تغییر زاویه دید بازار جهانی معدنی از مواد معدنی معروف‌‌‌‌‌‌تر مانند سنگ‌‌‌‌‌‌آهن، مس، روی و… به سمت مواد نادر خاکی مانند لیتیوم و کبالت، به علت اقتصادی‌تر‌بودن استخراج و فرآوری این مواد معدنی است. جایگزینی سوخت‌های فسیلی با سوخت‌های تجدیدپذیر یکی از دلایل اهمیت و تقاضای بالای این مواد معدنی است. امروزه ساخت باتری‌‌‌‌‌‌ها سرعت گرفته و تنوع ساختاری و حجمی آنها نیز به نسبت نیاز صنایع مختلف افزایش‌‌‌‌‌‌یافته است.کشورهایی که ذخایر انبوه مواد نادر خاکی را در خود جای‌‌‌‌‌‌داده‌‌‌‌‌‌اند باید با برنامه‌‌‌‌‌‌ای دقیق اقدام به استخراج و فرآوری آنها کنند؛ چراکه باتوجه‌‌‌‌‌‌به قیمت بالای آنها، این امر به افزایش تولید ملی هر کشور و در نتیجه رشد و توسعه آن کمک بسزایی خواهد کرد.
کبالت و باتری‌‌‌‌‌‌ها
معادن کبالت از جمله منابع معدنی حیاتی هستند که در زمان‌‌‌‌‌‌های اخیر بهخاطر اهمیت آنها در تولید باتری‌‌‌‌‌‌ها و فناوری‌های پیشرفته، موردتوجه و تقاضای بالایی قرارگرفته‌‌‌‌‌‌اند. کبالت یک عنصر پراستفاده و دارای خصوصیات خاص است که در صنایعی مانند خودروسازی، فناوری ارتباطات، انرژی خورشیدی، پزشکی و الکترونیک کاربرد دارد.
به علت رشد صنعت خودروسازی الکتریکی و افزایش استفاده از باتری‌‌‌‌‌‌های قابلشارژ، تقاضای بالایی برای کبالت به‌وجود آمده است؛ در واقع بیش از ۷۰درصد از تولید جهانی کبالت به ساخت باتری‌‌‌‌‌‌های لیتیوم – یون اختصاص داده می‌شود، اما فشاری که اکنون به صنعت کبالت وارد شده‌است، ناپایداری در زنجیره تامین آن است. بزرگ‌ترین تولیدکنندگان کبالت جهان در کشورهایی نظیر جمهوری دموکراتیک کنگو و زامبیا قرار دارند، اما به دلیل مشکلات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، استخراج کبالت در این مناطق با مشکلات متعددی از جمله حقوق کارکنان واحدها و تخریب زیستگاه‌‌‌‌‌‌های طبیعی منطقه همراه است.
بهعلاوه، استخراج کبالت ممکن است دارای تاثیرات محیطزیستی جدی نیز باشد. فرآیند استخراج کبالت می‌تواند به آلودگی آب‌‌‌‌‌‌وهوا، ازبین‌‌‌‌‌‌رفتن مناظر طبیعی، کاهش تنوع‌زیستی و آسیب به اکوسیستم‌‌‌‌‌‌های آبی و خاکی منجر شود، همچنین توسعه و استخراج بیش از حد کبالت در یک منطقه می‌تواند منابع آبی را به‌خطر بیندازد و باعث کمبود آب‌شیرین کشورهای محل استخراج شود.
به‌‌‌‌‌‌منظور حمایت از توسعه سالم صنعت کبالت، لازم است که اقداماتی برای بهبود شرایط استخراج و استفاده از این منابع صورت گیرد. همکاری بین بخش‌های مختلف از جمله دولت‌‌‌‌‌‌ها، شرکت‌های معدنی، تولیدکنندگان باتری و سازمان‌های محیطزیست می‌تواند منجر به ایجاد یک زنجیره تامین کبالت پایدار و عدالت‌‌‌‌‌‌محور شود.توسعه فناوری‌هایی نظیر بازیافت کبالت، استفاده بهینه از مواد اولیه و تحقیق و توسعه باتری‌‌‌‌‌‌های جدید نیز می‌تواند نقش مهمی در حفظ محیطزیست و برقراری توازن بین نیازهای صنعتی و محیطزیست ایفا کند. به‌‌‌‌‌‌طورکلی، استفاده از معادن کبالت ضروری است و تامین منابع کبالت پایدار می‌تواند به توسعه صنعتی پایدار کمک کند. با مدیریت مناسب و توجه به مسائل اجتماعی، محیطزیستی و اقتصادی، می‌توان اثرات ناخوشایند استخراج کبالت را کاهش داد و بستری پایدار برای توسعه صنعت کبالت فراهم‌کرد.
در نتیجه، همکاری و هماهنگی بین کشورها، صنعت و نهادهای مربوطه باعث می‌شود تا تامین و بهره‌‌‌‌‌‌برداری از معادن کبالت به‌‌‌‌‌‌گونه‌‌‌‌‌‌ای صحیح و بهینه انجام شود. تلاش‌های بین‌المللی برای تشدید نهادها، استانداردها و تنظیمات مربوط به تامین کبالت پایداری در سراسر جهان، الزامی است تا توسعه صنعتی پایدار و نگرانی‌های اقتصادی، اجتماعی و محیطزیستی برطرف شود.
استخراج کبالت؛ مزایا و معایب
استخراج کبالت یک فرآیند پیچیده و حساس است که برای تامین این فلز باارزش و استراتژیک موردنیاز برخی صنایع انجام می‌شود.کبالت یکی از عناصری است که طی روند استخراج و فرآوری آن، تبدیل به محصول قابل‌‌‌‌‌‌استفاده نهایی می‌شود. استخراج کبالت از معدن‌‌‌‌‌‌ها به‌‌‌‌‌‌وسیله روش‌های مختلف انجام می‌شودکه باتوجه‌‌‌‌‌‌به شرایط جغرافیایی و استخراج معدن در هر منطقه یا کشور ممکن است تنوع بالایی داشته‌باشد.
یکی از روش‌های استخراج کبالت، استخراج خاک‌‌‌‌‌‌های کبریتی است که در آن استخراج اصلی به‌همراه ذخیره‌‌‌‌‌‌سازی ذوب‌‌‌‌‌‌کاری و پردازش کبریت صورت می‌گیرد. این روش با استفاده از فناوری‌های مختلفی نظیر فرآیند پارگی کبریت و فرآیند استخراج بر اساس فرآیند اکسیدشدن و استخراج آب‌گرم انجام می‌شود. ازآنجا‌که بیشترین تولید کبالت بهصورت نیمه‌‌‌‌‌‌بلوری است، روش‌های فرآوری و ذوب پس از استخراج بسیار مهم هستند.
باید توجه داشت که استخراج کبالت ممکن است همراه با چالش‌هایی نظیر مسائل محیطزیست، کنترل و مدیریت آب‌های آلوده، ایمنی و بهداشت کارگران، کنترل گسترده کیفیت تولید و مسائل پس‌‌‌‌‌‌ماندی مرتبط با ذخیره‌‌‌‌‌‌سازی زباله‌‌‌‌‌‌های معدنی باشد. به‌‌‌‌‌‌طورکلی، استخراج کبالت نیاز به طرح‌‌‌‌‌‌ریزی دقیق، مدیریت کیفیت و رعایت الزامات محیطزیستی دارد.
در کشورهایی مانند کنگو، چین و استرالیا که ذخایر قابلتوجهی از کبالت را در اختیار دارند، توسعه صنعت معدن کبالت می‌تواند به توسعه اقتصادی، ایجاد اشتغال و رشد صنایع مرتبط کمک کند. همچنین تامین پایدار و پذیرش مسوولیت‌های محیطزیستی، نحوه استفاده موثر و بهره‌‌‌‌‌‌وری از منابع معدنی و ایجاد یک زنجیره تامین کبالت پایدار و عدالت‌‌‌‌‌‌محور نیز از‌جمله موضوعاتی است که باید توجه ویژه‌‌‌‌‌‌ای شود.
توجیه اقتصادی استخراج کبالت
استخراج کبالت، علاوه‌بر تاثیرات محیطی و اجتماعی، تاثیرات مثبت قابلتوجهی بر اقتصاد دارد. استخراج این عنصر باارزش و استراتژیک روی توسعه اقتصادی، رشد صنایع مرتبط و ایجاد اشتغال تاثیر مهمی می‌گذارد. استخراج کبالت به‌عنوان یکی از عناصر معدنی استراتژیک، در صنایع مختلف مورداستفاده قرار می‌گیرد.
این فلز، در تولید باتری‌‌‌‌‌‌های لیتیوم-یونی که در دستگاه‌های الکترونیکی و خودروهای برقی استفاده می‌شوند، نقش کلیدی دارد، همچنین در تولید آلیاژهای سخت و مقاوم به زنگ‌آهن، استفاده می‌شود که در صنایع هوافضا، خودروسازی و ساختمان‌‌‌‌‌‌سازی به‌کار می‌روند.
یکی از تاثیرات مهم استخراج کبالت بر اقتصاد، ایجاد فرصت‌های شغلی است. استخراج کبالت برای تعداد زیادی از افراد شغل‌‌‌‌‌‌های مستقیم و غیرمستقیم فراهم می‌کند. این صنعت، نیروی کار قابلتوجهی را در بخش استخراج معادن، حمل‌ونقل، فرآوری و توزیع محصولات معدنی ایجاد می‌کند. این فرصت‌های شغلی بهبود سطح درآمد و سبب کاهش بیکاری در مناطق معدنی می‌شود. تاثیر دیگر استخراج کبالت بر اقتصاد، افزایش درآمد است.
صنایع مختلفی نیاز به کبالت دارند و تامین پایدار این فلز، تامین منبع درآمد صنایع مختلف را فراهم می‌کند. به‌عنوان مثال، در صنایع باتری‌‌‌‌‌‌سازی، خودروسازی، هواپیمایی و فناوری ارتباطات، نیاز به کبالت برای تولید باتری‌‌‌‌‌‌ها، قطعات الکترونیکی و سایر محصولات وجود دارد. تامین پایدار کبالت، بهبود رقابت‌پذیری و توسعه این صنایع را تسهیل می‌کند.
سهم صادرات کبالت نیز در تراز تجاری کشورها دارای اهمیت است. کشورهایی که ذخایر قابل‌ملاحظه‌ای از کبالت در اختیار دارند، می‌توانند با صادرات این فلز، منابع ارزی قابلتوجهی را به داخل کشور جلب کنند و اقتصاد را تقویت کنند.
این منابع ارزی می‌تواند برای تامین بخشی از نیازهای کشور در زمینه صنعت، رشد اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌‌‌‌‌‌ها استفاده شود.
علاوه بر این، صنایع مرتبط با استخراج کبالت نیز از تاثیر اقتصادی وابسته به این فعالیت بهره می‌برند. تامین کبالت می‌تواند به توسعه و رشد صنایع معدنی، صنایع فلزی و سایر صنایع مرتبط در زنجیره تامین کمک کند. این صنایع نه‌‌‌‌‌‌تنها نیاز به کبالت دارند، بلکه می‌توانند از نیروی کار متخصص و فنی در ارتباط با استخراج و فرآوری کبالت استفاده‌کنند.
باتوجه به این نکات، مشخص است که استخراج کبالت تاثیرات مثبت قابلتوجهی بر اقتصاد دارد. ایجاد فرصت‌های شغلی، تامین درآمد، تحقق تعادل تجاری و پیشرفت صنایع مرتبط، از جمله این تاثیرات است. برای بهره‌‌‌‌‌‌برداری بهینه از استخراج کبالت، رسیدن به تعادل بین منافع اقتصادی، محیطزیست و اجتماعی ضروری است. باید توجه ویژه‌‌‌‌‌‌ای به استانداردها و مقررات محیطزیستی و ایمنی کارکنان بهره‌برده شود تا استخراج کبالت بهصورت پایدار صورت گیرد و به توسعه اقتصادی کشور کمک کند.
وفور کبالت در کنگو
کنگو، به‌عنوان بزرگ‌ترین کشور تولیدکننده کبالت در جهان، نقش مهمی در تامین این عنصر ارزشمند و استراتژیک دارد. معادن کبالت کنگو با پتانسیل معدنی بالا و عرضه قابل‌‌‌‌‌‌ملاحظه، از قدرت تامین قابلتوجهی برخوردار است. باتوجه‌‌‌‌‌‌به اهمیت کبالت در تولید باتری‌‌‌‌‌‌های قابلشارژ در صنایعی نظیر خودروسازی الکتریکی و فناوری ارتباطات، نقش معادن کبالت کنگو در تامین نیازهای جهانی از اهمیت بالایی برخوردار است.
در کنگو، بخش عمده‌‌‌‌‌‌ای از معدن‌‌‌‌‌‌های کبالت در ناحیه کاتانگا ووداگا در استان هاینا‌های شمالی و مرکزی واقع شده‌است. این منطقه به‌عنوان قلب صنعت کبالت در کنگو شناخته می‌شود و نگرانی‌ها درباره شرایط کاری، زنجیره تامین و مسائل اجتماعی و محیطزیست در این مناطق وجود دارد. در طول سال‌های اخیر، شواهد نشان داده‌اند که استخراج نامتعارف و غیرقانونی کبالت در این مناطق با مشکلاتی مانند استقلال نژادی، فقر، کودک کار و آسیب به محیطزیست همراه است.
یکی از چالش‌های اصلی استخراج کبالت در کنگو، وجود کارخانه‌‌‌‌‌‌ها بزرگی است که متعلق به کنترل بخش‌هایی از ارتش و گروه‌های مسلح هستند. این کارخانه‌‌‌‌‌‌ها با استفاده از کارگرانی که بهصورت مسلح تحت‌کنترل آنها قرار دارند، به استخراج کبالت می‌پردازند.
کارگران این معادن، شرایط نامساعدی دارند و معمولا در محیطی پر از خطر کار می‌کنند. بزرگ‌ترین قربانیان این شرایط، دست‌‌‌‌‌‌کم ۲۵۰کودک هستند که بهصورت غیرقانونی در این معادن کار می‌کنند.
بهعلاوه، استخراج کبالت در کنگو نیز با چالش‌هایی در حوزه محافظت از محیطزیست همراه است. استخراج نامتعارف، استفاده نابجا از منابع آب و ایجاد آلودگی آب و خاک، از جمله مسائلی هستند که مورد نگرانی قرار می‌گیرند. این مسائل نشان می‌دهد که باید توجه ویژه‌‌‌‌‌‌ای به مدیریت بهینه و پایداری در استخراج کبالت در کنگو صورت پذیرد. دولت کنگو تلاش کرده است تا برای بهبود شرایط استخراج و مسائل اجتماعی و محیطزیست در مناطق معدنی کبالت اقداماتی انجام دهد. از جمله این تلاش‌ها می‌توان به ادغام معادن کوچک، تنظیم قوانین و مقررات مربوط به استخراج کبالت و ارتقای شرایط کاری در معادن اشاره کرد.
در نتیجه، معادن کبالت کنگو با تامین بخش قابلتوجهی از نیازهای جهانی به کبالت، در توسعه صنایع باتری‌‌‌‌‌‌های قابلشارژ و فناوری‌های جدید اهمیت بالایی دارند. با توجه به مسائل اجتماعی، محیطزیستی و شرایط کاری، تلاش‌های بیشتری در جهت ایجاد یک زنجیره تامین پایدار و عدالت‌‌‌‌‌‌محور در معادن کبالت کنگو لازم است. همکاری و هماهنگی میان دولت کنگو، شرکت‌های معدنی و سازمان‌های بین‌المللی باید برای رسیدن به این هدف به‌کار برده شود.
چین؛ بزرگ‌ترین مصرف‌کننده کبالت
چین بزرگ‌ترین مصرف‌کننده کبالت در جهان است. بر اساس آمارهای منتشرشده توسط دولت کنگو بیش از ۷۰درصد کبالت تولیدشده در کنگو یا توسط شرکت‌های چینی انجام‌شده یا چینی‌‌‌‌‌‌ها در تولید آن سرمایه‌گذاری کردند؛ بنابراین می‌توان فهمید که چین پیش و بیش از سایر کشورها اهمیت این ماده‌کمیاب خاکی را درک کرده و بر روی آن سرمایه‌گذاری کرده است؛ از طرف دیگر به علت اینکه چین به‌دنبال تولید انبوه باتری‌‌‌‌‌‌های لیتیومی است بیشترین میزان واردات کبالت به این کشور اختصاص دارد. صنایعی که کبالت در آنها به‌عنوان یک ماده‌اصلی به‌کار برده می‌شود رشد چشمگیری در چین داشته‌اند. صنایعی نظیر خودروسازی، هواپیمایی، الکترونیک و فناوری اطلاعات از همین دست صنایع هستند. یکی از دلایلی که چین به‌عنوان تولیدکننده برجسته‌کبالت شناخته می‌شود، پوشش گسترده‌ای از معادن کبالت است که در سرتاسر کشور یافت می‌شوند. مناطقی مانند جیانگشی، زیژیانگ، هاینان و تیبت از جمله مناطق مهمی هستند که استخراج کبالت در آنها انجام می‌شود. بهعلاوه، زیرساخت‌های قوی، پشتیبانی دولتی فعال و سرمایه‌گذاری بالا در بخش معدن به چین کمک‌کرده است تا جایگاهی برجسته در صنعت کبالت جهان داشته‌باشد.
اما، استخراج و تولید کبالت در چین نیز همراه با مسائلی است. یکی از نگرانی‌ها، آسیب‌‌‌‌‌‌های زیست‌محیطی است که بهخاطر استخراج کبالت به‌وقوع می‌‌‌‌‌‌پیوندد. فرآیند استخراج کبالت منجر به آلودگی آب و خاک و تخریب مناظر طبیعی شده‌است. این مسائل به‌تدریج به چالش‌ها و نقاط ضعف در شکل‌‌‌‌‌‌گیری یک زنجیره تامین کبالت پایدار در چین منجر شده‌است. برای حل این مسائل محیطزیستی دولت چین تلاش‌هایی برای بهبود شرایط استخراج کبالت و حفظ محیطزیست انجام داده‌است. از جمله این تلاش‌ها می‌توان به اعمال محدودیت‌ها برای معدن‌کاری غیرقانونی، استفاده از فناوری‌های نوین و تحقیق و توسعه باتری‌‌‌‌‌‌های فاقد کبالت اشاره‌کرد.
در کل، معادن کبالت چین با تامین بالای خود در بازار جهانی و نقش بسیار مهم در تامین کبالت، به صنایع جهانی کمک می‌کنند، با این حال نگرانی‌ها درباره تخریب محیطزیست و ناپایداری زنجیره تامین وجود دارند. جهت حل این مسائل و تامین کبالت به شکل پایدار، همکاری و هماهنگی بین دولت و صنعت در زمینه استفاده بهینه از منابع و محافظت از محیطزیست بسیار ضروری است.
اهمیت عناصر خاکی در ایران
توجه به استخراج و فرآوری عناصر نادر خاکی مانند کبالت و لیتیوم در کشور از اهمیت بالایی برخوردار است. اولین اهمیت مواد نادر خاکی در ایران، ارزش اقتصادی آنها است. مواد نادر خاکی، در تولید صنایع مختلف مانند صنعت الکترونیک، صنعت هوا و فضا، صنعت خودروسازی و صنعت نیروگاهی استفاده می‌شوند. این مواد، به‌عنوان کاتالیزورها، منجر به بهبود عملکرد و کارآیی بسیاری از فناوری‌ها می‌شوند؛ بنابراین استفاده از مواد نادر خاکی در صنایع مختلف، به توسعه اقتصادی کشور و ایجاد اشتغال می‌‌‌‌‌‌انجامد.
دومین اهمیت مواد نادر خاکی استفاده در صنایع دفاعی است. این مواد، در تولید تجهیزات نظامی مانند رادارها، لیزرها و سنسورها استفاده می‌شوند. ایران به‌عنوان یکی از کشورهایی که در صنایع دفاعی پیشرفت کرده است، نیاز زیادی به مواد نادر خاکی دارد. درصورتی‌که ایران بتواند منابع داخلی خود را بهره‌‌‌‌‌‌برداری کند، به‌‌‌‌‌‌جای وابستگی به واردات، می‌تواند استقلال و امنیت خود را در این زمینه تضمین کند. سومین اهمیت عناصر نادر خاکی در ایران، حفظ محیطزیست است. استخراج و فرآوری مواد نادر خاکی ممکن است به محیطزیست آسیب برساند، اما با استفاده از فناوری‌های پیشرفته و روش‌های بهینه، می‌توان این تاثیرات را کاهش داد. ایران باید از روش‌های پایدار و مسوولانه استخراج و فرآوری مواد نادر خاکی استفاده کند تا محیطزیست را حفظ کند و آینده پایداری را برای نسل‌‌‌‌‌‌های آینده تضمین کند. ایران، به‌عنوان یکی از کشورهای دارای ذخایر اندک از معادن کبالت در جهان، نقش بزرگی در تامین این فلز ارزشمند ندارد. ذخایر کبالت ایران به‌عنوان ماده‌معدنی همراه، در معادن استان‌های کرمان، اصفهان، هرمزگان و خراسان‌رضوی قرار دارند. این مناطق یک پتانسیل بالقوه برای تولید و صادرات کبالت در آینده‌دارند. همچنین در باطله‌‌‌‌‌‌های معادن روی نیز می‌توان به‌دنبال کبالت بود. صنعت سرب و روی در ایران از اهمیت خاصی برخوردار است و به علت وجود حجم بالای ذخایر روی در ایران می‌توان پنداشت که ذخایر قابلتوجهی از کبالت در ایران موجود باشد.
با وجود پتانسیل‌های بالقوه معادن کبالت در ایران، هنوز بهره‌‌‌‌‌‌برداری و صنعتی‌‌‌‌‌‌سازی منابع کبالت در کشور بهصورت کامل توسعه نیافته‌است. عواملی مانند نیاز به سرمایه‌گذاری، فناوری‌های مناسب و بازاریابی موثر، برای ایجاد و توسعه صنعت معدن کبالت در ایران اهمیت دارند. در زمینه تامین کبالت در داخل، همکاری بین دولت و بخش خصوصی، تسهیلات مالی و قوانین مناسب از جمله عوامل کلیدی موفقیت خواهند بود.
دولت در راستای توسعه و ارتقای صنعت معدن کبالت، توجه ویژه‌‌‌‌‌‌ای به تسهیلات مالی، پشتیبانی از تحقیق و توسعه، فرهنگ‌سازی برای مدیریت محیطزیست و تامین بازار ملی و بین‌المللی دارد. جذب سرمایه‌گذاری از داخل و خارج کشور به‌‌‌‌‌‌منظور ایجاد و توسعه صنعت معدن کبالت نیز یکی از اهداف ایران است.
روزنامه دنیای اقتصاد
