باغ نگارستان یکی از بناهای تاریخی شهر تهران است که امروزه به عنوان موزه دانشگاه تهران مورد بهره برداری قرار گرفته و از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ثبت ملی شده است.
با توجه به تغییراتی که در ساختمان اولیه آن اتفاق افتاده است، نامه ای از آقای هوشنگ دادار کارمند بازنشسته دانشگاه تهران به دستمان رسیده که همراه آن به معرفی کوتاه این بنا پرداخته ایم.
به نام خداوند منان
مدیریت محترم مؤسسه اطلاعات
با سلام قصد دارم گزارش کوتاهی درباره اتفاقاتی که اخیراً در باغ نگارستان شاهد بودم ارائه کنم. سال ۱۳۱۷ در این مکان، علی اصغرخان حکمت وزیر معارف وقت، ساختمانی را برای دانشسرای عالی که سه طبقه ای بود، بنا نمود، که بعد از مدتی، مکان دانشکده ادبیات شد و در سال ۱۳۶۶ که به دانشگاه واگذار شد در آنجا مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی تأسیس و در سال ۱۳۵۱ به دانشکده علوم اجتماعی تبدیل شد .
دانشکده علوم اجتماعی در سال ۱۳۷۱ به ساختمان جدید واقع در منطقه پل نصر منتقل شد در این موقع دانشگاه این مکان را در اختیار سازمان برنامه گذارد که با همت شادروان دکتر روح الامینی و مقاله اعتراضی وی با عنایت بزرگوارانه آن جناب در روزنامه اطلاعات درج گردید و با تجمع اساتید و اعضای دانشگاه و تهیه نامه ای توسط استاد بزرگوار دکتر گنجی مسئله متوقف و بنا به پیشنهاد دکتر روح الامینی به عنوان موزه دانشگاه انتخاب و سپس به عنوان میراث فرهنگی در سازمان مذکور ثبت شد.
در فروردین ماه امسال معاونت دانشکده علوم اجتماعی آقای دکتر اعتمادی فرد با این جانب در آن مکان مصاحبه ای کرد تا تاریخ مؤسسه و دانشکده را به علت خدمتم در آنجا بیان کنم که در این رجوع با تغییراتی مواجه شدم، و آن این است که سن تالار آمفی تئاتر را خراب کرده و دیوار فی ما بین با تالار جنبی را بر داشته و به عرض آن افزوده اند و مورد دیگر راهروی انتهای سالن مطالعه کتابخانه را که زمانی در آن جا گروه مدارک و اسناد به مدیریت دکتر حسن حبیبی فعال بود، تخریب و دیوار کشیده اند و طبقه زیرین بنا را که در داشت آن را حذف و دیوار کرده اند دیوار کتابخانه به خارج را پنجره ای نموده و محل ورود و خروج به محوطه را که مسیری شیب دار بود پلکانی کرده اند و اطاق نگهبانی و اطاق های مسکونی مسئول نگهبان را خراب، همچنین در ساختمان مرکزی که یک طبقه بود و حد وسط آن اتاق بود در ان پلکان ساخته و طاق زده اند.
قسمت شمال غربی محوطه را تپه ای ساخته و قسمت هایی از سطح باغ را آجر فرش و حوض های مختلفی را ایجاد کرده اند.
لذا برای روشن شدن قضیه، نامه ای را به ریاست دانشگاه با توجیه مسئله و پیشنهاد نام گذاری تالارها به نام اشخاص والامقام نوشتم و هم چنین نامه ای به معاونت حفظ و احیای سازمان میراث فرهنگی نوشتم با توضیح این مطالب که مکان ثبت شده به این صورت تخریب شده که وظیفه آن سازمان حفظ اماکن این چنین است و بدون اطلاع و کسب اجازه ار آن سازمان که در کل نمی تواند چنین اجازه ای را بدهد، چرا که وظیفه آن سازمان حفظ و نگهداری با همان خصوصیات است.
باید چنین اماکنی زیر نظر کارشناسان آن سازمان باشد که تخطی نشود. بعد از اطلاع دادن من، هم اقدامی نکردند تا به صورت قبلی برگشت داده شود. هر بار هم که با آنها تماس تلفنی گرفتم، جواب دریافت نکردم و گفتند دستور داده شده تا اقدام شود.
لذا بهتر دیدم که این مطلب را به نظر آن جناب برسانم تا چنانچه مصلحت بدانید، اقدام لازم در این باره به عمل آید.
هوشنگ دادار ۲۲/۴/۹۴
قصر یا باغ نگارستان بین سال های ۱۲۲۸-۱۲۲۲ ه.ق به فرمان فتحعلیشاه قاجار، با هدف ایجاد یک مرکز ییلاقی-حکومتی در خرج از دارالخلافه تهران ساخته شد به دلیل وجود نقاشی ها و نگاره های متعددی از فتحعلیشاه و درباریان او در ساختمان های مختلف، این باغ به نگارستان شهرت یافت.
این قصر-باغ در روزگار اولیه ی خود دارای وسعت زیادی بوده است. به گونه ای که طبق اسناد قاجاری دروازه ی جنوبی آن در ضلع شمالی میدان بهارستان واقع بود و از طرف شرق به دروازه شمیران و از طرف غرب به خیابان صفی علیشاه منتهی می شد. در این قصر-باغ عمارتها و تالار های با شکوهی چون عمارت دلگشا، تالار سلام، تالار قلمدان و چندین حوضخانه برپا شده بود.باغ نگارستان رویداد های تاریخی-سیاسی فراوانی را به خود دیه است که از جمله می توان به قتل دولتمرد آزاده ی ایرانی میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی به دست
محمدشاه و عوامل او اشاره کرد.
در سال ۱۲۸۴ ه.ق با اجرای طرح توسعه شهری ناصرالدین شاه، باغ نگارستان وارد محدوده شهر تهران شدت و با کاسته شدن از اهمیت سیاسی آن در اختیار مؤسسات فرهنگی مختلف قرار گرفت.
در زمان سلطنت مظفرالدین شاه به تبعیت از اروپا نخستین مدرسه فلاحت به سرپرستی آقای ((دائر)) و مدرسه صنایع مستظرفه به سرپرستی نقاش معروف محمد غفاری (کمال الملک) در این محل تأسیس شد.
به سال ۱۳۰۷ خورشیدی اعتماد الدوله قراگوزلو، وزیر فرهنگ ایران، باغ نگارستان را به عنوان محل دائمی دارالمعلمین عالی در نظر گرفت.
سپس نقشه ساختمان یک مدرسه عالی با رعایت سبک معماری ایرانی-قاجاری و اصول مدرسه سازی توسط نیکلای مارکوف (معمار پناهنده روسی) در ضلع شمالی باغ نگارستان تهیه و اجرا شد. در این مجموعه ده هزار متر مربعی، ۱۶۴ اتاق و دو تالار بزرگ احداث شد.
در سال ۱۳۱۱ خورشیدی دارالمعلمین عالی با تغییر نام خود به دانشسرای عالی به منظور تربیت معلم برای مدارس جدید ایران پرداخت. در سال ۱۳۱۵ خورشیدی نیز عمارت بزرگ دیگری به عنوان کتابخانه در شمال شرقی باغ نگارستان بنا شد و پروین اعتصامی- شاعره نامدار_ به عنوان معاون این کتابخانه مشغول به کار شد.
در طول بیش از نیم قرن، تعداد زیادی از شخصیت های علمی، ادبی و هنری کشور چون: ملک الشعرای بهار، کاظم عصار، علی اکبر دهخدا، بدیع الزمان فروزانفر، علی نقی وزیری، جلال الدین همایی، سعید نفیسی، محمود حسابی، ابراهیم پورداوود، غلامحسین صدیقی، پرویز خانلری، محمد معین، محمد ابراهیم باستانی پاریزی، علی محمد کاردان و … در این مجموعه تاریخی به تحصیل و تدریس علم پرداخته اند.
در سال ۱۳۱۳ خورشیدی قانون تأسیس دانشگاه تهران در مجلس شورای ملی تصویب گردید و از سال ۱۳۲۵ خورشیدی به بعد، برخی از دانشکده ها و مؤسسات به محل امروزی دانشگاه تهران منتقل شدند.
از سال ۱۳۳۵ خورشیدی این بنای عظیم به مؤسسه لغتنامه دهخدا، مؤسسه جغرافیا، مؤسسه زبان های خارجی و کلاس های عمومی دانشکده ادبیات اختصاص یافت و در سال ۱۳۳۷ خورشیدی به همت دکتر غلامحسین صدیقی به مؤسسه تحقیقات علوم اجتماعی و تعاون واگذار گردید.
باید اذعان داشت که باغ نگارستان در معرض تخریب های بسیاری قرار گرفته و بخش های بسیاری از آن نابود شده است. در سال ۱۳۵۰ و ۱۳۶۵ خورشیدی طبق توافقات دانشگاه تهران و سازمان برنامه و بودجه، باغ نگارستان برای ایجاد پارکینگ و تعمیرگاه به آن سازمان واگذار شد که موجب اعتراض تنی چند از استادان دانشگاه تهران و فارغ التحصیلان این دانشسرا از جمله آقایان دکتر محمود روح الامینی، دکتر غلامحسین صدیقی، دکتر حسن حبیبی و … گشت که بدین ترتیب ار تخریب باقیمانده این اثر جلوگیری کردند.
پس از انتقال دانشکده علوم اجتماعی و تعاون دانشگاه تهران به محل امروزی خود و تخریب بخشی از باغ نگارستان توسط سازمان برنامه و بودجه، با تصویب راه اندازی موزه تاریخ علم دانشگاه تهران در محل باغ نگارستان، کار حراست، حفاظت، مرمت و بازسازی این مجموعه تاریخی بیش از پیش مورد توجه مسئولان دانشگاه قرار گرفت و تا کنون بخش قابل توجهی از ان انجام یافته است.
باغ نگارستان با شماره ۲۰۸۲ در زمره آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
منبع: روزنامه اطلاعات-مرداد ۱۳۹۴
تدوین و آماده سازی برای انتشار در وب سایت : شهره السادات عربشاهی