رودخانه‌ها قربانی سدسازی شده‌اند! (مقالات گذشته 1386)
طی دهه‌های گذشته مرگ رودخانه‌های كشور آهنگ سریعی داشته
است و نه تنها رودها كه هزاران قنات چند صد یا حتی هزار ساله پایدار و
بارور نیز با هجوم پیمانكاران و مشاوران سدساز به مرگی ابدی محكوم
شدند. شاید عده‌ای بگویند خوب حالا رود و قنات نبود هم نبود چه فرقی
می‌كند؟
رودها شریان‌های هستی و حیات آبخیزها، دشت‌ها، سیلاب‌دشت‌ها، و
دهانه‌ها هستند. رودها بخشی از زیستگاه ما هستند كه نابودی آنها حیات
در كره خاك را به مخاطره می‌اندازد.
وقتی سد می‌زنیم مثل آن است كه شریان خون‌رسان عضوی را از
بالادست ببندیم و خون در عضو جریان نیابد. بنابر این مرگ آن عضو حتمی
است حتی اگر شما خون بالا دست را با سرنگ بكشید و روی عضو در حال مرگ
بپاشید.
آیا می‌دانید سدها باعث می‌شوند هیدرولوژی، كیفیت آب در پایین‌دست،
ریخت‌شناسی رودخانه و... تغییر كند؟ می‌دانید سدها می‌توانند زمین
لرزه بیافرینند؟
آیا می‌دانید كه سدها فقط سیل‌های متوسط و كوچك را می‌توانند
مهار كنند و در زمان رخداد سیلاب‌های بزرگتر از پیش‌بینی‌ها غالباً به
عاملی خطرناك‌تر از سیل بدل می‌شوند و خطر شكستن دارند؟
آیا می‌دانید دریاچه سدها چقدر زمین را كه غالباً حاصلخیزترین
زمین‌های كشور هستند به زیر آب می‌برند؟ آیا می‌دانید كسانی كه كما
بیش به ناچار وادار به ترك زمین‌های كشاورزی خود در زیر دریاچه سدها
می‌شوند از تولیدكنندگان ارزشمند كشاورزی به حاشیه‌نشینان بیكار یا به
مشاغل كاذب و گاه ناصواب شهرهای اطراف مبدل می‌شوند؟
آیا می‌دانید كه هزینه‌های نگهداری و بهره‌برداری سدها بسیار كمرشكن
است؟
آیا می‌دانید كه اثرات منفی سدها بر محیط زیست فیزیكی، بیولوژیكی و
اجتماعی آنقدر زیاد است كه بسیاری از كشورهای دنیا از دهه 90 به این
سو دیگر نه تنها سدی نمی‌سازند كه مجبور به جمع كردن و برچیدن
سدهای خود به قیمت‌های بسیار گزاف شده‌اند تا اثرات منفی سدهای ساخته
شده را با سختی هر چه تمام‌تر از محیط بزدایند و رودخانه‌ها را احیا
كنند؟
ایرانی از چند هزار سال پیش، تلاش درخشانی در توسعه پایدار منابع آب
و به ویژه به كمك ساخت قنات‌ها، این شاهكارهای مهندسی آب داشته و آن
را در جهان از خود به یادگار نهاده است.
چگونه است كه این مهندسی شكوفای سازنده بند بهمن در دو هزاره
پیش، به درستی و آگاهانه و نه از ناتوانی، در همه این چند هزار سال
حداكثر چند ده سد كوچك از جمله بلندترین سد جهان تا اوایل قرن بیستم
به نام سد كریت طبس و یا سد كهن كبار قم را مفید به فایده تشخیص داده
و ساخته است، اما ما در سه چهار دهه با تقلید كور از كسانی كه سدسازی
را از خود ما آموختند، بیش از 1000 سد می‌سازیم كه بخش بزرگی از آنها
قطعاً در چند دهه آینده باید برچیده شوند؟
بگذاریم تا رودها و جوی‌های این سرزمین همچنان روان بمانند تا به
تعبیر شاعر بزرگ پارسی گوی، رودكی، ریگ آنها و درشتی‌هایشان،
زیرپایمان پرنیان آید همی.
فاطمه ظفرنژاد - تیر
1386
چاپ شده در روزنامه همشهری 21 تیر 86
وب سایت انجمن مفاخر معماری ایران - نسخه مناسب چاپ
Main-URL : http://ammi.ir/اخبار-و-مقالات/مقالات-معماری-و-شهرسازی/رودخانه‌ها-قربانی-سدسازی-شده‌اند!/
Short-URL : http://ammi.ir/Go/10199