شناخت اصلی‌ترین و مهمترین کریدورهای حمل‌ونقل دریایی و زمینی در جهان، نقش بسزایی در توسعه تجارت بین‌المللی هر کشوری دارد؛ به ویژه شناخت پنج مسیر شلوغ و پرتردد کشتیرانی در سال ۲۰۲۳به دلیل آنکه بیش از ۹۰درصد تجارت جهانی از طریق دریا انجام می‌شود، حائز اهمیت است.
حجم تجارت و مبادلات جهانی به جز در برخی از برهه‌های خاص و استثنایی همواره هر ساله رو به افزایش بوده‌است. چنانکه در سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰)حجم تجارت جهانی کالا همچنان توسعه یافت به طوری که به سطح رکورد ۵ر۲۸ تریلیون دلار رسید. این افزایش ۲۵درصدی نسبت به سال ۲۰۲۰ (۱۳۹۹) و ۱۳درصدی بیشتر از سال ۲۰۱۹ (۱۳۹۸) قبل از شیوع بیماری همه‌گیر کووید -۱۹را به تصویر می‌کشید. اگرچه در سال ۲۰۲۲ (۱۴۰۱) به دلیل آغاز بحران اوکراین، حجم مبادلات تجاری جهان از ۵ر۲۸ به ۳ر۲۵ تریلیون دلار کاهش یافت
اشاره به آمار و حجم معامله‌ها در جهان به این خاطر است که به اهمیت کریدورها پرداخته شود به عنوان نمونه تحقیق‌های به عمل آمده در برهه زمانی ۲۰۱۵تا ۲۰۱۹ (۱۳۹۴تا ۱۳۹۸)به ویژه تجارت ۱۸تریلیون دلاری کالا در سال ۲۰۱۹ (۱۳۹۸) نشان می‌دهد که کریدورها نقش بسزایی در تجارت دوطرفه بین آمریکا و چین، آمریکا و اتحادیه اروپا، اتحادیه اروپا با چین، هند، آمریکای جنوبی و غیره داشته‌اند.
اما از نگاه کارشناسان، بزرگترین کریدور جهان به چین ارتباط می‌یابد که «کمربند اقتصادی جاده ابریشم» و «جاده ابریشم دریایی قرن بیست و یکم» در این راستا تعریف می‌شود؛ کریدوری که می‌توان آن را «از و به چین» توصیف کرد و یک طرف تجارت، این کشور قرار دارد؛ ابتکاری که هم خشکی و هم دریا را دربرمی‌گیرد.
زمانی که چین طرح «کمربند و جاده» (BRI) را با مشارکت ده‌ها کشور آغاز کرد، ۶کریدور اقتصادی برای آن تعریف شد. با توجه به اینکه کمربند و جاده چنین منطقه وسیعی را در بر می‌گیرد، این امر بسیار منطقی به نظر می‌رسید. با وجود تمام چالش‌ها و نیازهای متنوع در مناطق مختلف، کریدور بیشترین تأثیر را بر اقتصادهای ملی و منطقه‌ای دارد.
همان طور که اشاره شد، در طرح «کمربند و جاده» توسط ۶مسیر ترانزیت تعریف شده است که هر کدام دارای فرصت‌های تجاری و سرمایه‌گذاری منحصربه‌فرد هستند؛ این کریدورهای ششگانه عبارتند از: چین-پاکستان، پل زمینی جدید اوراسیا (چین و اتحادیه اروپا را از طریق مغولستان، روسیه و بلاروس به هم وصل می‌کند)، چین – مغولستان – روسیه، چین-شبه جزیره هندوچین، بنگلادش-چین-هند-میانمار و چین-آسیای مرکزی-آسیای غربی.
کمیسیون اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد برای آسیا و اقیانوسیه ( UNESCAP) در سال ۲۰۱۷(۱۳۹۶) هر کریدور را تجزیه و تحلیل کرد و به این نتیجه رسید که سرمایه گذاری بر روی طرح کمربند و جاده برای هر یک از آنها سود متفاوتی خواهد داشت. بر اساس گزارش آنها:
کریدورهای آبی
صنعت کشتیرانی مسئول واردات ر صادرات مواد خام، کالاهای تولیدی، سوخت و مجموعه‌ای از کالاهای دیگر در سراسر جهان است و با توجه به اینکه بیشتر تجارت جهانی از طریق دریا انجام می‌شود، کشتیرانی نقطه محوری تجارت جهانی است.
تجارت بین‌الملل آن چیزی است که دسترسی به بسیاری از کالاها را در سراسر جهان ممکن می‌سازد وبه طور عمده از طریق دریا انجام می‌شود. لازم به یادآوری است که بیش از ۹۰درصد تجارت جهانی از طریق دریا انجام می‌شود؛ بنابراین مسیرهای تجاری دریایی یکی از عوامل اصلی در فرآیند حمل و نقل به شمار می‌روند. آنها شرایط و زمان لازم برای رسیدن به مقصد و همچنین قیمت‌گذاری را تعیین می‌کنند؛ بنابراین همه بازیگران زنجیره تأمین باید بدانند که مسیرهای تجاری اصلی کدامند تا از آن به نحو مطلوب استفاده کنند.
بر اساس گزارش «شورای جهانی کشتیرانی» (WSC) و بر اساس عملکرد تجاری کشورها در سال ۲۰۱۷، مسیرهای تجاری برتر جهان عبارتند از: آسیا – آمریکای شمالی: ۵۷ر۲۶ میلیون TEU، آسیا – اروپای شمالی: ۰۶ر۱۵ میلیون TEU، آسیا – مدیترانه: ۹۱ر۷ میلیون TEU، آسیا – خاورمیانه: ۷۴ر۴ میلیون TEU، اروپای شمالی – آمریکای شمالی: ۴۰ر۵ میلیون TEU ، آسیا – ساحل شرقی آمریکای جنوبی: ۰۷ر۲ میلیون TEU، اروپای شمالی ر مدیترانه – ساحل شرقی آمریکای جنوبی: ۶۸ر۱ میلیون TEUو آمریکای شمالی – ساحل شرقی آمریکای جنوبی: ۲۷ر۱ میلیون TEU
لازم به بیان است که TEUمخفف «Twenty-foot Equivalent Unit» یا همان «واحد معادل ۲۰فوت» است که واحد شمارش کانتینر بر مبنای یک کانتینر استاندارد به طول ۲۰فوت به شمار می‌رود. (هر فوت معادل ۴۸ر۳۰ سانتی‌متر است)
تعجب آور نیست که ببینیم قاره آسیا در مسیرهای تجاری اصلی قرار دارد زیرا ۷۰درصد از بنادر برتر جهان در چین واقع شده‌اند؛ موضوعی که از اهمیت تجارت بین‌المللی و لجستیکی چین نشان دارد. با این پتانسیل، چین اکنون تأمین کننده اصلی اقلام برای تمام جهان است.
مسیرهای مهم کشتیرانی
بر پایه گزارش «سازمان بین‌المللی دریانوردی» (IMO)، بیش از ۹۰درصد تجارت جهانی از طریق دریا انجام می‌شود؛ موضوعی که مسیرهای کشتیرانی را به یک جنبه مهم تجارت تبدیل کرده‌است. در این بخش، پنج مورد از شلوغ‌ترین مسیرهای جهان را بررسی می‌کنیم تا افراد و سازمان‌های متولی تجارت، ساده‌ترین و کم‌هزینه‌ترین مسیر را برگزینند، چرا که زمان رسیدن محموله به مقصد نهایی بر هزینه کلی تأثیر می‌گذارد.این مسیرها شامل کانال پاناما (آسیا-آمریکا)، کانال سوئز (آسیا-اروپا)، کانال انگلیس (اروپا-بریتانیا)، تنگه دانمارک (روسیه-اروپا) و تنگه مالاکا (داخل آسیا) و همچنین تنگه هرمز است
* کانال پاناما (آسیا-آمریکا): کانال پاناما فرآیندهای تجاری عمده بین آسیا و آمریکا را تسهیل می‌بخشد اما ساحل شرقی آسیا (خاور دور) و ایالات متحده شلوغ ترین مسیر تجارت کشتی آن است. این به عنوان یک نقطه اتصال مستقیم برای کشتی‌هایی است که بین اقیانوس اطلس و اقیانوس آرام حرکت می‌کنند.
کانال پاناما در هر سفر بین ۲۰۰۰تا ۸۰۰۰مایل دریایی از مسیر هر کشتی می‌کاهد. این خط کشتیرانی ساخته دست بشر، سفر را تا حدود ۸۰۰۰مایل کوتاه می‌کند و زمان حمل و نقل ۶۷روزه را به تنها ۱۰ساعت کاهش می‌دهد. سالانه نزدیک به ۱۴۰۰۰کشتی از این مسیر استفاده می‌کنند و در سال ۲۰۱۶به کشتی‌های بزرگ‌تر تا ۱۴۰۰۰ TEUاجازه تردد داده‌شد.
* کانال سوئز (آسیا-اروپا): این یکی از محبوب‌ترین مسیرهای تجاری جهان است و همچنین سریع‌ترین و کوتاه‌ترین مسیر دریایی بین آسیا و اروپا (آتلانتیک و اقیانوس هند از طریق دریای سرخ) به شمار می‌رود. این کانال زمان عبور ۲۴روزه را به ۱۶ساعت کاهش می‌دهد.
کانال سوئز یکی از پر استفاده‌ترین مسیرهای اقیانوسی است که روزانه بیش از ۱۰۰کشتی در آن تردد می‌کنند اما به دلیل حجم بالای تجارت بین آسیا و اروپا به طور تقریبی همه کشتی‌های بزرگ پس از اولین ورود باید مستقر شده و در صف قرار گیرند. این یکی از دلایلی است که در سال ۲۰۲۱به انسداد کانال سوئز انجامید و به یک مانع بزرگ برای تجارت جهانی تبدیل شد. این کانال همچنین باریک است و نمی‌تواند ترافیک دو طرفه را تنظیم کند و باعث می‌شود که کشتی‌ها تا یک هفته در صف انتظار برای حرکت قرار گیرند.
* کانال انگلیس (اروپا-بریتانیا): این مسیر شلوغ‌ترین مسیر دریایی در جهان است که دریای شمال و اقیانوس اطلس را به هم متصل می‌کند و یک پیوند تجاری مهم بین اروپا و بریتانیا تلقی می‌شود. روزانه بیش از ۵۰۰کشتی از این کانال انگلیس عبور می‌کنند و همچنین دارای شلوغ‌ترین مسیر کشتیرانی جهان است. این مسیر کوتاه‌ترین زمان را برای حمل و نقل فراهم می‌کند و زمان حمل و نقل را از ۲۱۰به ۹۰دقیقه کاهش می‌دهد. بندر «دوور» در جنوب شرقی بریتانیای و بندر «کاله» در شمال فرانسه، دو مورد از شلوغ‌ترین بندرهای جهان به شمار می‌روند.
* تنگه دانمارک (روسیه-اروپا): تنگه‌های دانمارک (danish straits) دریای بالتیک را به «کاتگات» متصل می‌کنند که به‌نوبه خود به «اسکاگراک» و سپس اقیانوس اطلس شمالی منتهی می‌شود. این تنگه‌ها به طور عمده در خاک دانمارک و سوئد قرار دارند و شامل کمربند کوچک، کمربند بزرگ و ساند می‌شوند. این تنگه‌ها نقاط مهم ترانزیت برای تجارت بین روسیه و اروپا هستند که بیشترین سهم از محموله‌های این تنگه شامل نفت و نفت خام است.
* تنگه مالاکا (داخل آسیا): تنگه مالاکا، کوتاه‌ترین و بزرگترین گذرگاه بین اقیانوس آرام و اقیانوس هند به شمار می‌رود و سه اقتصاد بزرگ آسیا یعنی هند، چین و ژاپن را به یکدیگر و به دیگر اقتصادهای مهم آسیایی مانند تایلند، اندونزی، مالزی، فیلیپین، سنگاپور، ویتنام، تایوان و کره جنوبی متصل می‌کند. سالانه بیش از ۸۳۰۰۰کشتی از این مسیر استفاده می‌کنند به طوری که به طور تقریبی حدود ۴۰درصد از ترافیک جهان از این تنگه عبور می‌کند.
* تنگه هرمز: تنگه هرمز در میان تنگه های استراتژیک جهان، اهمیت ویژه ای دارد؛ این تنگه از ارزش های خاص ارتباطی، اقتصادی، نظامی و ژئوپلیتیکی برخوردار است و جمهوری اسلامی ایران به عنوان بزرگترین قدرت در میان هشت کشور ساحلی دریای عمان و خلیج فارس در صدد فراهم کردن زمینه های ایجاد امنیت در این آبراه بین المللی است
این تنگه هرمز که به علت دارا بودن کارکرد اقتصادی، ارتباطی و نظامی در مقیاس منطقه ای و جهانی از اهمیت استراتژیک برخوردار است، در قلمرو آب های سرزمینی دو کشور ایران در شمال و عمان در جنوب قرار دارد و کوتاه ترین فاصله یا عرض آن از خط ساحل دو کشور ۹۰ کیلومتر است.
عمق تنگه هرمز از خلیج فارس بیشتر است و در برخی نقاط به ۱۰۰متر هم می‌رسد اما عرض آن در وسیع‌ترین نقطه به ۱۸۰کیلومتر می‌رسد که آن هم در جایی از تنگه به حدود ۳۸کیلومتر کاهش می‌یابد که از این میان عرض مسیر کشتیرانی در هر جهت تنها در حدود سه کیلومتر است که بنابراین امکان کنترل تنگه به راحتی میسر می‌شود
سهم جهان از کریدورهای بین المللی
در دنیای امروز، بیش از ۷۰درصد تجارت جهانی از لحاظ ارزش کالاها و ۹۰درصد از نظر تناژ از طریق دریاها انجام می‌شود. به عنوان نمونه در سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰) بیش از ۱۱میلیارد و ۱۰۰میلیون تن انواع کالا از طریق بنادر و خطوط کشتیرانی در سطح بین‌المللی جابه‌جا شد که نسبت به سال ۲۰۲۰ (۱۳۹۹) بیش از ۳ر۴درصد رشد داشت.
سهم آسیا از مجموع ۱۱میلیارد و ۱۰۰میلیون تن کالای تجاری دریابرد در سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰)، بیش از ۵۴درصد بود و به ترتیب قاره‌های آمریکا ۱۸درصد، اروپا ۱۵درصد، اقیانوسیه ۸درصد و آفریقا ۶درصد سهم داشته‌اند.
افزون بر آن، در همین سال در مجموع بیش از ۲میلیارد تن کالا بین بنادر مختلف جهان با کانتینر جابجا شده‌اند که سهم آسیا از این مقدار ۶۴درصد و سهم قاره‌های اروپا و آمریکا هر کدام ۱۵درصد، آفریقا ۴درصد و اقیانوسیه ۲درصد بود. بنابراین، آسیا در سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰) با داشتن ۴۲درصد صادرات و ۶۴درصد واردات، پیشروترین مرکز حمل و نقل محموله‌های دریایی در جهان به شمار می‌رفت. در آن سال حدود ۴۰درصد از کل تجارت کانتینری در مسیرهای اصلی شرق به غرب – بین آسیا، اروپا و ایالات متحده بود. مسیرهای غیر اصلی شرقی-غربی مانند جنوب آسیا- مدیترانه ۹ر۱۲درصد را به خود اختصاص می‌دادند.
در میان کشورهای آسیایی، چین توانست بیش از هر کشوری از راه حمل ونقل در بستر کریدورها به سطح مبادلات خود بیافزاید. در سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰) صادرات چین به علت افزایش تقاضا در سراسر جهان ۱۵۵درصد و واردات آن ۵۰درصد رشد کرد؛ همچنین صادرات ایالات متحده تقریباً ۱۷درصد و واردات آن ۶۷درصد افزایش یافت.
افزون بر آن، قاره اروپا هم همان سال در صادرات ۴۱درصد و در واردات ۱۳۲درصد رشد را تجربه کرد که تمام این افزایش‌ها به طرز چشمگیری نیازمند حمل‌ونقل دریایی بودند. بنابراین عمده جریان تردد کشتی‌های باری برای جابه‌جایی کالا و کانتینر در مسیرهای بین چین و ایالات متحده و همچنین بین چین و اروپا شکل گرفت و به نحو چشمگیری بر سودآوری خطوط کشتیرانی در این مسیرها افزود.
چین همان طور که نقش چشمگیری در معاملات تجاری دریایی دارد، حدود یک دهه بر «راه ابریشم نوین» خود تمرکز کرده‌است که دو مسیر تجاری «کمربند اقتصادی راه ابریشم» و «راه ابریشم دریایی» برای آن در نظر گرفته شده‌است. تبدیل راه ابریشم نوین در سال ۲۰۱۳(۱۳۹۲) به طرح «یک کمربند، یک جاده» در ۲۰۱۴ (۱۳۹۳) و ابتکار عمل «کمربند و راه» در ۲۰۱۵ (۱۳۹۴) از روند تکاملی این ابرپروژه نشان دارد. راه ابریشم نوین دربردارنده مجموعه‌ای گسترده از پروژه‌های شبکه ارتباطی و مسیرهای ترانزیتی، لوله‌های نفت و گاز، بنادر، فرودگاه‌ها، خطوط راه‌آهن و تأسیسات با سرمایه چینی ها به ارزشی بیش از ۴ تریلیون دلار است؛ طرحی که در سال ٢٠١٧ (۱۳۹۶) در مراسمی با حضور رهبران نزدیک به ٣٠ کشور جهان در چین افتتاح شد.
راه‌اندازی این شاهراه ۶۵درصد جمعیت جهان، ۴۰درصد تولید خالص جهانی و ۷۱کشور را در بر خواهدگرفت. تا سال ۲۰۲۰ (۱۳۹۹)۱۳۸کشور در سطح بین‌المللی عضو این طرح شده‌اند که ۶۹کشور به طور مشخص در مسیر کریدورهای زمینی و دریایی تعریف شده برای این طرح قرار گرفته‌اند. بر پایه اعلام وزارت خارجه چین، این کشور ۱۹۸سند همکاری را با ۱۶۷کشور و سازمان بین‌المللی در قالب طرح کمربند – جاده منعقد ساخته است.
از نگاه ناظران، یکی از مهمترین دلایل ایجاد راه ابریشم نوین، تلاش پکن به عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان برای شکستن استراتژی مهار آمریکاست. آمریکا راه ابریشم نوین را نماد اعمال قدرت چین می‌بیند که باید مهار شود. در کنار آمریکا، می‌توان گوشه چشمی به رقابت میان چین و هند را در اقیانوس هند داشت؛ هند بزرگترین قدرتی است که پس از آمریکا از سوی راه ابریشم نوین در عمل کنار گذاشته شده‌است.
روزنامه اطلاعات
