از مقاله ای به قلم دکتر علی‌محمد طرفداری
در میان امپراتوری‌های باستانی ایران و غرب، اعراب نیز از ادوار قدیم در برقراری این مناسبات بازرگانی و ایجاد راه دریایی ادویه میان سرزمین‌های مدیترانه و شبه‌جزیره عربستان با شبه قاره هند سهیم بودند. البته قدمت ایجاد تجارت منطقه‌ای در این مناطق به عهد فنیقی‌ها می‌‌رسد و پس از آنها، اعراب مناطق ساحلی شبه‌جزیره عربستان نیز وارد تجارت پرسود سنگ‌های گرانبها، ادویه و صمغ‌های خوشبو شده و تجارت صمغ و کندر و ادویه‌های خوش‌بوی هندوستان را برای مصرف روزانه در معابد شبه جزیره عربستان تا بلاد مدیترانه و مصر در اختیار خود درآوردند.
این تجارت پردامنه و پرسود به تدریج در قبضه اعراب قرار گرفت و آنها توانستند با توسعه دریانوردی خود در حوزه اقیانوس هند تا خلیج عدن و تجارت انواع کالاهای هندی مورد نیاز در دیگر سرزمین‌های آسیایی و اروپایی و کسب ثروت فراوان از این طریق پایه‌های تمدن عظیمی را در ادوار باستان در سرزمین‌های خود پی‌ریزی کنند. با گسترش رونق و ثروت این تجارت از طریق راه دریایی ادویه، امپراتوری روم نیز از سده اول ق.م و پس از تسلط بر بعضی از مناطق حوزه آسیای غربی و مدیترانه، درصدد تسلط و بهره‌برداری از منافع این راه و شکستن انحصار اعراب برآمد.
نخستین کوشش برای برکنار کردن اعراب سبا از انحصار تجارت هند در سال۱۸ ق.م صورت گرفت؛ یعنی زمانی که امپراتور آگوستوس یکی از سرداران خود را مامور انجام اکتشاف دریایی در عربستان و حبشه کرد. تداوم این تلاش‌ها از سوی امپراتوری روم و پی‌بردن به چگونگی تغییرات بادهای موسمی از سوی رومی‌ها باعث شد تا برخی از ناوگان‌ها و سرداران رومی موفق شوند سفرهای تجارتی موفقیت‌آمیز و سودآوری انجام دهند و با حذف برخی از واسطه‌های عربی، کالاهایی چون سنگ‌های گرانبها و مروارید، عاج و چوب صندل، انواع روغن‌های خوشبو، ادویه و به‌ویژه فلفل را به روم منتقل کرده و سود هنگفتی را برای این کالاهای بسیار محبوب در روم به‌دست آورند. اما با وجود حضور امپراتوری روم در این تجارت و موفقیت آنها، اعراب و تجارتشان به‌دلیل حضور پررنگ و توانای آنها در پهنه آب‌های خلیج‌عدن، خلیج‌فارس و اقیانوس هند، از بین نرفت و آنها همچنان در صحنه باقی ماندند و رومی‌ها تنها توانستند در این تجارت تا حدی با اعراب شریک شوند. نکته قابل ذکر دیگر درباره جایگاه تجاری شبه‌قاره هند، نقش این سرزمین در تجارت میان سرزمین چین با جهان غرب در عهد باستان است. منابع چینی از وجود تجارت میان چین با هند شمالی در ادوار باستانی یاد کرده‌اند و گویا محصولات چین و از جمله ابریشم از طریق هند نیز همچون آسیای مرکزی به روم صادر می‌شده است. این موضع به‌ویژه درباره دوران جنگ‌های حکومت‌های باستانی ایران با روم صادق است که باعث می‌شد شبه قاره هند و راه‌های تجاری دریایی آن جای ایران و راه‌های تجاری خشکی را گرفته و محصولات تجارتی چین از طریق راه‌های دریایی هند به مصر و شام و سپس به روم صادر شوند. این پیوندها در عین حال موجب تلفیق فرهنگ چینی با هندی نیز می‌شد.
روزنامه دنیای اقتصاد
