واکاوی سرگذشت واقعی رادیو در ایران -۲ (عمر ۱۰۱ساله رادیو در ایران)
در شماره قبل برایتان نوشتم که عمر رادیو در ایران، بیش از ۷۶ سال
است که این روزها جشن تولد هم برایش گرفته شد. برای اثبات این ادعای
خود عرض می کنم که بر اساس آنچه که درگوشه و کنار درباره تاریخ تاسیس
رادیودر جهان وایران نوشته شده؛ این اتفاق حدود بیست سال پس ازتاسیس و
راه‌اندازی رادیو در ممالک غرب، در ایران اتفاق افتاده است. تاریخ
تاسیس رادیو در غرب هم به این قرار است که:
در ســال ۱۸۶۰میـــلادی«جیمــز کــلارک مــاکــس‌دل»، فیـزیـک‌دان
و ریاضیدان‌اسکاتلندی،تئوری امواج الکترومغناطیسی را برای
اولین‌بارعرضه کرد. در سال ۱۸۸۷هم «هنریشن هرتز»مهندس وفیزیکدان
آلمانی، نظریه «ماکس دل» را تایید کرد. او موفق شد از نوسانات
الکترونیکی برای انتقال‌امواج،از محلی به محل دیگر،بدون سیم
استفاده‌کند.
وی برای اولین‌بار موفق شد امواج رادیویی‌را در آزمایشگاه تولید
کند. نام (هرتز) به صورت‌واژه‌ای‌بین‌المللی برای بیان
فرکانس‌های‌رادیویی به کار می‌رود. پس از او «برانلی»فرانسوی
درسال ۱۸۹۰ آزمایش‌هایی در این‌زمینه انجام داد و بالاخره
دانشمندی روسی به نام«الکساندر پوپوف»،موجی را با دستگاهی که
شبیه‌دستگاه هرتز و برانلی بود، اختراع کرد و آنتن را به‌وجود
آورد. و به این صورت،یک دستگاه«تلگراف‌مرس»را ایجاد کرد. در
مارس ۱۸۹۶نیز پوپوف،اولین پیغام تلگرافی را به مسافت ۲۵۰
متری‌فرستاد.
با این حال گفته اند،اولین کسی که متوجه شد می‌توان از بیسیم
به‌عنوان یک وسیله ارتباطی استفاده کرد،«مارکونی»ایتالیایی
بوده که بعدها به نام مخترع‌رادیو معروف شد. او در سال ۱۸۹۵
اولین‌خبر رادیویی خود را به وسیله بیسیم در یک‌فاصله ۳
کیلومتری فرستاد ودر ژوئن سال ۱۸۹۶ در لندن اولین
ایستگاه‌تلگرافی بدون سیم به کمک امواج الکترونیکی‌نمایش داده
شد.
او در سال ۱۸۹۷(۱۲۷۶شمسی)به ایتالیا برگشت و یک ارتباط بیسیم
بین دو کشتی جنگی در یک مسافت ۱۲کیلومتری ایجاد کرد و بالاخره
در سال ۱۹۰۱ درتکمیل اختراع خود موفق گردید تا علائم بی‌سیم‌را
از یک طرف اقیانوس اطلس،یعنی از شهر «پل‌دو»در انگلستان، به
آن طرف اقیانوس اطلس،به شهر«سن ژان»آمریکا بفرستد.
و اما در ایران ….
حالا اگر این نقطه (ِیعنی۱۲۷۶ شمسی) را نقطه دستیابی غرب به وسیله ای
به نام رادیو در نظر بگیریم و بر اساس شواهد و مدارک موجود، بیست سال
بعد از آن را سال ورود رادیو به ایران محاسبه کنیم؛ سال ورود رادیو به
ایران ۱۲۹۶ شمسی قلمداد می شود. با همین محاسبه سرانگشتی هم عمر رادیو
در ایران ۱۰۲ سال است، نه ۷۶ سال. البته نوشته اند،آن روزها که
مارکونی موفق شد اختراع رادیو را تا این مرحله ثبت کند، مردم از
اختراع مارکونی، چنان به شور و هیجان‌آمده بودند که خواستار
پخش صدای انسان ازرادیو شدند. اما چون لامپ‌های رادیو
ضعیف‌بود،سازندگان رادیو باید فکر بهتری می‌کردند.
به‌همین منظور در سال ۱۹۰۶ یک فیزیکدان‌آمریکایی به نام «دو
فورست»،لامپ سه الکترونی‌را اختراع کرد که برای رادیو
الکتریسیته خیلی‌قابل استفاه بود. بعد از آن «روبرت فون
لیئن»موفق به ساخت لامپ‌های قوی شد. این لامپ‌هاتحول بزرگی
در زمینه دستگاه‌های الکترونیکی به‌وجود آوردند. ودر سال ۱۹۱۰
برای اولین‌بار صدای موسیقی وآواز اپرای«متروپولتین -
نیویورک»در سراسرآمریکای شمالی شنیده شد.
در سال ۱۹۱۳ جمعی از دانشمندان سعی کردندکه صدای موزیک
درتمام نقاط جهان کاملاً شنیده‌شود، ولی جنگ جهانی اول زحمات
آنها رابی‌نتیجه گذاشت. احتیاجات نظامی در دوران جنگ، استفاده
ازبی‌سیم را گسترش داد و در تاریخ ۱۱ نوامبر سال۱۹۱۸ تلگراف
بیسیم، نوید پایان جنگ را به همه‌جهانیان اعلام
کرد.
بنابراین، تاریخ شروع بهره برداری عمومی از رادیو درسال ۱۹۱۸
به ثبت رسیده است که معادل آن به تاریخ شمسی می شود ۱۲۹۷ که حدود سال
۱۰۱ از عمر رادیو در ایران را نشان می دهد.
نخستین دستگاه پخش رادیو
یکسری مطالب ترجمه شده هم هست که می گویند اولین دستگاه‌های پخش
منظم رادیویی در سال۱۹۲۰ در انگلستان به کار افتاده و در سال
۱۹۲۶اولین کنفرانس بین المللی رادیویی با شرکت ۲۷کشور جهان، در
برلین برپا شده است و در آن، آیین نامه مقررات‌ارتباطات رادیویی
به تصویب رسید.
راه انداز بی سیم خانه در تهران
و نیز نوشته اند که در آن روزگار، روس‌ها تاسیسات اولیه‌ای را برای
راه اندازی بیسیم به تهران آورده بودند، اما کار نیمه تمام مانده بود.
با روی کارآمدن رضاشاه، وزارت جنگ عهده‌دار راه‌اندازی تاسیسات بیسیم
در تهران شد. سال ۱۳۰۳ کار ساختمان بیسیم قصر که به آن عمارت کلاه
فرنگی می‌گفتند،به پایان رسید. جایی که آن زمان خارج از محدوده تهران
قدیم بود و البته امروز در مرکز شهر قرار گرفته است.
حتماً خیلی‌ها ساختمان کلاه فرنگی در خیابان شریعتی، پایین‌تر از
سیدخندان را دیده‌اند. بنایی که هم‌اکنون در اختیار وزارت ارتباطات
است و البته تاسیسات اولیه بیسیم هنوز در آن حفظ و اسناد مربوط به
تاسیس رادیو در ایران تبدیل به موزه بیسیم و رادیو شده
است.
عمارت کلاه فرنگی،آن روزها حدود ۹ کیلومتر با شهر فاصله داشت و به
همین دلیل، رفت و آمد کارکنان با تنها خودروی استیشن سواری دولتی آن
روزگار انجام می‌شد. این موضوع باعث شد تا سال ۱۳۳۹ در جریان جشن تولد
۲۰ سالگی رادیو، آن اداره به میدان ارگ، در مرکز شهر منتقل شود و
استودیوهای ضبط موسیقی و برنامه‌های اجتماعی و طنز و سرگرمی هم به آن
اضافه شود. آن زمان، باغ موزه قصر، یکی از کاخ‌های قاجاریه، در کمرکش
جاده قدیم شمیران بود و قرار شده بود که تاسیسات فرستنده تهران در
فضای ۲۰ هکتاری پشت این کاخ که در زمان پهلوی تبدیل به زندان شد، نصب
شود. محدوده‌ای که وزارت ارتباطات امروز در آن قرار گرفته است.
با اینکه راه‌اندازی بیسیم در نهایت مقدمه‌ای برای تاسیس رادیو شد،
اما در ابتدا برای وزارت جنگ، رادیو یک دستگاه بیسیم و با هدف مخابره
پیام بود و بیشتر به آن نگاهی نظامی‌داشت.
رضا شاه ، شش فرستنده کوچک‌تر با قدرت چهار کیلووات و موج متوسط برای
تبریز، مشهد، کرمان، شیراز، کرمانشاه و خرمشهر هم از روسیه خرید.
بیسیم تهران در سال ۱۳۰۵ با مخابره اولین پیام از روسیه آغاز به کار
کرد. ایران در ششم اردیبهشت ۱۳۰۵ ضمن افتتاح بیسیم، تلگرافی عمومی
مبنی بر همکاری با همه کشورهای جهان پخش کرد. تا سال ۱۳۱۱ مؤسسات
بیسیم توسعه پیدا کردند.
حسن فرازمند
برگرفته از روزنامه اطلاعات
وب سایت انجمن مفاخر معماری ایران - نسخه مناسب چاپ
Main-URL : http://ammi.ir/اخبار-و-مقالات/اخبار-معماری-و-شهرسازی/واکاوی-سرگذشت-واقعی-رادیو-در-ایران-۲-عمر-۱۰۱ساله-رادیو-در-ایران/
Short-URL : http://ammi.ir/Go/60204