باقر آیت‌الله زاده شیرازی (۱ شهریور ۱۳۱۵ – ۲۸ مرداد ۱۳۸۶)، معمار، مرمت گر، استاد دانشگاه، چهره ماندگار عرصه معماری، حفاظت و مرمت بناهای تاریخی ایران و عضو پیوسته فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران بود. وی بنیانگذار مرمت علمی بناها، محوطه‌ها و بافتهای تاریخی در ایران و از بنیانگذاران سازمان میراث فرهنگی کشور است.
زندگی و دوران تحصیلات
باقر آیت‌الله زاده شیرازی، فرزند سید محمدحسین شیرازی و از نوادگان میرزای شیرازی، در سال ۱۳۱۵ هجری شمسی، در خانواده‌ای ایرانی و مذهبی درنجف به دنیا آمد. مادر وی، فرزند سیدمحمدکاظم شیرازی، از مراجع تقلید بود. وی تا سن ۴ سالگی در نجف زیست و سپس در دوران جنگ جهانی دوم با خانواده به تهران آمد. تا سال دوم ابتدایی در تهران درس خواند و دوباره با خانواده راهی نجف شد و در آنجا به توصیه پدر خود در مدرسه طوسی، قرآن و نهج البلاغه را فراگرفت. سپس وارد مدرسه علوی نجف شد و تا سال ششم ابتدایی را در این مدرسه گذرانید. وی دوران کودکی خود را در کنار شخصیت‌های برجسته حوزوی گذرانید و این افراد و شرایط آن فضا در زندگی او و شکل گیری شخصیتش تاثیری پایدار به جای گذاشتند. وی بعد از کلاس ششم ابتدایی دوباره به ایران مراجعت کرد و به همراه خانواده خود در محله سرچشمه تهران، سکنی گزید.
آیت الله زاده شیرازی سال ۱۳۳۵ موفق به اخذ دیپلم ریاضی از دبیرستان دارالفنون شده و در سال ۱۳۴۲ با درجه عالی در رشته کارشناسی ارشد معماری از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران فارغ التحصیل گردید. عنوان پایان نامه کارشناسی ارشد او طرح پیشنهادی کانون اصلاح و تربیت اطفال بزهکار بود.
او در سال ۱۳۴۳ برای ادامه تحصیل به ایتالیا رفت و در سال ۱۳۵۰ (۱۹۷۱) با درجه عالی موفق به اخذ مدرک دکتری در رشته مطالعه و مرمت بناها و بافتهای تاریخی از دانشکده معماری دانشگاه رم شد.عنوان پایان نامه دکترای وی Progetto di Rianimazione del Bazar di Isfahan il Centro Antico Commerciale a Culturale della Citta (پروژه احیای بازار اصفهان – مرکز کهن تجاری و فرهنگی شهر) بود. این رساله دکتری، تحت نظارت و راهنمایی معمار مشهور ایتالیایی دکتر دِ آنجلیز (De Angelis d’Ossat) انجام پذیرفت.
شغل ها و فعالیت‌های اجرایی
- رییس دفتر فنی سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران در استان اصفهان ۱۳۵۸ -۱۳۴۶
- رییس سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران و سرپرست اداره کل حفاظت آثار باستانی و بناهای تاریخی ۱۳۶۶-۱۳۵۸
- معاون اجرایی و قائم مقام سازمان میراث فرهنگی کشور ۱۳۷۹-۱۳۶۶
- کارشناس و مشاور علمی حفاظت و مرمت بناها و محوطه‌های تاریخی فرهنگی ۱۳۸۶-۱۳۴۵
- مطالعه، طراحی و اجرای صدها پروژه مرمت و احیاء بناها و بافتهای تاریخی و مجموعه‌های امروزین در ایران ۱۳۸۶-۱۳۴۲
- طراح و مدیر پروژه طرح مطالعه، ساماندهی مرمت و احیای دولت خانه صفوی در شهر اصفهان ۱۳۵۳-۱۳۴۹ و ۱۳۷۹-۱۳۷۴
- همکاری افتخاری در دوران بازنشستگی با سازمان میراث فرهنگی کشور در ارتباط با تهیه طرح مرمت و احیای مجموعه تاریخی فرهنگی عمارت مسعودیه تهران و نظارت افتخاری بر اجرای آن، مرمت ارگ تاریخی بم، مسجد کبود، گنبد جنت سرای اردبیل، دیر گچین، قصر بهرام، عین الرشید و غیره.
- عضو هیئت موسس و رییس موسسه فرهنگی ایکوموس ایران (Iran ICOMOS)، وابسته به شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌ها، وابسته به یونسکو.
- از پیشنهاد دهندگان طرح مطالعه، تنظیم و تدوین منشور ملی حفاظت بناها و محوطه‌ها و همکاری در اجرای طرح، موسسه فرهنگی ایکوموس ایران وابسته به شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌ها و پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
- از بنیانگذاران سازمان میراث فرهنگی کشور. تهیه پیش‌نویس اساسنامه و لایحه قانونی تشکیل سازمان میراث فرهنگی کشور.
- از بنیانگذاران مرکز آموزش عالی میراث فرهنگی.
- دبیر کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، عضو هیئت علمی کنگره، تاسیس دبیرخانه کنگره، برگزاری سه دوره این کنگره ملی در ارگ بم و ویراستاری علمی وکوشش در چاپ پانزده جلد مجموعه مقالات سه کنگره مذکور ۱۳۸۶-۱۳۷۴
- موسس، مدیر مسئول و عضو هیئت تحریریه فصلنامه اثر وابسته به سازمان میراث فرهنگی کشور. وی تا شماره ۴۱، مدیرمسئول این فصلنامه بود. این مجله در سال ۱۳۷۸ از سوی وزارت فرهنگ و آموزش عالی شایستگی کسب درجه علمی-ترویجی را پیدا نمود و هم اکنون درجه پژوهشی را به دست آورده‌است. این مجله، فضایی را فراهم آورد که تلاشگران صحنه میراث فرهنگی کشور قادر باشند نتیجه تلاش‌ها و مطالعات خود را منتشر کنند. طی ۴۱ شماره مجله، حدود ۶ هزار صفحه مطلب در حوزه ادبیات معماری، شهرسازی، باستانشناسی و هنر ایران در آن به چاپ رسید. ۱۳۸۶-۱۳۵۸
- برگزاری نمایشگاه پژوهشی و هنری معرفی شهر تاریخی اصفهان با عنوان اصفهان شهر نور (Isfahan city of light) در موزه بریتانیا ۱۹۷۶
- دبیر علمی دومین همایش معماری مسجد، دانشگاه هنر.
- دبیرعلمی کمیته معماری وشهرسازی، دومین همایش ملی بنیاد ایران شناسی.
- دبیرعلمی همایش فرهنگ و هنر اصفهان در سده‌های یازدهم و دوازدهم هجری قمری -چهره‌های معماری و شهرسازی، فرهنگستان هنر، آذر ۱۳۸۵.
- حضور فعال در مجامع علمی فرهنگی و شوراهای تخصصی در سطح ملی و بین‌المللی.
فعالیت‌های کارشناسی بین‌المللی
- مطالعه و ارائه گزارش علمی در ارتباط با سه شهر اسلامی اندونزی (منطقه حفاظت شده تاریخی کدوس، دماک و چریبون) – سازمان علمی فرهنگی تربیتی آموزشی، یونسکو، ۱۹۷۵.
- ارزیابی و کارشناسی شهر سمرقند ازبکستان برای ثبت در فهرست میراث جهانی – ICOMOS (شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌های تاریخی وابسته به یونسکو)، ۲۰۰۲.
- ارزیابی و کارشناسی مجموعه فرهنگی تاریخی احمد یسوی]</ref>
در ترکستان قزاقستان – ICOMOS (شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌های تاریخی وابسته به یونسکو)، ۲۰۰۳. (در رابطه با این ماموریت، علاوه برگزارش تهیه شده، مقاله زیر نیز به چاپ رسیده‌است
فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی
- تدریس در رشته‌های معماری، مرمت در دوره‌های کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا در دانشگاه‌های تهران، شهید بهشتی، هنر اصفهان، شهید باهنر کرمان، علم و صنعت دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی. ۱۳۸۶-۱۳۵۵
- استاد راهنما و مشاور رساله‌های نهائی دوره‌های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا به تعداد ۱۳۰ رساله در رشته‌های معماری، مرمت، پژوهش هنر و باستانشناسی ۱۳۸۶-۱۳۵۵
- از بنیانگذاران نخستین دانشکده مرمت بناها و بافتهای تاریخی (پردیس اصفهان) در دوره کارشناسی ارشد در دانشگاه فارابی پردیس اصفهان ۱۳۵۶
- عضو هیئت علمی مدعو دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه تهران (تدریس در دوره کارشناسی ارشد و دکترا)
- عضو هیئت علمی مدعو دانشکده معماری، دانشگاه هنر اصفهان
- عضوهیئت علمی مدعو دانشکده معماری وشهرسازی، دانشگاه علم وصنعت ایران
- عضو هیئت علمی نیمه وقت دانشکده هنر و معماری، کارشناسی ارشد مرمت بناها و بافتهای تاریخی، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی.
- همکاری با دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی در تنظیم و تدوین دروس رشته کارشناسی ارشد تاریخ معماری و شهرسازی ایران.
- عضو هیئت علمی مجله علمی پژوهشی مجله هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
- عضو هیئت علمی مجله علمی پژوهشی معماری و شهرسازی صُفّه، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی.
کتاب‌ها
- روبرت هیلن برند: معماری اسلامی – شکل، کارکرد و معنی، ترجمه باقر آیت‌الله زاده شیرازی، انتشارات روزنه، ۱۳۸۳.
- برنارد ام. فیلدن : بین دو زمین لرزه- کتاب راهنمای میراث فرهنگی در مناطق زلزله خیز، ترجمه باقر آیت‌الله زاده شیرازی، اکرم بحرالعلومی، موسسه فرهنگی ایکوموس ایران، پایگاه پژوهشی ارگ بم، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، ۱۳۸۳.
- آرتور اوپهام پوپ: سیری در هنر ایران، ترجمه باقر آیت‌الله زاده شیرازی(ترجمه فصل ۱۶ از بخش سوم جلد سوم: معماری هخامنشی، فصل‌های ۳۹، ۴۲ و ۴۳ از بخش ششم جلد سوم: معماری دوران اسلامی به همراه تعلیقات مترجم بر جلد سوم، جلد هشتم)، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، در دست انتشار.
- جورجو کروچی: حفاظت و مرمت سازه‌ای میراث معمارانه، ترجمه باقر آیت‌الله زاده شیرازی، مهرداد حجازی، در دست انتشار.
- باقر آیت‌الله زاده شیرازی: مروری بررویکرد ایران معاصر به حفاظت میراث فرهنگی (تالیف، ۱۳۸۵)، موسسه فرهنگی ایکوموس ایران و پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، در دست انتشار.
- باقر آیت‌الله زاده شیرازی: ترجمه منشورهای بین‌المللی حفاظت: منشورها و قوانین محافظت معمارانه- پاکستان (۱۳۸۶)، منشورحفاظت مکان‌های ارزشمند میراث فرهنگی-ایکوموس نیوزلند(۱۳۸۶)، منشور آتن، منشور ونیز، در دست انتشار.
- باقر آیت‌الله زاده شیرازی: تاریخ معماری و شهرسازی شهر اصفهان، در دست تالیف.
مقالات
تالیف و ترجمه بیش از ۱۱۰ مقاله در حوزه مرمت و حفظ آثار و بافتهای تاریخی، معماری و شهرسازی.
عضویت‌ها
- عضو پیوسته فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۸۶-۱۳۸۰
- عضو کمیته معماری و شهرسازی فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران
- عضو شورای فنی سازمان میراث فرهنگی کشور
- عضو هیئت موسس و رییس موسسه فرهنگی ایکوموس ایران، وابسته به شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌ها، وابسته به یونسکو، ۱۳۸۶-۱۳۷۹
- عضو هیئت داوری مسابقات بزرگ و ملی معماری مانند طراحی کتابخانه ملی ایران، طراحی مجموعه فرهنگستان‌های جمهوری اسلامی ایران و غیره.
- عضو افتخاری آکادمی معماری کشورهای شرقی
- عضو کمیته راهبردی پژوهش و حفاظت ارگ تاریخی بم
- عضو کمیته راهبردی پژوهش و حفاظت قلعه الموت
- عضو کمیته علمی کنفرانس بین‌المللی مطالعه و حفاظت از معماری خشتی یزد ۱۳۸۲
تدوین و تألیف جزوات درسی
- سالم سازی محیط مرطوب برای درس تکنولوژی مرمت ۱۳۶۶
- اخلاق در مرمت برای درس طرح مرمت بنا ۱۳۶۷
- تجربیات پژوهش، حفاظت و مرمت در ایران برای درس قوانین و تشکیلات ۱۳۷۰
- میراث فرهنگی و توسعه حفاظت به مفهوم تعمیر و حقیقت اقتصادی برای درس طرح مرمت و بافت ۱۳۷۹
- سیرتحول سازه در معماری ایران برای درس تکنولوژی مرمت و تاریخ معماری ۱۳۸۱
- آموزش مرمت بناهای تاریخی برای معماران و مرمت گران برای درس طرح مرمت بناها و بافتهای تاریخی ۱۳۸۰
- جزوه درسی تهیه طرح مرمت بناها و مجموعه‌ها
جوائز و تقدیرنامه‌ها
- برنده جایزه بین‌المللی Award for Architecture به خاطر ارائه و اجرای طرح مرمت، حفظ و احیاء بناهای تاریخی چهل ستون، عالی قاپو و هشت بهشت در شهر اصفهان در سال ۱۹۸۰. در این پروژه، دکتر شیرازی به عنوان طراح و مدیر پروژه در سازمان ملی حفاظت آثار باستانی با موسسه شرق‌شناسی ایتالیا IsMEO) (Italian Institute for Middle East and Far East- به سرپرستی دکتر Eugenio Galdieri همکاری داشتند. این جایزه، به خاطر کار حفاظتی دقیق و گستردهٔه صورت گرفته و گزارش‌های پژوهشی منتشر شده به مجریان آن اعطاء گردید. نتایج این پروژه، باعث گسترش بدنه دانش معماری از معماری اسلامی شد و کارشناسان و هنرمندان آموزش دیده در این پروژه، در سالیان بعد، از تجارب کسب شده خود در مرمت و احیای بناهای متعددی در اصفهان و سایر شهرهای ایران بهره بردند.
- چهره ماندگار عرصه معماری، مرمت و حفظ آثار تاریخی، همایش چهره‌های ماندگار، ۱۳۸۰
- برنده جایزه تشویقی کتاب سال ایران برای ترجمه کتاب معماری اسلامی از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ۱۳۸۲
- بازنشسته برگزیده ملی از سوی ریاست جمهوری اسلامی ایران ۱۳۸۲
- خادم برگزیده میراث فرهنگی از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ۱۳۸۲
- خادم برگزیده میراث فرهنگی از سوی سازمان میراث فرهنگی کشور ۱۳۸۲
- استاد برگزیده سال از سوی دانشگاه آزاد اسلامی
- دریافت لوح تقدیر به مناسبت همکاری در همایش ملی بنیاد ایران شناسی
- دریافت لوح تقدیر از سوی انجمن صنفی معماران اصفهان ۱۳۸۳
- دریافت لوح تقدیر به عنوان خادم برگزیده میراث فرهنگی
- دریافت لوح تقدیر در حوزه معماری و مرمت آثار باستانی از دومین همایش اخلاق و نیاِش در آینه هنر و پژوهش ۱۳۸۶
- دریافت چندین تقدیرنامه از دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان استاد نمونه، وزارت مسکن و شهرسازی، بنیاد ایران شناسی، فرهنگستان هنر و غیره. ۱۳۸۶-۱۳۷۹
