کیفیت ساخت و ساز و ساخت مسکن هایی که بر اصول معماری و شهرسازی استوار باشند همیشه یکی از مهمترین موضوعاتی است که باید در ساخت مسکن مورد توجه قرار بگیرد . این در حالی است که بررسی مراحل ساخت و ساز در کشور و عملکرد ساختمان سازان در این زمینه نشان می دهد که آنچنان توجهی به کیفی بودن ساخت و ساز مسکن در کشور نمی شود . استفاده از مصالح نا مرغوب ، ساختمان های نا ایمن و عدم توجه به اصول معماری در ساختمان سازی شخصی و حتی سازمانی و دولتی از عواملی هستند که می توان آنها را به عنوان عمده ترین معضلات ساخت و ساز مسکن در کشور بر شمرد از سوی دیگر گفته می شود که درآمدها و منابع مالی متفاوت افراد در نقاط مختلف تهران باعث شده است که کیفیت ساخت و سازها مخصوصا در نواحی جنوبی و شمالی تهران با یکدیگر تفاوت فاحشی داشته باشد . برای بررسی این مسائل گفتگویی را با علیرضا قهاری رئیس انجمن مفاخر معماری ایران ترتیب داده ایم که شرح آن را در زیر می خوانید.
جناب مهندس قهاری شما به عنوان فردی که تجربه بسیاری در حوزه مسکن و معماری دارید کیفیت ساخت و ساز در کشور را در حال حاضر چطور ارزیابی می کنید ؟اساسا چون دستگاه نظارت مشخص و متولی خاصی برای نظارت بر کار ساخت و ساز و کیفیت آن وجود ندارد این حوزه با به هم ریختگی هایی مواجه شده است . زیرا نهادی نیست که قیومیت آن را پذیرفته باشد . البته سازمان نظام مهندسی به نوعی پذیرفته است که مسئولیت نظارت بر ساخت و ساز و کیفیت آن را بر عهده داشته باشد با این وجود شاهد هستیم که در بسیاری از موارد با مسکنهایی روبه رو شده ایم که به دلیل عدم نظارت دقیق و در نظر نگرفتن کیفیت با تخریب مواجه شده اند و بعضا جان هموطنان را هم گرفته اند . از سوی دیگر باید اشاره کنم که برخی از سازمان های مرتبط در این موضوع زمانی که چنین حوادثی به وجود می آید انگشت اتهام را به سوی هم نشانه می روند و به نوعی بار از دوش خود بر می دارند . در بسیاری از موارد دیده شده است که به عنوان مثال سازمان نظام مهندسی و وزارت راه و شهرسازی در این خصوص سکوت را ترجیح می دهند .
به عقیده شما کیفیت ساخت و ساز هم اکنون نادیده رفته می شود و کسی به آن توجه نمی کند ؟آنطور که به نظر می رسد در حال حاضر کیفیت ساخت در درجه دوم قرار گرفت است و در ساخت و ساز بیشتر قیمت ساخت را اولویت قرار داده اند بطوری که سازنده اگر راضی بشود که پول بیشتری پرداخت کند و از مصالح بهتر استفاده کند آن وقت به کیفیت ساخت و از هم توجه می شود اگر هم که سازنده نپذیرد و محدودیت منابع مالی داشته باشد دیگر به بحث کیفی بودن ساخت و ساز آنقدرها توجه نمی شود . بنابراین مسائل مالی بیشتر تعیین کننده است و سالهاست که سرمایه های ملی به این شکل به هدر می رود .
آیا ساخت و سازهای بی کیفیتی هم که به صورت شخصی و خصوصی در کشور انجام می گیرد هدر دادن سرمایه ملی به حساب می آید ؟ یا منظور شما تنها ساخت و سازهای دولتی و سازمانی است ؟نباید فکر کنیم چون یک چون یک سازنده شخصی و یک صاحب مسکن با پول شخصی خود اقدام به ساخت و ساز می کند دیگر بحث سرمایه ملی مطرح نیست . نمی توان به موضوع ساخت و ساز مسکن به عنوان چهاردیواری اختیاری نگریست . تمام مصالح و منابعی که صرف ساخت و ساز مسکن های شخصی می شود هم به نوعی ثروت و سرمایه ملی به حساب می آید و باید به بهترین شکل و یا بهترین نظارت انجام بشوند . در این مسئله جان انسانها مطرح است . اگر در ساخت و ساز کوتاهی کنیم در حفظ جان هموطنانمان کوتاهی کرده ایم . اگر حادثه ای پیش بیاید هیچ کدام از نهادهای به اصطلاح ناظر مثل سازمان نظام مهندسی نمی توانند از زیر بار آن شانه خالی کنند . در این موارد هم سازنده مسئول است و هم نهاد متولی .
از نظر شما ساخت و سازهایی که اکنون در کشور انجام می گیرد چقدر با اصول معماری و شهرسازی همخوان است ؟اساسا همخوان بودن ساخت و ساز با معیارهای معماری ، شهرسازی و ایمنی جدا از یکدیگر نیستند . نباید به این موضوع به شکل تک بعدی نگاه شود . یعنی ما مسکنی را مطلوب می دانیم که دارای این سه رکن باشد نه اینکه بر اساس اصول معماری باشد . اما بر اساس اصول شهرسازی یا ایمنی ساخته نشده باشد . بنابراین باید توجه داشت که ساختن مسکن هایی بر اساس اصول معماری تنها چاره کار نیست و مشکل ما هم این نیست که بسیاری از مسکن ها در حا ل حاضر بر اساس اصول معماری نیستند . بلکه این سه معیار باید به یک اندازه و در کنار هم مد نظر قرار بگیرند . ممکن است که ما در بنایی اصول معماری و شهرسازی را در نظر بگیریم و مسکنی دلپسند از نظر ظاهر بسازیم اما در باطن به بحث ایمنی توجه نکرده باشیم و میفیت مصالح راضی کننده نباشد .
معماران تا چه حد باید در امر ساخت و ساز نقش آفرین باشند و این نقش آفرینی را در حال حاضر چطور ارزیابی می کنید ؟در کار ساخت و ساز بنا معماران باید مسئولیت داشته باشند زیرا اگر کار را به کاردان بسپارید حتما نتیجه بدی نخواهید گرفت . کاردان ترین افراد هم در بحث ساخت و ساز معماران هستند . این در حالی است که از اوایل سال ۶۰ معماران به کلی از این حوزه کنار گذاشته شدند . مخصوصا در انبوه سازی کار به کلی از دست معماران خارج شده است .
دلیل این کناره گیری چیست و به چه دلیل به وقوع پیوسته است ؟ببینید نمی توان اسم آن را کناره گیری گذاشت بلکه معماران کنار گذاشته شدند . هیچ صاحب حرفه ای به خواست خود کنار نمی رود مگر اینکه آن را کنار بگذاند . در دهه های بعد از انقلاب معماران کم کم از حوزه ساخت و ساز کنا گذاشته شدند . به بیان بهتر در آن زمان نظام مهندسی کشور و یا مهنسدسی سازی جایگزین نظام معماری شد این در حالی است که نظام معماری در بر گیرنده تمام جنبه های ساختمان سازی بود و تمام جوانب در امر ساخت و ساز در نظر می گرفت و خود همه هماهنگی ها را انجام می داد .
کنا گذاشته شدن معماران از ساخت و ساز مسکن و جایگزین شدن نظام دیگر چه پیامدهایی داشت ؟بعد از انقلاب سازمان نظام مهندسی در سال ۷۰ تشکیل شد . یعنی به اندازه یک دهه مسکن سازی بدون متولی رها شده بود این نظام هم که بر عکس نظام معماری که به تمام جوانب توجه می کرد اصل را تنها امر ساخت و سا ز گذاشت و بحث کیفیت ساخت و ساز را کنار گذاشت . باید توجه کنیم که در گذشته این معمار بوده که نوع مصالح ، طراحی و هر چیز دیگر را تعیین می کرد بنابراین همیشه کیفیت مد نظر قرار می گرفت . ما آمدیم و این را حذف کردیم و معماری را به یک شاخه مجزا و در درجه دوم و سوم اهمیت تبدیل کردیم . اگر دقت کنیم اکنون می بینیم که اجازه ساخت مسکن های زیر چهار طبقه به کلی به مهندسین غیر معمار سپرده شده است . یعنی افراد غیر معمار باید طرح بدهند و باقی کارها را انجام دهند . نتیجه هم این شد که دیگر انتظاری از توجه به ساخت و ساز بر اساس اصول معماری و شهرسازی نبود و نیست . این در حالی است که ما نباید فکر کنیم که افراد تنها به سرپناه و چهاردیواری و جایی برای خواب احتیاج دارند .
یکی از اصولی که در معماری کشور همیشه مدنظر قرار گرفته می شود توجه به معماری ایرانی – اسلامی در ساخت و ساز بنا بود در حال حاضر چقدر به این موضوع توجه می شود ؟در جواب این سئوال باید بگویم مد نظر قرار دادن معیارهای معماری ایرانی به دلیل حذف معماران از حوزه ساخت و ساز تقریبا به فراموشی سپرده شده است و کمتر پیش می آید ما ببینیم که در ساخت و سازهای مسکن در کشور به معیارهای ایرانی توجه می شود .
با توجه به اینکه مسکن مهر در این چند سال به یکی از بزرگترین پروژه های مسکن در کشور تبدیل شده است شما این نوع مسکن سازی و کیفی بودن آن را چطور ارزیابی می کنید ؟نکته ای که باید توجه داشت این است که مسکن مهر را می توان بدون در نظر گرفتن مسائل سیاسی و تبلیغاتی اولین طرحی دانست که درآن به بحث مسکن ساز برای قشر ضعیف توجه شد . البته ساخت انبوه چنین ساختمان هایی و تاثیرگذاری مسکن مهر با انتقادات و تردیدهایی همراه بوده و است . هر چند ما باید زودتر متوجه موضوع ساخت مسکن کیفی و درست برای قشر ضعیف می افتادیم . این کار در سال ها و دوره های گذشته آنچنان مورد توجه قرار نگرفت و متقاضیان آن انباشته شدند و حجم انبوه متقاضیان به ساخت مسکن مهر با ایرادات بسیار منجر شد .
می توانید به برخی از این ایرادات و مشکلات مسکن مهر اشاره کنید ؟یکی از ایرادات این است که مسکن های مهر در جاهای نامناسب ساخته شده است . کیفیت ساخت و ساز ها هم با شک و تردید رو به روست . بهتر بود مسکن مهر را در بافت های فرسوده و مناطق مناسب تری می ساختیم . می شد این بودجه عظیمی که صرف مسکن مهر به این شکل و فرم شد را در جاهای مناسب تر صرف کرد . زیرا برای ساخت مسکن در بیابانها و مراکزی که از تهران و کلانشهرها فاصله بسیاری دارند نیاز به صرف هزینه بیشتر برای ساهت زیر بناها و ساخت مراکز خدماتی از قبیل پلیس ، مراکز آموزشی ، بهداشتی و غیره داریم و اینها منابع مالی بیشتریرا صرف خود کرده اند . این در حالی است که بافت های فرسوده و مراکز مناسب شهری دارای چنین زیر بناها و امکاناتی بودند و و اگر مسکن مهر در این محل ها ساخته می شد دیگر نیازی به صرف منابع مالی بیشتر نبود . از سوی دیگر بحث کیفی بودن ساخت و ساز در مسکن های مهر هم مطرح است . موضوع اینجاست که مسکن مهر در هر کجا که ساخته شود اگر نظارت نباشد بحث مشکلات کیفی آن مطرح خواهد شد و نظارت بر ساخت کیفی این مسکن ها از مهم ترین موضوعاتی است که باید به آن توجه شود .
نکته ای که این روزها زمزمه ای از آن شنیده می شود این است که کیفیت ساختمان هایی که در جنوی شهر تهران ساخته می شوند از ساختمان هایی که در شمال شهر ساخته می شوند کمتر است . شما در صورت تایید چنین موضوعی دلیل آن را چه می دانید ؟از نظر من این بحث ها آنچنان عمومیت ندارد مواردی مثل زلزله را در نظر بگیرید بخش هایی از شمال تهران روی گسل است . این محل ها هم عموما از مراکز گران قیمت تهران هستند . به رغم هزینه های کلانی که صرف ساخت این خانه های لوکس و گران قیمت می شود اما به علت وقوع شدن روی گسل باید طبیعتا قیمت آن کمتر باشد . اما اگر بخواهیم جواب این سئوال را از نقطه نظر کیفی بودن ساخت و ساز در جنوب و شمال تهران پاسخ بدهیم باید بگوییم که به علت پایین بودن درآمد در این مناطق و پایین بودن قدرت پولی در جنوب شهر مصالح خیلی مرغوبی در ساخت و ساز استفاده نمی شود و از همین رو قیمت املاک در مناطق حاشیه ای و جنوبی پایین تر از دیگر مناطق است . از سوی دیگر به علت درآمد بالاتر افراد شمال شهر در ساخت و ساز از مصالح مرغوب تری استفاده می شود و به همین دلیل قیمت املاک در این مناطق بالا می رود .
نوید نماینده – تهران امروز
