ساختمان بانک ها سمبل قدرت بانک ها است
نویسنده: مهندس بیژن علی آبادی
پیش گفتار :
همه بانک ها را شناخته و نقش بانک ها در معاملات غیر قابل انکار می دانند از این رو لازم دانست که در مورد پیدایش بانک ها در ایران و معماری جاری بر آن تحقیق و پژوهشی انجام دهد از این رو برداشت آزادی از مقاله مندرج در پیام ساختمان ۱۵مرداد ۱۳۹۵ و با نظرات نگارنده در یک مقاله منظور شده است .
گفتار :
معماری مراکز اقتصادی از دیر باز مورد توجه فعالان این عرصه قرارداشته به طوری که بعد از کذشت سالیان طولانی بناهای عام المنفعه وابنیه عمومی مثل بازار به عنوان نماد های ماندگار معماری در سطح جهانی به حساب می آید .
در این زمینه کشور ایران نیر با داشتن معماری فرهیخته در خلق بناهای بسیار زیبا و خاص همواره زبانزد در سطح جهانی به حساب می اید .
در واقع می توان گفت معماری و المان های شهری معرف شخصیت مردمان ان شهر و منطقه است بنابراین معماری المان های شهری چه در مقیاس کوچک آن و چه در مقیاس بزرگتر آینه تمام نمای سلیقه طراحان و سازندگان و کاربران آن است .
بی تردیداین سئوال درذهن خوانندگان مطرح میشودکه باوجود ضرورت مبرم مراکز اقتصادی بالاخص بانگ ها و تاثیر مستقیم انها بر احاد آیا باز هم نیاز به معماری خاص و جذاب برای آن اماکن وجود دارد یا خیر ؟
در پاسخ باید گفت به طور کلی بناهای اقتصادی در اکثر کشورها از گذشته دور تا به حال همواره به شکل خاصی طراحی می شده که این مسئله نشانگر اهمیت انها به قدرت های مالی شان بوده است .
با توجه به اهمیت این موضوع و اینکه تا به حال کمتر بحثی راجع به تاریخچه بانک ها در کشورمان و همچنین معماری و دکوراسیون فضای اقتصادی شده که نتیجه مطالعات یکی از کارشناسان ارشد معماری را خمیر مایه قرارداده که به شرح زیر ذکر می شود .
اولین بانک ایرانی .
اولین بانکی که در ایران تاسیس شد به نام بانک شاهی بود که در سال ۱۸۸۹ با فرمان ملکه ویکتوریای بریتانیا و به امتیاز دولت پرشیای ( ایران ) وقت تاسیس شد .
این بانک سالهای بعد بنام بریتانیایی خاور میانه ( bbme ) تغیر نام داد و امروزه به نام (hsbc) خاور میانه شناخته می شود که رویتر انگلیسی با اعطای وام به ناصرالدین شاه قاجار امتیاز بزرگی وی گرفت که یکی از آنها حق تاسیس بانک بود . در سال ۱۲۶۷ هجری قمری امتیاز اول لغو شد و امتیاز دیگری به مدت ۶۰ سال که اساس آن تشکیل بانک شاهی و انحصار انتشار اسکناس بود به وی عطا شد این بانک مقر آن لندن و تابع قوانین انگلستان بود . از سال ۱۲۶۹ با فرمان سلطنتی ملکه ویکتوریا کار خود را آغاز کرد و اولین اسکناس بانکی را در ایران منتشر کرد .
تاربخچه بانک اولین بانک ایرانی .
اولین بانک ایران بانک شاهنشاهی بودکه بصورت بانک دولتی باتابعیت خارجی وسرمایه خصوصی خارجی بوجودآمدکه علاوه برنشراسکناس که امروزآنراحق حاکمیت دولتهادانست سایراموری که ضمن امتیازنامه ای بعهده ان واگذارشدکه این موسسه راتقریبا”بصورت یک اداره دولتی درآوردوپس از تشکیل بانک وجوه متعلق به خزانه در حسابهای مخصوصی تمرکز یافت و انتقال وجوه دولتی به ولایات که سابقا” توسط صرافان ایرانی صورت میگرفت به بانک مذکور محول شد . عواید ادارات و مالاجره گمرکات و درآمدهای مالیاتی نیز از این طریق که به مرکزفرستاده میشدوتا سال ۱۳۰۴ پرداخت وجوه قشون نظامی توسط این بانک صورت میگرفت ودراین سال اولین بانک ایرانی بنام بانک پهلوی قشون گشایش یافت و فعالیت آن بر محور احتیاجات پولی ارتش بود و از وجوه صندوق باز نشستگان و درجه داران استفاده میکرد که در سال ۱۳۰۳ بانک سپه نامیده میشد و یک سال بعد یعنی ۱۳۰۵ بانک روس و ایران که تمام سهام آن متعلق به جماهیر شوروی بود به منظور تسهیل مبادلات بازرگانی بین ایران و دولت روس تاسیس شده و آغاز به کار کرد .
مکان بانک شاهی و چگونگی معماری ان :
مکان این بنا تاریخی که تنها میراث ارزشمند باقی مانده از میدان توپخانه قدیم است دارای طرحی یگانه بوده و استفاده از عناصر تزیینی معماری ایران همانند کاسه سازی در نیم گنبد سردر ورودی / کاشیکاری وگچ بری را میتوان از ویژگیهای برجسته آن شمرد . همجنین وجود ستونهای رفیع در فضای داخلی بانک و تلفیق هنرمندانه با دورههای تیزدار و استفاده از چوب در پوشش سقف ترکیبی موزون را پدید آورده که شکوه و عظمت معماری هخامنشی را به بیننده یاد اوری می کند .
اهمیت معماری بانک ها در محیط شهرها :
بانکهاازدیربازبعنوان عناصرشاخصی درمنظرشهری مطرح بوده اندبعبارت دیگراهمیت عملکردی / فرم برجسته کالبدی وقابلیت رویت اینگونه بناهاموجب میشودتادرشکل بخشی ازشهرهامهمترین عوامل درارتقای کیفیت منظرذهنی بشمارروند.درواقع بانکهابدلیل تاثیرزیادبرویژگیهای محیط شهری همواره نقش الگورادرمیان سایر ساختمانها ایفا می کنند .در گذشته قدرت اقتصادی دولتها از طریق معماری ساختمانهای بانکها به نمایش گذاشته میشد و تمایل بانکداران به تظاهر که منجر به ایجاد بناهای میشد که بعنوان نماد و سمبل قدرتهای مالی خود نمایی کنند . در طراحی اینگونه بناها نیز صرفا به هنرمندان و معماران تراز اول واگذار می شد و بهمین دلیل معماری بانک ها همواره مهمترین معماری جهان بشمار میرفت و در این راستا چهار معیار مهم:
1- اطلاع رسانی ( محتوا) – 2- خدمات –۳- تعامل – ۴- فن آوری روز وکار پسندی
استوار است که معمار باید آنها را مد نظر قرارداده وبا تلفیق با معماری مناسب بانک را طراحی کند .
شایان ذکر است که بانک ها سمبل قدرت آشکار مالی شهر محسوب نمیشوند .
امروزه بیشتر بانکها منفرد و یگانه و دارای معماری خاص و یا همانند اولین بانک ایران نیستند و بیشتر بانکها در ایران با ساختمانی عجین شده یا به عبارت دیگر در مجتمعهای بزرک قسمتی از زیربنای ساختمان اختصاص در یک یا دو طبقه به بانک اختصاص داده شده و می شود که در این حالت معماری برای بانک به طور خاص وجود ندارد و معماری فقط برای مجتمع با ویژگی های معماری خاص خود می باشد .
به طور خلاصه می توان گفت که همانند سه بانک در خیابان قردوسی تهران و دو بانک در میدان توپخانه که یکی از آثار معمار بزرگ استاد سیحون و دیگری که بانگ بازرگانی بود بانک دیگری که دارای معماری فاخر و نشانگر سنبل قدرت بانک ها و دارای معماری فاخر می باشند نمی توان یافت .
نکته قابل ذکر آنکه در هنگام طراحی برخی مجتمع ها استقرار بانک در طبقات همکف و بالاتر پیش بینی شده که در این حالت کارفرما پیش بینی لازمه را نموده است و از طراح و معمار استقرار بانک در مجموعه را خواستار میگردند که وظیفه معمار همگرایی سه معماری ( تجاری – اداری – مسکونی ) را باید در نظر بگیرد و نمای گویایی برای مجتمع طراحی کند و در نمای برخی مجتمعهای چند منظوره طراحان و معماران سعی نموده که همانند اولین بانک ایران قسمتها و یا گوشه هایی از معماری کهن را در نمای ساختمان لحاظ کنند که بنظرمیرسد چندان موفق نبوده اند زیرا فقط یک نما و یا پوسته نا متعارف را به عنوان نما برای آن ساختمان تعریف نموده اند . بکار بردن سمبلها و نشانه های تاریخی در طراحی نما باید مستدل و منطقی باشد . امید است توصیه این معمار را با ایده و افکار و هنر خود بکار بندند تا یک معماری فاخری دیگری برای بانک ها ارائه شود .
