دشواری های پژوهش در ایران - اخبار انجمن مفاخر معماری ایران

گزارش هم اندیشی ۲۳ آذر ۱۳۸۷

مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، در نشست هفتگی خود روز شنبه ۲۳/۹/۸۷ به موضوع دشواری های پژوهش در ایران، پرداخت. در این جلسه مهندس علیرضا قهاری، مدیر عامل این مرکز، گفت: «متاسفانه حرکت دولت ها در این زمینه بسیار کمرنگ است، چنانچه در افق سند چشم انداز سال ۱۴۰۴ کشور به سرزمین طراز اول در زمینه علمی و فناوری مبدل شود، نیاز به حمایت از پژوهشگران و چرخه علم و دانش دارد. تهی شدن فضای دانشگاهی از پژوهشگران و محققان ضربه سنگینی به این هدف وارد می آورد.

مراکز عمی کشور که می بایست محل تجمع نیروهای کیفی و تصمیم ساز حرکت حال و آینده کشور باشند، بر مبنای تولید علم و کاربرد آن در حل مسائل می باید مورد توجه قرار گیرند. یکی از نتایج تامل برانگیز جدایی محیط های پژوهشی و علمی از بازار تولید، رشد و گسترش باورهای انتزاعی و غیر کاربردی است که پیوند ضعیفی با نیازها و اولویت های جامعه دارند.

آشنایی بیشتر پژوهشگران و دانشجویان دوره های عالی با نیاز های جامعه باعث می گردد که پژوهش در مراکز دانشگاهی هدفمند شده و به سمت تولید حرکت کند. در این راه حمایت بخش های مختلف اقتصادی و دولتمردان که به عنوان مشتری پژوهش ها شناخته می شوند، ضروری است. در اکثر مراکز تحقیقاتی که گاهاً سرمایه گذاری های عظیمی نیز در آنها صورت گرفته است، بسیاری از تحقیقات تکراری و موازی با تحقیقاتی است که در دانشگاه ها صورت می گیرد.

به علاوه در این مراکز اقداماتی صورت می گیرد که با نیازهای جامعه هماهنگ نیست.زیرا برخی از محققان تنها با هدف ارتقا مقام به ارائه مقاله می پردازند و معمولاً نیازهای جامعه، مورد غفلت قرار میگیرد. بدون پژوهش فعالیت های کشور (از طریق آزمون و خطا) هزینه های سنگینی را در بردارد که گاه قابل جبران نیستند. چنانچه به توسعه پایدار می اندیشیم، پژوهش از ابزار این توسعه است.

پژوهش به صورت منفرد و بدون پیوند با صنعت، کشاورزی، ساختمان و خدمات عمل می کند و پیوند مورد تعامل میان دانشگاه و جامعه می تواند تسهیل کننده کاربرد علم را عرصه عمل باشد. بدون وجود رابطه و همکاری مراکز علمی و اجرایی، رشد و توسعه اقتصادی، اگر غیرممکن نباشد، بسیار دشوار است. در کشورهایی نظیر ایران، عمدتاً از نتایج پیشرفته و برنامه های توسعه دیگر کشورها استفاده می کنند. در حالی که توسعه باید بومی باشد و پاسخ گو به اولویت های جامعه مورد عمل. در غیر این صورت جامعه دچار ناهنجاری می شود.

ما در کشور نیاز به نهضت تکنولوژیک در کلیه عرصه ها داریم. در مراکز اجرایی، بخش های پژوهشی و تحقیقاتی بدون ارتباط با مراکز علمی کارهای موازی انجام می دهند. حال آنکه اگر بودجه کافی در اختیار دانشگاه ها قرار گیرد، نیازی نیست که دستگاه های دولتی تحقیقاتی را انجام دهند که دانشگاه ها از عهده آن بر می آیند.

و اکنون که میزان بودجه پژوهش رو به بهبود است، در هزینه کردن نیز نظارت مناسبی می بایست اعمال گردد تا چنانچه از این طریق مراکز علمی می توانند جایگزین سازمان های تحقیقاتی عریض و طویل وزارتخانه ای شود.» سپس مهندس ایرج صدیقیان، کارشناس، گفت: «زمانی که طرح های جامع کاربردی به صورت طرح جامع کشاورزی، صنعت، اقتصادی- اجتماعی و … در کشورمان ایجاد شد و به بار نشست، اطلاعات پایه را در اختیارمان گذاشت. و کمتر به چیزی بر می خوریم که اطلاعات نداشته باشیم. ولی حال مشکلات دیگری خودنمایی می کند:

حدود دقت اینها چه از دید ارائه ارقام و ریزنگری و چه دید نقشه ای باهم متفاوتند
بسیاری از اطلاعات تکراری است.
دسترسی مشاور به اطلاعات بسیار دشوار است.
بسیار از این اطلاعات، قائم به ذات فرد است. و اگر فردی نخواهد می تواند در این مسیر مانع ایجاد کند.

به طور خلاصه در زمینه پژوهش، باید:

تعریف درست و روشنی از کاری که انجام می دهیم بشود. یعنی طرح مسئله کاملاً واضح انجام شده باشد.
نیروی انسانی قابل اتکا (از نظر تخصص و اعتنا به کار)
امکاناتی که در محل قرار می گیرد.»

دکتر محمد مهدی محمودی، استادیار دانشکده معماری دانشگاه تهران، در این خصوص گفت: « نوع پژوهش و سطح آن در ایران در دو زمینه صورت می گیرد:

علوم و فنون و … که دو دو تا چهارتای منطقی دارد.
هنر و معماری و ادبیات است که خیلی عاطفی و غیر عقلانی است.

حال می بینیم که معماری در میان این دو گرفتار شده است چون هم هنر است و هم فن. پس پژوهشی که در این خصوص انجام می شود یک داوری سختی را دارد زیرا یک پایگاه هویتی هم در معماری وجود دارد. بخشی از دشواری های پژوهش در ایران را می توان به شرح زیر تقسیم کرد:

از یک طرف سطح پژوهش ها یا مراکز تحقیقاتی رسمی و حرفه ای بنامند (که بسیار کم هستند) یا مراکز دانشگاهی آکادمی و المپیادها هستند که بسیار کلیشه ای برخورد می کنند. یا سطح پژوهش در مراکز اداری دولتی و خصوصی است که آنها هم اعتقاد دارند که باید حتماً به نتیجه برسند.
متاسفانه خیلی ها داوری که انجام می دهند نظر خودشان را می خواهند تحمیل کنند و یا بی طرفانه داوری نمی کنند. و به این شکل است که آنهایی که اهل فن هستند خود را کنار کشیده و پژوهششان را بیرون ارائه نمی دهند.
ثبت پژوهش در ایران و حقوق و مالکیت آن نامشخص است. زیرا از ابتدا به پژوهشگر بها ندادیم و او زورش نرسیده است. به همین دلیل بسیاری هم که به دنبال پژوهش کردن هستند، در کوتاه مدت با دید اقتصادی آن را انجام می دهند.»

مهندس انوشه منصوری، مدیر عامل مهندسی سی سازه، گفت: «مشکلی که ما در مملکتمان داریم این است که خیلی از مسائلی که تعریفی از آنها می خواهیم داشته باشیم در دنیا تعریف دیگری دارد. پژوهش و تحقیق را در غرب، سفارش می دهند و پس از مدتی از او جواب تحقیق را می گیرند. ولی ما اول تجربه می کنیم و می بینیم که اشتباه بوده و بعد تحقیق می کنیم.

در غرب برای تحقیق یک جایگاه اقتصادی تعریف می کنند و تز دانشجویان را خریداری کرده و از آن در شرکت ها و … خود استفاده می کنند. ولی محقق ما منزه از پول درآوردن از این راه است. در کشورهای پیشرفته کارخانه هایشان بخشی به نام R&D دارند و با تحقیق جلو می روند و هیچ وقت یک کار تکراری و تجربه گذشته را تکرار نمی کنند. پس ما باید کاربرد این پژوهش را ببینیم که چه است. پژوهشگر باید کسی باشد که سفارش کار را بگیرد. و برای یک کار تعریف شده مشخصی کار کند و نتیجه را به آن تولیدکننده بدهد.

برای جایگاه پژوهشگر و پژوهش باید یک تعریف درست و کامل شود. و تبیین شود که پژوهشگر دانشمند است و تفکر منفی از آنها برداشته شود. پژوهش ها هم باید در کوتاه مدت صورت بگیرد و نتیجه آن هم باید در کوتاه مدت اعلام شود.» نظر مهندس عبدالحسن رجایی، پژوهشگر ارشد مرکز مطالعات هم به این شکل بود: «ما هنوز در مقدمه ایم و برای درانداختن طرحی نو و به عبارتی دیگر برای ریشه دار کردن پژوهش در گشور و استفاده از پژوهش ها و تحقیقات در تصمیم گیری ها و کارهای اجرایی بایستی گام های خیلی جدی دیگری برداریم چرا که در عرصه های زیادی از جامعه علمی مان، هنوز خیلی تصمیم های سطحی و بدون پشتوانه کارشناسی و پژوهشی می گیریم که بی سرانجام می مانند.

زیادند مواردی که سلیقه ای برخورد می کنیم و فاقد مطالعه و پژوهش و تحقیقات اند و نتیجه ای جز عقب ماندن و از دست دادن فرصت ها و هدر دادن نیرو و انرژی ها نخواهد داشت. تمامی فعالیت های عرصه های مختلف اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و قانون گذاری جز با مطالعه و پژوهش و تحقیق بی سرانجام خواهد ماند. بعضی از دشواری های عرصه پژوهشی و تحقیقاتی کشور:

عدم توازن در عرصه های پزوهشی کشور
توسعه و جاسازی عملیات تحقیق و پژوهش در مسیر تحصیلی از دبستان تا مدارج عالی و آشنا نمودن تحصیل گران با مباحث تحقیق و پژوهش
جدایی و افتراق بین عرصه های پژوهش و اجرا در اکثر حوزه ها
جدایی بین حوزه های علم، فناوری، تحقیق و پژوهش با حوزه های فعالیتی و ساخت وساز و صنعت و کشاورزی و …
تلقی غلط و صرف بودجه های فرهنگی و تحقیقی و پژوهشی برای تجهیز فیزیکی و ساخت و ساز و کارهای عمرانی
نداشتن آسیب شناسی روی مسائل جامعه در حوزه های مختلف که می تواند رفته رفته به شکاف و بحران تبدیل شود.
بی ارتباط بودن پایان نامه های دانشگاهی با حوزه های اجرایی
ضرورت تلفیق فعالیت های تئوریک و عملی (پرکتیکال) در طول دوران آموزشی از دبستان تا عالی (به صورت های کارورزی و کارآموزی) به نحوی که بتواند بسترهای پژوهشی را تقویت کند و منجر به کارآمدی نیروی کار گردد.»

سخنران بعدی مهندس مهدی عباسی، کارشناس، بود که مطالب خود را به این شکل ارائه داد: «چیزی که امروزه در جامعه ما (ایران) تحت عنوان پژوهش انجام می شود، پژوهش نیست. و اگر ما می شنویم که کسی اختراعی کرده یا در تحقیقی به چیزی رسیده در واقع راه رفته دیگران را رفته است. و چیزی تحت عنوان کار نو و جدید که بتواند باری از دوش جوامع و بشریت بردارد انجام نشده است و این مایه تاسف است. هدف پژوهش توسعه است و اگر از پژوهش توسعه بدست نیاید اصلاً به درد نمی خورد.

کشورهای صنعتی نقش محوری در علم و تکنولوژی دارند. و رشد اقتصادی – اجتماعی شان هم متناسب با همان تکنولوژی و علم شان است. و همان طور که می دانید دانش به تنهایی، بسیار بسیار از تکنولوژی جلوتر است. شما یافته هایی را در زمینه پژوهش انجام می دهید، که شاید پنجاه سال بعد کاربرد آن کشف شود. امروزه کشورها را به سه تیپ تقسیم می کنند:

کشورهایی که باید پایگاه علم و تکنولوژی در آنها ایجاد شود. که این کشورها کشورهای در حال توسعه هستند. (مانند ایران) که گام های نخستین را در توسعه برمی دارند. اینها کشورهایی هستند که کمتر از ۳/۰ درصد بودجه برای پژوهش در نظر می گیرند. و تعداد دانشمندان و مهندسین اینها از هر یک میلیون نفر، شاید ۱۰۰ نفر بیشتر نباشند و درآمد سرانه بسیار ناچیزی دارند.
کشورهایی که درآمد سرانه متوسطی دارند. که بیش از ۴/۰ درصد از G.N.P را صرف پژوهش می کنند. و اینها بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ دانشمند و مهندس در هر یک میلیون جمعیتشان دارند.
کشورهایی که مدیریت پایگاه های علم و تکنولوژی را دارند. که هر کس که بخواهد فکر کند به اینجا می رود و این می شود که فرار مغزها صورت می گیرد. و دلیل اصلی آن هم نبود امنیت اجتماعی و فکری است.

دکتر فیروز توفیق، کارشناس مرکز، هم گفت: «R&D در کشور ما بسیار کم صورت می گیرد. زیرا بسیاری از تکنولوژی های ما وارداتی است. ما R&D تولید داخلی که آن مبتنی بر پژوهش اصیل است نداریم، در پژوهش واقعی چند اصل است که باید رعایت شود:

آسودگی خاطر
استمرار
صبر و حوصله(در بلند مدت جوابگوست)
انجام آن به صورت متمرکز

که متاسفانه موجبات این کار فراهم نیامده است. باید سازمان مستقلی (سوای سازمان هایی که وجود دارند و به دنبال انجام آن هستند) برای این کار وجود داشته باشد که تکالیف دیگری نداشته باشد و تکلیف پروموشن تحقیق را بفهمد.»

نظرات دکتر علی خلیلی، استاد دانشگاه تهران و کارشناس مرکز، هم خواندنی است: «بخشی از مطالعات طرح های کالبدی به پژوهش های اقلیمی با شرح خدماتی که هسته اولیه آن مرکز مطالعات ریخته شده، اختصاص دارد. خدمات ستادی که برای ارتقا سطح پژوهش های اقلیمی توسط سازمان های مسئول باید انجام گیرد چنین خواهد بود:

تدوین برنامه های علمی – اجرایی جهت کنترل، بازنگری و تصحیح در مختصات جغرافیایی شبکه ایستگاه های کشور (وزارت نیرو و سازمان هواشناسی کشور)
تدوین برنامه علمی – اجرایی جهت درجه بندی و اعتبارسنجی میزان صحت داده ها (اعم از داده های گذشته و فعلی)
در زمینه مطالعات طرح های کالبدی لازم است و پیشنهاد می شود که جهت تامین اصل قابلیت اتصال و تجمیع نقشه های مختلف این نقشه توسط مدیریت علمی واحد و در صورت امکان مدیریت اجرایی واحد به انجام برسد. (تجربه مثبت در طرح جامع آب کشور)

سخنرانی پایانی جلسه نیز مهندس محمدرضا کتابچی، برنامه ریز اقتصادی، بود که به این شکل مطالب خود را ارائه داد: «ما خیلی از کارهای غیر مرتبط را پژوهش تعریف می کنیم و وقتی می خواهیم آنرا به درصدی برسانیم، به همه حوزه ها، تخصیص منابع ناکارآمد می دهیم. و فکر می کنیم که توسعه یافتگی بستگی دارد به اینکه ما چند درصد تولید ناخالص ملی مان را صرف تحقیق و پژوهش می کنیم در حالیکه باید اول ضرورت های این تحقیق و پژوهش در بیاید، و پول در مسیر واقعی آن خرج کنید بعد نسبت آن را اندازه بگیرید تا متوجه شوید شاخص توسعه یافتگی بهبود پیدا کرده یا نه. ما در بحث توسعه، کشورها را می توانیم به طبقات زیر تقسیم کنیم:

کشورهای علم آفرین: علم آفرینی راهبردی است که منشا آن پژوهشی است که در حوزه های مختلف بتوان بر روی آن سرمایه گذاری کرد که به آن موضوع بخصوص برسد.
کشورهای فن آور: آن تحقیق را از دیگر کشورها گرفته و تولید تکنولوژی می کنند.
کشورهای فن پذیر: تکنولوژی کشورهای دیگر را مورد استفاده قرار می دهند.
کشورهایی که مواد خام می فروشند و زندگیشان را می گذرانند.

ما در این حوزه مشکلات زیادی داریم. ما باید در تمام جزوه ها این را بیاموزیم که غیرعلمی به سمت حل مسئله نرویم و به سراغ اهل علمش برویم.
دیگر اینکه محیطی می خواهد در آن پژوهش انجام شود، باید آزاد اندیشی در آن رواج داشته باشد.
ما همیشه یک راه را می رویم برای اینکه به دنبال این هستیم که حوزه مسائلی که فکر می برد را محدود کنیم.»

گزارش از: زینب محمودی کاشانی
تدوین و آماده سازی برای انتشار در وب سایت : شهره السادات عربشاهی

مطالب مرتبط: