دکتر بهرام امیراحمدیان
در جنوب شرقی کشور در استان سیستان و بلوچستان، تنها بندر اقیانوسی ایران به نام «بندر چابهار»واقع شده است. اکنون بندر چابهار با وجود پیشکرانه ای گسترده در اقیانوس هند و دریای عرب و خلیج عمان، از پسکرانه بزرگ و گسترده ای برخوردار نیست. نبود کانونهای مهم جمعیتی و شهرهای بزرگ، بازار گسترده مصرفی و تولیدی در پسکرانه، امکان توسعه بندر را در سالهای گذشته با چالش روبرو کرده بود. نبود زیرساختهای مناسب لجستیک از جمله راههای ارتباطی جاده ای و ریلی، مانع از توسعه بندر شده بود. در اثر اقدامات دولت، در سالهای گذشته چابهار به عنوان منطقه ای اقتصادی و با تشکیل منطقه آزاد تجاری چابهار، این منطقه در برنامه های توسعه ای کشور جایگاهی درخور یافته است.بنا به گزارش سازمان بنادر و دریانوردی، بندر چابهار (شهید بهشتی) در سال ۱۴۰۱ با تخلیه و بارگیری ۳ر۴میلیون تن کالا تنها ۵ر۲ درصد از کل فعالیتهای بندری کشور را بخود اختصاص داده است. مقرر است در پایان اجرای فاز نخست ظرفیت بندر از ۵ر۲ میلیون تن در سال به ۵ر۸ میلیون تن و در پایان اجرای فاز دو به ۴۰ میلیون تن خواهد رسید. اگر ظرفیت بندر گوادر در پاکستان در فاصله صد کیلومتری مرز ایران در دریای عمان در نظر گرفته شود که ظرفیت نهایی آن ۴۵۰ میلیون تن در سال خواهد بود، توجه به تکمیل و ساخت و ادغام چابهار در اقتصاد ایران و آسیای مرکزی بسیار ضروری می نماید.
موقعیت استراتژیک این بندر و قرار گرفتن آن در محور توسعه شرق کشور، سبب شده است تا سازمان بنادر و دریانوردی تدوین و اجرای طرح جامع توسعه آن را در قالب برنامه میان مدت در دستورکار قراردهد.بندر چابهار در بخش شمالی دریای عمان به دلیل بهره مندی از موقعیت استراتژیک جهت ترانشیپ و ترانزیت کالاهای بنادر حوزه خلیج فارس و افغانستان و آسیای میانه نقش ویژه ای می تواند ایفا نماید.در کنار بندر چابهار منطقه آزاد صنعتی -تجاری چابهار قرار دارد.
در منطقه شرقی کشور، در استانهای سیستان و بلوچستان، استان خراسان جنوبی، خراسان رضوی مجموعا ۱۰ میلیون نفر(سرشماری سال ۱۳۹۵) یا ۱۲ درصد از جمعیت کشور استقرار دارند. این استانها در شرق به ترتیب از جنوب به شمال با پاکستان(استان سیستان و بلوچستان) و افغانستان (استانهای خراسان) همسایه هستند. محور شرق که این چهار استان در آن مسیر استقرار دارند، به استثنای بخشهایی از استان خراسان رضوی، از نظر توسعه اقتصادی جزو مناطق کمتر برخوردار به شمار می روند. چالشهای پیش روی بندر چابهار برای گسترش حوزه نفوذ به منطقه آسیای میانه در سالهای پیش، ساختار سیاسی و اقتصادی ترکمنستان بود(به عنوان تنها مرز مشترک ایران با آسیای مرکزی) که اخیرا با اعلام آمادگی ترکمنستان برای همکاری نزدیک با ایران با تعریف کریدوری برای همکاری ترکمنستان برایتسهیل حمل و نقل و گمرک، تا حدودی امیدوار کننده است. ولی نکته مهم شکل گیری اقتصادی کشورهای آسیای مرکزی است که در مسیرهای معینی بسوی شرق(با چین و شرق آسیا)، غرب (با ترکیه و اروپا) و شمال(روسیه و اتحادیه اقتصادی اوراسیا)، سه کشور صادر کننده انرژی و مواد خام (ترکمنستان، ازبکستان و قزاقستان)، در منطقه خلیج فارس و دریای عمان، بازاری ندارند. اوضاع سیاسی و اقتصادی افغانستان پس از سقوط دولت اشرف غنی از دو سال پیش تا کنون نا استوار است. ارتباط این کشور با ایران به سبب عدم شناسایی بین المللی طالبان، هنوز به ثبات نرسیده است.در عین حال تکمیل و ساخت شبکه ریلی از چابهار تا زاهدان و اتصال به شبکه سراسری راه آهن و امکان اتصال چابهار به شبکه ریلی «کریدور بین المللی شمال-جنوب» به علت نبود اتصال ریلی انزلی-آستارا، فراهم نیست. هر چند ایران و روسیه مصمم به احداث این خط ریلی هستند، ولی سالهای زیادی برای احداث و بهره برداری از آن زمان لازم خواهد داشت(جنگ روسیه و اوکراین و تنش بین روابط جمهوری آذربایجان با ایران ازچالش های مهم این مسیر است).استعداد بالقوه راه آهن چابهار-زاهدان-سرخس، به موازات کریدور اقتصادی چین-پاکستان در چارچوب ابتکار کمربند و راه، از دیگر فرصتها و چالشهای بندر چابهار در آینده است.
پیشنهاد پاکستان برای اتصال ریلی بندر چابهار به بندر گوادر(با ظرفیت نهایی ۴۵۰ میلیون تن در سال)، اغوا کننده و بیشتر در راستای خنثی سازی استقلال و آینده بندر چابهار است، زیرا بندر گوادر در آینده یک بندر چینی خواهد بود که برای بهره برداری اقتصادی-سیاسی و نظامی در اجاره طولانی مدت چین خواهد بود.
در صورت جدیت یافتن برقراری کریدور قرقیزستان-تاجیکستان-افغانستان-ایران(KTAI)، در چارچوب سازمان همکاری های اقتصادی (اکو) بندر چابهار می تواند با منطقه آسیای مرکزی و سازمان همکاری شانگهای و اتحادیه اقتصادی اوراسیا همکاری های اقتصادی داشته باشد و به عنوان کریدوری ریلی و جاده ای به ایفای نقش بپردازد. اینها ترسیم آینده ای نسبتا دور بوده و وابسته به تکمیل راههای ارتباطی ریلی و جاده ای از چابهار بسوی شمال است، که تا اتصال کامل فاصله زمانی و بودجه ای دارد. امکان ترمیم شبکه ریلی کویته- میرجاوه در پاکستان و راه اندازی کامل کریدور اسلام آباد-تهران-استانبول، که در جهت شرقی-غربی با راه آهن چابهار- زاهدان-سرخس اتصال خواهد داشت نوید آینده ای بهتر برای اتصالات منطقه ای خواهد داشت. البته تکمیل این شبکه گسترده نیازمند اعتباراتی داخلی و خارجی است که سرمایه گذاری در زیرساخت راه آهن و جاده و تاسیسات و ابنیه آن بستگی به ثبات و امنیت در منطقه، ادغام در نظم بین الملل و آماده کردن زیر ساختهای حقوقی و قانونی دارد.منطقه آزاد تجاری- صنعتی چابهارکه بندر چابهار در محدوده آن قرار دارد، یکی از مناطق آزاد هفت گانه کشور است که با فراهم کردن زیر ساختهای لازم، فرصتی مهم برای تولید، اشتغال و توسعه استان سیستان و بلوچستان شده است. انجام امور زیربنایی، عمران، آبادانی و رشد و توسعه اقتصادی، تولید و صادرات کالاهای صنعتی تبدیلی و ارایه خدمات عمومی، تنظیم بازار کار و کالا، حضور فعال در بازارهای جهانی و منطقه ای، سرمایه گذاری، افزایش درآمد عمومی و ایجاد اشتغال سالم و مولد از اهداف شکل گیری سازمان منطقه آزاد چابهار است.
روزنامه اطلاعات
