دانش مورفولوژی شهری یا ریخت شناسی شهری دانش تازه ای نیست و قدمت آن دست کم به شش دهه قبل بر می گردد و اگرچه رشد و اشاعه آن در حوزه شهرسازی چندان قابل تامل نیست، دانشمندانی بنام هستند که در این مقوله اندیشه های خود را مدون نموده و مکتوباتی ارزشمند به یادگار گذاشته اند. مقوله ریخت شناسی شهری را شاید با نام دانشمند آلمانی کانزن می توان آغاز کرد

کرانه جنوبی دریای خزر در دوره شاه عباس صفوی به عنوان پایتخت تفریحی وی در مقابل پایتخت سیاسی –اصفهان- از اعتبار بیشتری برخوردار شد. در این بین باغ¬های بسیاری در منطقه از جمله در شهرهای آمل، بارفروش (بابل امروزی)، ساری و بهشهر احداث گشت که به عنوان تفرجگاه¬های شاهان صفوی مورد استفاده قرار می¬گرفت. اسکندر بیک، منشی شاه عباس؛ در کتاب عالم¬آرای عباسی در ذکر آثار خیر و احداث عمارات در مازندران می¬آورد

در چارچوب رویکرد انتقادی تحلیل گفتمان، مفهوم «نظم گفتمانی» به فضایی اجتماعی اشاره دارد که در آن گفتمان‌های مختلف تـا حـدی قلمـرو واحـدی را تحـت پوشـش قـرار می‌دهند و هریک در رقابت با دیگری تلاش می‌کند تا آن قلمرو را بـه روش خـاص خـود معنادار کند. این اصطلاح درعین حال حوزه بالفعل یا بالقوه تعارض گفتمانی را نیز نشـان می‌دهد که براساس آن مفاهیم «تخاصم» و «هژمونی» در سطح گفتمان‌ها ظهـور می‌یابنـد و اهمیت خود را آشکار می‌سازند.

تحول عمده دیگر اواخر عصر ناصری، شکل‌گیری طبقه تاجر زمیندار بود. مبانی ساختاری قدرت تجار زمیندار، در ادغام اقتصاد ایران در اقتصاد جهانی ریشه داشت و در عمل، بخش عمده‌ای از املاک دولت را این گروه خریده بودند. حاج سیاح در خاطرات خود نقل کرده است: «تجار هم این نعمت بی‌زحمت را در ملاکی دیدند... همت آنها که باید در تجارت مملکت و ترویج متاع وطن و مصنوعات ایران صرف شود، آنان هم با فریب دادن مالکان دهات اطراف به دادن مال‌الاجاره به چند مقابل و رفتن فرع‌ها به سند بیع شرط‌ها بیچاره دهقانان را مستاصل می‌نمودند و مالک املاک می‌شدند... تجار پول‌دار خود را داخل ملاکین کرده و برای خود رعایا و اسرا خریده...» (حاج سیاح محلاتی، ۱۳۵۶: ۴۷۱ تا ۴۷۲).