نرگس محمدی : معماری پایدار موضوعی که گویا تمام معماران معاصر ایرانی آن را به فراموشی سپرده و با شنیدن اصطلاح «معماری پایدار» گمان می‌کنند که این نوع از معماری ریشه در تفکرات معماران اروپایی داشته است. این در حالی است که تنها چندین دهه بیشتر نیست که معماران آمریکایی و اروپایی توجه مبذولی به معماری پایدار داشته‌اند.
معماری پایدار ریشه در تاریخ معماری ایرانی دارد
در تعریف این شیوه از معماری باید گفت معماری پایدار براساس گفته کارشناسان این حوزه همان استفاده از محیط زیست و طبیعت در فضای معماری است.
رئیس بنیاد مفاخر معماری ایران در زمینه پیدایش «معماری پایدار» در دوران معاصر به برنا می‌گوید:«برای نخستین‌بار در سال ۱۹۸۶ در نتیجه صنعت زدگی کشورهای اروپایی و آمریکایی و از بین رفتن بخش مهمی از محیط زیست باعث شد تا اصطلاح پایداری (sustainable) از سوی کمیته‌جهانی گسترش محیط زیست تحت عنوان رویارویی با نیازهای عصر حاضر بدون به مخاطره انداختن منابع نسل آینده برای مقابله با نیازهایشان مطرح و هر روز بر ابعاد و دامنه آن افزوده شود تا استراتژی‌های مناسبی پیش روی جهانیان قرارگیرد».
در این میان معماران نیز به نوبه خود در پی یافتن راهکارهای جدید تامین زندگی مطلوب برای انسان بودند که نتیجه آن توجه به انرژی‌ها طبیعی و استفاده از محیط زیست در معماری شد.
به گفته علیرضا قهاری در حقیقت اصل معماری پایدار بر این نکته استوار است که ساختمان، جزئی کوچک از طبیعت اطراف است و باید به عنوان بخشی از اکوسیستم عمل کرده و در چرخه حیات قرار گیرد.
وی با اعتقاد بر این موضوع که معماری پایدار ریشه در تاریخ معماری ایرانی دارد، توضیح می‌دهد:« در کشورهای غربی نیز تا قبل از وقوع انقلاب صنعتی به چنین فاکتورهایی در معماری توجه می‌شده است، اما از اواسط قرن ۱۹، شاهد کمرنگ شدن طبیعت در زندگی انسان بوده و حتی در مواردی استفاده از تکنولوژی‌ها موجب تخریب یا از بین بردن کامل محیط زیست شده است که این خود برای انسان رنج آور است»
اما نکته دیگری که باید به آن توجه داشت دلیل توجه دوباره معماران به معماری پایدار است، موضوعی که قهاری آن را اینگونه بیان می‌کند:« از بین بردن تدریجی کره زمین و محیط زیست، اعتراض NGOهای مدافع طبیعت و هشدار دانشمندان محیط زیست نسبت به از بین رفتن آن از جمله دلایل آشتی دادن دوباره انسان با طبیعت و به عبارت دیگر توجه به شاخص‌های معماری پایدار بودشاید به همین دلیل بوده است که معماران دنبال راهکارهایی بودند که در طراحی‌های خود نه تنها محیط زیست را تخریب نکنند بلکه موجب توسعه و رونق آن از طریق تعامل انسان با طبیعت باشند. »
موضوع دیگری که باید به آن توجه ویژه ای داشت این است که هدف از طراحی ساختمان‌های پایدار کاهش آسیب روی محیط و منابع انرژی و طبیعت است که البته برای عملی کردن این تعریف باید به شاخص‌ها و معیارهایی نیز توجه شود.
شاخص‌های معماری پایدار
رئیس بنیاد مفاخر معماری ایران معتقد است که حفظ و بهبود نیروهای طبیعی و تقلیل در تغییر یافتن مواد اولیه وحفظ خواص طبیعی در تولیدات، کاهش استفاده از زمین و مواد اولیه استخراجی غیرقابل تجدید، بازیابی و آزاد کردن زمین و انرژی و مواد باقی مانده از روندهای مصرفی تاکنون از مهمترین شاخص‌های معماری پایدار است.
البته وی به موارد دیگری نیز اشاره می کند از جمله کاهش برخوردهای خطرناک و خطرات ناشی از آن مانند ایمنی، بهداشت و…، همگانی و جهانی کردن استفاده از داده‌های طبیعی و محیطی، تلاش برای کاهش آلودگی محیط زیست و هوا از طریق استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر که باید همواره مد نظر قرار گیرد.
معماری پایدار همان معماری سبز نیست
هنگامی که صحبت از معماری پایدار می‌شود، ذهن همگان به سمت معماری سبز رفته و اینگونه تصور می‌شود که منظور از معماری پایدار همان معماری سبز است.
این کارشناس معماری با اشاره به این نکته که منظور از معماری پایدار توجه به مقاوم سازی نبوده بلکه در این نوع از معماری باید به ماندگاری در زمان دقت کرد، در توضیح تفاوت معماری سبز و معماری پایدار می‌گوید:« محور معماری سبز محیط زیست است در حالی‌که معماری، پایدار به انسان و محیط زیست توجه دارد و تنها تمرکزش روی ساخت و ساز نیست»
به اعتقاد این کارشناس معماری ، معماری پایدار فلسفه معماری است که به جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به‌طور همزمان توجه داشته و در حقیقت با این نوع معماری، طبیعت را به داخل خانه هایمان دعوت می‌کنیم.
تهران نیازمند معماری پایدار است
با وجودی که سابقه معماری پایدار ریشه در تاریخ معماری ایران دارد اما متاسفانه در معماری معاصر ما این نوع از معماری به ویژه در کلانشهرهایی همچون تهران که شهروندانش نیاز بی حد و حصری به طبیعت در فضای خانه های خود دارند، کاملا در ورطه فراموشی است. این در حالی است که ساخت و سازهای بی‌رویه و غیر اصولی در تهران روزانه درصد زیادی از محیط زیست و منابع سرشار از انرژی‌های طبیعی را از بین می‌برد.
قهاری با بیان اینکه معماری پایدار در میان معماران و حتی دانشگاه‌ها جایگاهی ندارد تصریح می‌کند:« متاسفانه در حالی‌که معماران تقریبا در بیشتر کشورهای پیشرفته از شاخص‌های معماری پایدار بهره می‌گیرند، هنوز معماران ایرانی با این سبک و نوع از معماری نا آشنا بوده و حتی در دانشگاه‌های کشور درس یا واحدی در این زمینه تدریس نمی‌شود. تنها انجمن مفاخر معماری ایران در سال ۱۳۸۶ همزمان با روز جهانی معمار، توجه به معماری پایدار را شعار خود کرد»
او توضیحات خود را اینگونه تکمیل می‌کند:«با توجه به شرایط بسیار خطرناک محیط زیست ایران و از بین رفتن گونه‌های زیاد زیست محیطی در کشور، باید معماران توجه زیادی به این نوع از معماری داشته باشند و با ارائه نظریات و راهبردهای علمی، گام‌هایی را برای شروع این نوع معماری در کشور بردارند. این درحالی است که ما حتی برای تبدیل انرژی فسیلی به‌انرژی تجدیدپذیر هیچ تلاشی نمی‌کنیم»
قهاری همچنین می‌گوید: «معماری ما با توجه به آنکه تحت تاثیر مسائل اجتماعی، اقتصادی و اقلیمی شکل می‌گیرد یک امتیاز بزرگ برای استفاده و توسعه معماری پایدار است. اما ما هیچ توجهی به این مسائل نداشته و تنها به این موضوع که هر روز به تعداد ساختمان‌های زشت و ناهمگون در شهر که هیچ ارتباطی با انسان‌ها ندارد، افزوده شود، افتخار می‌کنیم و بحث معماری پایدار در ایران تا به امروز درحد حرف باقی مانده است»
تاریخ معماری ایرانی نشان می‌دهد که دستیابی به آرامش و روحیه ایرانی و فرهنگ اصیل از جمله دغدغه‌های معماران ایرانی بوده است. امروز در دنیای ماشینی و صنعتی که انسان‌ها در میان دغدغه‌های مختلف خود در جست‌وجوی اندک آرامش و آسایشی برای خود هستند، دعوت کردن طبیعت به داخل خانه‌ها شاید تنها راه ممکن و سهل برای دستیابی به این آرامش باشد. شاید اگر امروز معماران و مسئولان متولی در این حوزه به اصل پایداری در معماری و ارتقای کیفیت زندگی شهری توجه داشته باشند در آینده‌ای نه چندان دور شاهد یک شهر پایدار با حفظ نمادهای اصیل ایرانی باشیم.
منبع : خبرگزاری برنا
