چون در هر باب خانه براساس آمارگیری سال ۱۲۸۶ق، حدود ۳/۱۵ نفر ساکن بوده است، جمعیت شهر تهران در سال ۱۲۶۹ق را میتوان حدود ۱۲۰ هزار نفر تخمین زد که در سطح ۴۷۰ هکتاری محدوده حصار اول تهران میزیستهاند. با این حساب تراکم جمعیت شهر تهران در آن زمان حدود ۲۵۵ نفر در هکتار بوده است که با توجه به یک طبقه بودن بیشتر خانهها حکایت از فشردگی وضعیت اقامت دارد. برای اسکان جمعیت افزون شده به شهر، اولین باغهایی که تقسیم شد و به فروش رفت، باغهای خالصه بود که در دوران فتحعلی شـاه احداث شـده بود (اعتمادالسلطنـه، مرآة، ۲/۱۲۴۲). به زودی بسیاری از باغهای شهر تهران قطعه قطعه و خانهسازی شد؛ چنانکه بروگش در حدود سالهای ۱۲۷۶ق از خشکی و فقدان درخت و گیاه در این شهر شکوه کرده است. دامنه این رشد به خارج از شهر نیز کشیده شد. در ۱۲۷۸ق در روزنامه دولتی خبری درباره ایجاد عمارات در خارج شهر و تقسیم یکی از باغهای دیوانی برای فروش به خواستاران آمده است. در دهه ۱۲۸۰ق/۱۸۶۰م در پی فزونی جمعیت و گسترش غیررسمی شهر خارج از حصار، موج تازهای از شهرسازی چهره تهران را به گونهای دیگر تغییر داد. همزمان با برخی از نوسازیهای بنیادی در شهرهای قاهره و استانبول، اقدامات شهرسازی وسیعی به مدیریت میرزا حسینخان سپهسالار، صدراعظم وقت در تهران صورت گرفت.
نقشه و شهر تهران در دوره قاجار
نخستین نقشه از شهر تهران که با دقتی مناسب
و اطلاعات کافی در دست است، به وسیله کریشیش، معلم اتریشی دارالفنون
تهیه شد. نقشه دیگر تهران پس از توسعه شهر (۱۲۸۴ق/ ۱۸۶۷م) نیز توسط
حاجی عبدالغفارخان نجمالملک، معلم دارالفنون و شاگردانش ترسیم شد و
در ۱۳۰۹ق/۱۸۹۱م به چاپ رسید. پیش از تهیه این دو نقشه، از خانهها و
دیگر بناهای تهران در ۱۲۶۹ق/۱۸۵۳م توسط شاگردان دارالفنون آمارگیری
شد. بر اساس این آمار شمار خانههای شهر در ۵ محله عودلاجان، سنگلج،
چال میدان، بازار و ارگ ۷ هزار و ۸۷۲ باب بوده است.
برگرفته از دنیای اقتصاد
وب سایت انجمن مفاخر معماری ایران - نسخه مناسب چاپ
Main-URL : http://ammi.ir/اخبار-و-مقالات/اخبار-معماری-و-شهرسازی/نقشه-و-شهر-تهران-در-دوره-قاجار/
Short-URL : http://ammi.ir/Go/59982