشته و در حدود 3-2 كیلومتر تا كوه معروف بابا كوهی، در شهر شیراز فاصله دارد
باغ اکبریه، بیرجندباغ اكبريه بيرجند در انتهاي خيابان معلم، روستاي اكبريه، واقع در استان خراسان جنوبي قرار گرفته است. اين باغ با وسعتي در حدود 45069 متر مربع با شماره 2326 در 20خردادماه سال 1378 هـ.ش در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است. اين باغ در بستري كوهستاني واقع شده و متشكل از 2 بنا است كه قديميترين آن ساختماني متعلق به حشمت الدوله پدر ابراهيم شوكتالملك كه تاريخ احداث آن به اواخر دورة زنديه و اوايل دوره قاجاريه (1364ـ1300 هـ . ق) بر ميگردد. بناي ديگري كه در اين مجموعه واقع است ساختمان تشريفات ميباشد كه توسط شوكت الملك بنيان شده است.
باغ انگورستان ملک، اصفهاناین باغ انگور در زمان حکومت نادر شاه افشار به عنوان مالیات از مردم گرفته شد و در دوره ناصرالدین شاه قاجار به تملک مسئول امور مالی حکومت اصفهان، یعنی پدر حاج محمد ابراهیم ملک التّجار درآمد.
بعدها حاج ابراهیم خان بنای انگورستان را به منظور برگزاری مراسم عزاداری و تعزیه احداث کرد. وقف نامه این بنا دارای تاریخ 1341 هـ.ق می‌باشد و معمار سازنده آن استاد حسین چی بوده است.
باغ ائل گلی (شاه گلی)، تبریزباغ ائل گلی (شاه گلی) درون بافت شهری و در فاصله 7 کیلومتری جنوب شرقی تبریز در استان آذربایجان شرقی واقع شده است.شاه گولی به معنی «استخر شاه» ترجمه شده است. گول در زبان ترکی به معنی استخر می‌باشد. احداث بنای اولیه این آبگیر را به زمان پادشاهان آق قویونلو و توسعه آن را به زمان صفویه نسبت میدهند.
باغ پاسارگاد، شیرازشهر باستاني پاسارگاد,پايتخت كوروش كبير اكنون در كنار روستاي مادر سليمان در 138 كيلومتري شيراز،با فاصلةسه كيلومتري جادة اصلي شيراز به اصفهان قرار دارد. براي ورود به دشت مرغاب « دشت مرغ آبي»،از سمت شمال و از پهنةعريان ده بيد،بايد نماي جديدي را پذيرا بود. بعد از منظرةناقص قبلي با موانع سنگ آهكي به شدت فرسايش يافته ،زمين وسيع و هموار شده،رديف بلند سپيدارها و بيدها نشان از وجود چشمه سارهاي لبريز از آب دارد و قطعات وسيع زمين زراعي براي نخستين بار ظاهر ميشود، درةكوچك مرغاب 25 كيلومتر طول و حدود 12 كيلومتر عرض دارد و تمامي باريكه كشت شدةآن تقسيم بندي شده و تا زمينهاي مرودشت در جنوب آن پيوند ميخورد.
باغ پهلوان پور، یزدباغ پهلوان‌پور مهريز متعلق به دوره‌هاي اواخر زنديه و اوايل قاجاريه در محله مزويرآباد مهريز واقع است. مساحت باغ 5هكتار و عمده ساخت و ساز صورت گرفته در آن شامل برج گلين و فضاهاي خدماتي مرتبط با آن در جبهه جنوب شرقي، عمارت زمستانخانه در جبهه غربي، عمارت شربتخانه (كوشك) در بخش مركزي، فضاهاي خدماتي (اصطبل، انبار، سرايداري و ... ) و كارگاه ريسندگي و قالي بافي در جبهه جنوبي است.
باغ تخت، شیرازباغ تخت شیراز با شکوه ترین باغ ایران که از قرن پنجم هجری طی سدهای متمادی شهرتش را حفظ کرد، بنای 9 طبقه این باغ بود. سازندگان باغ تخت هنر طراحی باغ و باغ آرایی را که یکی از کهن ترین هنرهای ایرانیان بوده در باغ تخت به اوجی رسانده بودند که تکرارش ناممکن است. موقعیت طبیعی باغ، بهترین جا برای بنای قلعه ای مستحکم بود؛ قلعه ای نظامی که بعدها جای خود را به تفرجگاهی دلپذیر داد، زیباترین چشم انداز را داشت و در شمال شیراز و در منطقه جعفرآباد توسط اتابک قراچه در 480 هجری قمری بنا شده بود و به همین علت آن را باغ تخت قراچه هم می نامیدند.
باغ جهان نما، شیرازباغ جهان‌نما در ضلع شرقی خیابان حافظ (دروازه قرآن) بالاتر از میدان حافظیه در شهر شیراز واقع شده است. عمارت باغ جهان‌نما تا به حال سالم برجای مانده و به شكل هشت ضلعی است. در محوطه داخل عمارت، در وسط، یك حوض از سنگ مرمر یك پارچه ساخته شده و چهار شاه‌نشین در چهار گوشه آن ایجاد گردیده است.
باغ چشمه بلقیس، چرامباغ چشمه بلقیس و برج تاریخی مربوط به دوران‌های تاریخی پس از اسلام است و در استان کهگیلویه و بویراحمد در فاصله 9 کیلومتری شهرستان چرام و در نزدیکی چشمه بلقیس واقع شده. این اثر در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۶۲۸۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
باغ چشمه علی، دامغانچشمه علی در بین کوهها و تپه خاکیهای شمالی آبده و در دره با صفایی در حوزه دهستان رودبار چهارده کلاته، واقع در 35 کیلومتری شهر دامغان در دوره قاجار (فتحعلیشاه) با ساخت عمارتهایی زیبا در باغ به عنوان تفرجگاه تابستانی مورد استفاده قرار میگرفت. این باغ شامل مجموعههایی چون: مسجد و حمام (جبهه غربی دریاچه و نزدیک به عمارت فتحعلیشاهی)، باغ، استخر، کوشک فتحعلیشاهی و ... می‌باشد.
بناهای موجود در باغ شامل عمارت قراول خانه با بنایی خشتی و دیگری نشیمنگاه شاهان قاجار که در دو طبقه (آجری) و دارای ایوان محصور است که منظر بسیار عالی از دریاچه و باغهای اطراف دارد. این باغ شامل مجموعههایی چون: مسجد و حمام (جبهه غربی دریاچه و نزدیک به عمارت فتحعلیشاهی)، باغ، استخر، کوشک فتحعلیشاهی و ... می‌باشد
باغ چشمه عمارت، بهشهراین باغ عظیم و باشکوه در استان مازندران در قسمت جنوب شرقی باغ‌تپه و باغ‌شاه در محوطه‌ای به طول حدود 410 متر و به عرض حدود 135 متر و فرم مستطیلی آن در جهت شیب زمین و به سمت شمال غربی، در زمان شاه عباس در بهشهر ساخته شده‌است.
در دامنه ارتفاعات جنوبى بهشهر چشمه‌سارهاى فراوانى وجود دارد. يکى از پرآب‌ترين اين چشمه‌ها، چشمه عمارت است که امروزه بيش از نيمى از آب شهر را تامين مى‌کند. در دوره صفويه در اين محل عمارتى در دو طبقه با نقشه مربع مستطيل به طول ۲۵ و عرض ۲۲ متر بنا شد. اين بنا در اصل دو طبقه بود که اکنون تنها يک جرز از طبقه اول آن باقى مانده است
باغ چوکام، رشتباغ و عمارت چوکام در محوطه ای زیبا و قدیمی در روستای چوکام خمام و در فاصله 15 کیلومتری از شهر رشت واقع شده است . مساحت این باغ 41989 متر مربع می باشد. این بنا از آثار بجا مانده از دوران قاجار است.این باغ و عمارت داخل آن در تاریخ 22/ 5 / 1384 به شماره 13227 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و یکی از مکانهای تاریخی _ فرهنگی ، طبیعی بسیار زیبا در استان گیلان می باشد و با مساحت 41989 متر مربع در محوطه ای زیبا ، قدیمی و خوش آب و هوا در روستای چوکام خمام و در فاصله 15 کیلومتری از شهر رشت واقع شده است .
باغ چهلستون اشرف، بهشهرباغ ديوانخانه به سال 1356 به شماره 1537در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده و هم اكنون نيز شهرداري بهشهر در عمارت آن مستقر و محوطه، به پارك عمومي تغيير كاربري داده است. باغ چهلستون اشرف (دیوانخانه) واقع در استان مازندران، در زمین شیب‌دار دامنه شمالی کوه برزو (پیشکوه جهان مورا) از شمال به جنوب ساخته شد. این باغ با ابعاد 170متر عرض و550 متر طول، در سال 1021 هـ.ق به دستور شاه عباس طرحریزی و طی چند سال احداث شده و محل بار عام و تشریفات شاه عباس و پذیرایی مهمانان بوده است. این باغ دارای دو خیابان اصلی می‌باشد که محور طولی باغ با چشم‌اندازی به سوی شمال و دریا است، و در نقطه تقاطع آنها، استخر بزرگ باغ قرار دارد.
باغ حافظی، طزرجان تفتاین باغ یکی از باغ های تاریخی و زیبای استان است که در روستای سرسبز طزرجان از توابع شهرستان تفت واقع شده و یک رشته قنات در این باغ شالوده آبادی آن را فراهم کرده است. این مجموعه قابلیت آن را دارد که به یک مکان فرهنگی و تفریحی تبدیل شود. باغ های عبدالرحیم خان و رو آب یزد، باغ سلطانی و باغ امیدوار ابرکوه، باغ علی نقی خان تفت و باغ پیر طبس نیز از دیگر باغهای تاریخی استان یزد محسوب می شوند که هر ساله گردشگران و مسافران زیادی از آن دیدن می کنند.
باغ حسام الدوله، بیرجندباغ و مقبره حسام الدوله مربوط به دوره قاجار است و در بیرجند، خیابان منظری ـ کوچه شهید کوشه‌ای واقع شده و این اثر در تاریخ ۳۰ خرداد ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۰۴۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است