قیام دلیران تنگستان علیه متجاوزین انگلیسی

دلواری در 1881 میلادی در روستای «دلوار» از توابع تنگستان دیده به جهان گشود. وی دوران كودكی را در زادگاهش با فراگرفتن فنون رزمی، اسب‌سواری، تیراندازی و آموختن قرآن و ادبیات فارسی سپری كرد. از همان كودكی و نوجوانی توانست به ویژه در تیراندازی مهارت خاصی كسب كند. با شروع انقلاب مشروطه در سال 1906 رئیس‌علی در حالی كه بیش از 25 سال نداشت، ‌از جمله پیشگامان مشروطه در جنوب ایران بود. به همین دلیل در دوران دیكتاتوری محمد‌علیشاه قاجار علیه حكومت وی در جنوب دست به اسلحه برد و در 1909 توانست به كمك تفنگچی‌های خود، بوشهر را از سلطه عمال محمد‌علیشاه آزاد سازد. با تصرف گمرك بوشهر كه در اجازه انگلیسی‌ها بود، نیروهای آن كشور به دخالت نظامی در منطقه پرداختند و جنگ و گریزی را آغاز كردند كه تا سالهای جنگ اول جهانی ادامه یافت. در كشاكش جنگ، وقتی انگلیسی‌ها با وقوع انقلاب بلشویكی و خروج نظامیان روسی از ایران به سمت شمال تعرضات خود را گسترش دادند، تنگستانیها به حملات خود علیه انگلیسی‌ها شدت بخشیدند. در یكی از این شبیخونها كه در 12 ژوئیه 1915 رخ داد، دو ژنرال بلندپایه انگلیسی همراه با دهها سرباز انگلیس و هند، جان خود را از دست دادند. با وقوع این حادثه نیروهای انگلیسی در هشتم اوت 1915 (17 مرداد 1294 ـ 26 رمضان 1333) شبانه بوشهر را اشغال كردند.

رئیس‌علی و شیخ حسین چاه‌كوتاهی و زایر خضرخان اهرمی سه نفر از معتمدین دلیر تنگستان تصمیم گرفتند كه علیه دشمن قیام نموده و در مقام مدافعه از وطن برآیند.
دو ماه قبل از آن كه قوای انگلیس بوشهر را اشغال كنند، ژنرال كاكس كنسول انگلیس در خلیج فارس، نامه‌ای به مرحوم شیخ‌ محمد‌حسین برازجانی روحانی متنفذ و مجتهد معروف دشتستان نوشت كه جواب آن نامه انگیزه‌ی قیام رئیس‌علی دلواری شد.

كنسول انگلیس در این نامه از شیخ محمد حسین برازجانی خواسته بود كه از نفوذ خود استفاده نموده و از هرگونه آشوب و قیام علیه اشغالگران جلوگیری نماید و این كه از دشمنی با دولت انگلیس نه تنها سودی عادی ملت ایران نخواهد شد، بلكه در صورتی كه ایرانیان وارد جنگ شوند، انگلیس یك سوم خاك ایران را تصرف خواهد كرد.
شیخ، در پاسخ به این نامه تمام مصیبتها را از طرف دولت انگلیس دانسته و اعلام كرده بود كه چنانچه عملیات انتقام‌جویانه علیه اشغالگران صورت پذیرد مسئولیت آن بر عهده‌ی انگلیسی‌ها خواهد بود.

رئیس‌علی، در نامه‌های متعدد به شیخ محمد‌حسین برازجانی از او برای جهاد و قیام علیه قوای انگلیس كسب تكلیف می‌كند كه سرانجام مرحوم شیخ صورتی از حكم جهادی كه مراجع شیعه از نجف اشرف ارسال داشته بودند به ضمیمه‌ی حكم خود مبنی بر وجوب جهاد با كفار انگلیسی و جلوگیری از رخنه‌‌ی آنها به بنادر جنوب و دشتی و تنگستان و لزوم همكاری خوانین این مناطق و بسیج مردم مسلمان برای رفتن به میدان جنگ صادر می‌كند و برای همه‌ی خوانین می‌فرستد.

رئیس‌علی همین كه از حكم جهاد مرحوم شیخ برازجانی و دیگر مراجع دینی آگاهی می‌یابد، آماده‌ی نبرد با قدرت امپراتوری انگلیس می‌شود و مقدمات كار را در خانه‌ی سید‌محمد‌رضا كازرونی فراهم می‌سازد. رئیس‌علی همراه دوستش خالو حسین دشتی در اوایل ما ه رمضان 1333 ه‍‍. ق در عمارت حاج سید‌محمد‌رضا كازرونی، پس از مذاكراتی با وی آمادگی خود را برای دفاع از بوشهر و جلوگیری از پیشروی نیروهای انگلیسی اعلام می‌دارد. رئیس‌علی پس از اظهار تشكر، قرآن مجید را می‌طلبد و همین كه خادم، قرآن می‌آورد بر می‌خیزد و تعظیم می‌كند و با احترام تمام آن را روی میز جلو خود می‌گذارد، آن‌گاه رو به حاضرین كرده و می‌گوید: «ای كلام‌‌الله! گفتار مرا شاهد باش. من به تو سوگند یاد می‌كنم كه اگر انگلیسی‌ها بخواهند بوشهر را تصرف كنند و به خاك وطن من تجاوز نمایند در مقام مدافعه برآیم، و تا آخرین قطره خون من بر زمین نریخته است، دست از جنگ و ستیز با آنان نكشم، و اگر غیر از این رفتار كنم در شمار منكرین و كافرین به تو باشم، و خدا و رسول از من بیزار شوند.»

بعد از اشغال بوشهر نیروهای انگلیسی قصد تصرف دلوار را كردند محلی كه پیش از آن چند بار سربازان انگلیسی بدانجا یورش برده اما هر بار طعم تلخ شكست را چشیده بودند.
رئیس‌علی و شیخ حسین و زایرخضرخان با قیام دلیران تنگستان علیه اشغالگران انگلیسی وارد نبرد شدند و نیروهای متجاوز كه قریب پنج‌هزار نفر بودند در دام دلیرمردان تنگستانی گرفتار آمدند و عده‌ی زیادی از بین رفتند.

نظامیان انگلیسی در حمله خود، با مقاومت زیادی روبرو نشدند زیرا روستا خالی از سكنه شده بود و لذا نیروهای انگلیسی به ویران ساختن خانه‌های مردم، ترورهای كور و بی‌هدف مردم غیر‌نظامی، و قطع نخل‌ها و آتش زدن آنها پرداختند. تنگستانیها پس از این رویداد، غالباً روزها آرامش خودرا حفظ می‌كردند و شبها به نیروهای انگلیسی شبیخون می‌زدند و با هر شبیخون تلفات سنگین انسانی به این نیروها وارد می‌آوردند. در جریان یكی از این حملات رئیس‌علی دلواری در سوم سپتامبر 1915 از پشت سر هدف گلوله یكی از همراهان خائنش قرار گرفت و به شهادت رسید. اما نهضتی كه او درجنوب ایران به راه انداخت تا سالها مایه وحشت انگلیسی‌‌ها بود.

منبع : دوران