نفیسه زمانی‌نژاد
چالش ناایمنی ساختمان‌‌‌های ایران در برابر حوادث، با توجه به زلزله‌‌‌خیز بودن کشور دارای اهمیت فراوان است و این معضل، ارتباط تنگاتنگی با کیفیت مصالح و چگونگی ساخت بناها دارد. در چند سال گذشته با وجود وقوع حوادث پی‌‌‌درپی مانند پلاسکو و متروپل این مورد محسوس‌‌‌تر و برای رفع خطر و اصلاح آن کمیته‌‌‌هایی با دستگاه‌‌‌های مختلف تشکیل شده است. حال‌‌‌آنکه به‌‌‌رغم ضرورت شناسایی ساختمان‌‌‌های پرخطر و اقدام برای رفع مشکلات آنها، گویا تعدادی از آنها شناسایی شده اما اجرای ایمن‌‌‌سازی در پیچ‌‌‌وخم موانع و فقدان اعتبارات متوقف شده است.
حادثه خبر نمی‌‌‌دهد
ایمنی به مجموعه عواملی اطلاق می‌شود که امنیت یک ساختمان، از منظر سازه‌‌‌ای و مهندسی، تجهیزات و ملازمات اطفای حریق را تامین می‌کند. آنچه در شهرهای بزرگ و کوچک دارای اهمیت فراوان است و رعایت همه اصول آن را با توجه به ضوابط و آیین‌‌‌نامه‌‌‌های ساخت‌‌‌وساز شهری ضروری نشان می‌دهد. اما در ایران، هنوز آمار جدید و دقیقی از ساختمان‌‌‌های بلندمرتبه و مهم غیرایمن در دسترس نیست. آنچه مشخص است این چالش در شهرهایی مانند تهران، اصفهان، مشهد، تبریز و شیراز فراوان و در مناطق مرکزی و میانی این کلان‌شهرها که بافت‌‌‌های فرسوده و پرتراکم واقع شده، ساختمان‌‌‌های نامطمئن‌‌‌تری هم دیده می‌شود. اگر نگاهی به سرشماری ۱۳۹۵ مرکز آمار ایران داشته باشیم که به‌‌‌عنوان آخرین سرشماری نفوس و مسکن مطرح است در بخش ساختمان‌‌‌های مسکونی، از ۲۳ میلیون مسکن موجود در کشور، حدود ۱۰ میلیون واحد مسکونی اعم از شهری و روستایی فاقد اسکلت هستند.
یعنی حداقل ۱۰ میلیون واحد مسکونی در کشور تاب مقاومت کافی در برابر زلزله را ندارند. از نظر بافت فرسوده نیز فقط اصفهان، به‌‌‌عنوان یکی از استان‌‌‌های وسیع بزرگ و تاریخی دارای ۱۴هزار هکتار بافت ناکارآمد و فرسوده شهری است که بیشترین حجم آن مربوط به مرکز استان، شهر کاشان، خمینی‌‌‌شهر و نجف‌‌‌آباد است. قطعا ساختمان‌‌‌های چنین بافتی در برابر حوادث مختلف از ایمنی لازم برخوردار نیست. قابل تامل آنکه در حالی از ایمن نبودن ساختمان‌‌‌ها در کلان‌شهرها و مناطق مختلف ایران سخن گفته می‌شود که ایران ششمین کشور زلزله‌‌‌خیز دنیا شناخته شده و سالانه با وقوع زلزله‌‌‌های متعددی با بزرگی بیش از ۴ریشتر درگیر است. به‌‌‌طوری که در هر ۱۰ سال هم یک زلزله با بزرگی ۶ درجه و بیشتر در مقیاس ریشتر در آن به وقوع پیوسته است. خسارات این‌‌‌گونه حوادث طبیعی بیش از مناطق شهری، شامل مناطق روستایی می‌شود که مقاوم نیستند و بر اساس استانداردهای لازم ساخته نشده‌‌‌اند. گفتنی است بلایای طبیعی یک‌‌‌طرف ماجراست و استفاده از مصالح نامرغوب طرف دیگر است که شاید اهمیتش در ناایمنی بیشتر از حوادث طبیعی هم باشد.
ساختمان‌‌‌های پرخطر؛ در اصفهان چه خبر است؟
اصفهان شهری است که بنا به گفته مسوولانش دارای بافت فرسوده وسیعی است و گفته می‌شود بیش از ۴۰۰ ساختمان ناایمن را در خود جای داده است. قطعا در مجتمع‌‌‌ها، پاساژها و بناهای فرسوده یا تاریخی شهری مانند اصفهان از این‌‌‌گونه موارد تهدیدکننده، بسیار وجود دارد. ضمن آنکه بازار اصفهان خود نه به‌‌‌عنوان یک ساختمان غیرایمن بلکه به‌‌‌عنوان یک محدوده پرخطر، از پر‌چالش‌‌‌ترین محدوده‌‌‌های شهری است که به دلیل فقدان ایمنی کافی تاکنون مخاطراتی را پشت سر گذاشته است.
معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان اظهار می‌کند: حدود ۴۳۰ ساختمان ناایمن با دسته‌‌‌های ناایمنی متفاوت قدیمی و جدید در این کلان‌شهر وجود دارد، همچنین ساختمان‌‌‌های جدید از نگاه حوزه شهر و تیم پایش و شناسایی ناایمن شناسایی شدند. مهدویان می‌‌‌گوید: از این تعداد ساختمان ناایمن شهر اصفهان، تاکنون تنها ۳۰ ساختمان از سوی اداره کل راه و شهرسازی به‌‌‌عنوان ناایمن تایید و نامه پلمب برای مالکان آنها ارسال شده، اما مالکان برای رفع ناایمنی همکاری نکردند. ساختمان تجاری، مسکونی، قدیمی، فرسوده یا نوسازی که فاقد استانداردهای لازم هستند برخی زمان زیادی از ساخت آنها گذشته و از نظر سازه‌‌‌ای دچار فرسودگی شده‌‌‌اند. بخشی هم با وجود نوساز بودن، فاقد استانداردهای لازم و مصالح مرغوب هستند.
شناسنامه سلامت ایمنی برای ساختمان‌‌‌های اصفهان
تعریف ساختمان ناایمن از نظر علمی، ناپایداری ساختمان در برابر هرگونه مخاطره است به‌‌‌نوعی که ایمنی جانی ساکنان آن مجموعه یا مردم دیگر را تهدید می‌کند. با این اوصاف بسیاری از ساختمان‌‌‌های کشور و استان اصفهان دارای ایمنی کافی نیستند. در این میان، ناایمنی در برابر آتش و در برابر زلزله از مهم‌ترین مخاطراتی است که ساختمان‌‌‌های کشور را تهدید می‌کند. ساختمان‌‌‌های ناپایدار، ساختمان‌‌‌های پرقدمت واقع در بافت‌‌‌های فرسوده و همچنین ساختمان‌‌‌های روستایی از ناایمن‌‌‌های نگران‌‌‌کننده به‌‌‌ویژه در برابر زلزله هستند. از سویی در استان‌‌‌هایی که خطر فرونشست در آنها وجود دارد ساختمان‌‌‌های ناایمنی هم داریم که روی زون‌‌‌های فرونشست زمین قرار گرفته‌‌‌اند و قطعا آنها نیز با تهدید شدیدی روبه‌رو هستند.
اما چه باید کرد؟
قطعا پس از وقوع هر حادثه‌‌‌ای در مناطق شهری و روستایی ناچار باید بودجه‌‌‌ای بسیار بالا برای جبران چنین خساراتی هزینه شود که طبق برآورد صورت گرفته این مقدار حدود سه برابر شرایط عادی هزینه بر دولت تحمیل می‌کند. در این میان بی‌‌‌توجهی مسوولان، کمبود اعتبارات دستگاه‌‌‌های دولتی، عدم‌همکاری بانک‌ها از نظر ابلاغ اعتبارات و سخت‌‌‌گیری‌‌‌ها نسبت به پرداخت تسهیلات به‌‌‌علاوه مشکلاتی دیگر مانند کمبود تجهیزات و ماشین‌‌‌آلات و کمبود نیروی انسانی سرعت ایمن‌‌‌سازی را کاهش داده است. بنا به گفته بیت‌‌‌الهی، رئیس بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اگر بخواهیم خارج از فضای هیجان‌‌‌زده و شعارگونه کاری در خصوص کنترل ساختمان‌‌‌های ناایمن کنیم، باید اولا اعتباری تخصیص داده شود چون نیاز به آزمایش، اندازه‌‌‌گیری و نیروی کارشناس متخصص دارد.
متاسفانه در این‌‌‌گونه موارد، وقتی حادثه‌‌‌ای رخ می‌دهد، تنها چند کار رسانه‌‌‌ای انجام می‌شود ولی در عمل آنچه مهم است که همان جلوگیری از اتفاقات گذشته است، انجام نمی‌شود. ضرورت دارد در اصفهان به‌‌‌عنوان یکی از کلان‌شهرهای بزرگ و تاریخی با توجه به تجربه وقوع حوادث پرخطر در نقاط مختلف استان، با همراهی و هماهنگی همه بخش‌‌‌های مربوطه طرح جامع و عملیاتی برای پیشگیری از این نوع حوادث در دستور کار قرار گیرد و بر مبنای یک برنامه صحیح و منطقی نسبت به تدوین شناسنامه ایمنی و سلامت همه ساختمان‌‌‌ها و اماکن عمومی و دولتی اقدام شود. ضمن آنکه همکاری و همراهی مالکان این‌‌‌گونه از بناها نیز امری ضروری‌‌‌تر در جهت ممانعت از حوادث ناگوار به شمار می‌رود.
روزنامه دنیای اقتصاد
