روز چهارشنبه ۱۶ اسفند دومین شب جشنواره منظر، با موضوع «منظر فرهنگی» از ساعت ۱۶:۳۰ در باغ موزه قصر برگزار شد. ابتدا مهندس مرباغی، دبیر اجرایی جشنواره، گزارش کوتاهی از برنامه شب نخستِ جشنواره ارائه نمود وبرنامههایشب دوم و سخنرانان و اعضای پنل را، به اختصار، معرفی کرد.
منظر فرهنگی نیازی به بناهای فاخر و با شکوه ندارد
سخنرانِ اول، آقای دکتر علیرضا قلینژاد، در مورد تاریخچه و مفهوم منظر صحبت کردند و خواستگاه آن را تلاش نقاشان و هنرمندان هلندی برای توصیفچشماندازهای مدنی و طبیعی در قرن نوزدهم معرفی نمودند. ایشان در ادامه، به تئوریها و منشورهای مرتبط با منظر فرهنگی اشاره کردند. در ادامه، در موضوع ارتباط منظر با محیط طبیعی تصریح کردند. اعتبار منظر را نمیتوان با ضوابط از پیشتعیینشده سنجید؛ زیرا هرجامعهای ویژگیها و شاخصههای اجتماعی و فرهنگی خاص خود را دارد. ایشان با اشاره به منظر فرهنگی شهرهای تاریخی، شهرها، روستاها، محوطههای تاریخی و بناها را بهعنوان منظر فرهنگی معرفی، و به این نکته تاکید کردند که محوطههای شهری حتی اگر دارای بناهای فاخر و ممتاز نباشند، از آنجا که بازتاب فرهنگ و زندگی اجتماعی مردم در زمانهای مختلف هستند، منظر فرهنگی محسوب میشوند و از اهمیت و ارزش بالایی برخوردارند. در انتها، ایشان به تاثیر مدرنیسم بر درک مردم از منظر اشاره داشتند. ایشان دریافت انسان امروزی از منظر را سطحی و یکبعدی بیان کردند که برخلاف انسان کلنگر دیروزی است که تلاشی برای مهار طبیعت نداشتهاست.
منظر فرهنگی، همه فضای شهر و چیزی بیشتر از آن
سخنران بعدی آقای دکتر فریبرز دولتآبادی بودند که به تشریح موضوع منظر فرهنگی شهر و مدیریت شهری پرداختند. ایشان در ابتدا از سوءتفاهم عمیقی که در جوامع حرفهای و مدیریتی در مقوله شهر و طراحی شهری وجود دارد، ابراز نگرانی کردند. سپس به تشریح مفهوم شهر و منظر پرداختند و در جمعبندی خود منظر فرهنگی و کیفیات آن را حاصل تعامل انسان، طبیعت و معماری دانستند و شهر را یک مفهوم سهوجهی متشکل از محیط انسانی، محیط طبیعی و محیط کالبدی تبیین کردند. ایشان مطلوبیت کیفیت شهری را در گرو تعادل و توازن میان این وجوه تبیین کردند. در ادامه مدیریت شهری را مدیریتی معرفی کردند که وزن و جایگاه هریک از این وجوه را هدایت و راهبری کند و از اشتباه گرفتهشدن شهر تاریخی با شهرهای دارای بناهای تاریخی سخن گفتند. از اینرو، منظر فرهنگی شهر را همه فضای شهر و چیزی بیشتر از آن معرفی کردند. ایشان یادآوری کردند بیشتر شهرهای ما شهر تاریخی هستند. از اینرو نظام مدیریت شهری نمیتواند نسبت به موضوع منظر فرهنگی بیتفاوت باشد. دکتر دولتآبادی شناخت منظر فرهنگی را پیشزمینه هرگونه برنامهریزی شهری دانستند. ایشان در پایان ناکارآمدی طرحهای شهری امروز را ناشی از عدم شناخت صحیح از شهر و منظر فرهنی بیان کردند.
منظر فرهنگی با ۳۸ قطعه تاریخی!
آخرین سخنران، آقای مهندس محسن حیدری بودند که به عنوان سرپرست سابق سایت تختسلیمان به معرفی منظر فرهنگی تخت سلیمان پرداختند. در ابتدا به تشریح اهمیت و جایگاه آتشکده آذرگشنسب به عنوان مهمترین آتشکده زرتشتی در عصر ساسانی در اسناد تاریخی پرداختند. سپس تاریخچه کوتاهی از فعالیت گروههای حفاظت و کاوش در آن منطقه ارائه دادند. ایشان با یاد از مهندس مهریار که در تعیین حریم منطقه نقش مهمی داشتند، حریم سایت تخت سلیمان را ۵۰۰ هکتار معرفی کردندکه شامل ۳۸ قطعه تاریخی طبیعی ویژه میشود که از مهمترین آنهامیتوان به روستای نصرتآباد، کوه زندان و لکه تاریخی تومولوی(گورپشته) اشاره کرد. ایشان درمورد اعتقادات و مراسم آیینی که مردم محلی و ان.جی.اوها در ارتباط با تخت سلیمان داشتند، توضیح دادند. در پایان، هریک از قطعات تاریخی و طبیعی را با ارائه تصویر به تفضیل معرفی کردند.
دیروز و امروزِ نگاه به طبیعت
در پایان،پنل با حضور مهندس سیاوش صابری، دکتر اسکندر مختاری و مهندس پرویز طلایی تشکیل شد.
در ابتدا دکتر مختاری تفاوت تعامل انسان با طبیعت در گذشته و امروز را مطرح کردند. ایشان استمرار حیات انسانی در بستر طبیعی را بخشی از منظر فرهنگی دانستند. بنابر این پویایی و جامع بودن منظر فرهنگی باید در نگاه حافظتگران وجود داشته باشد. ایشان از دیدگاه مهندس مهریاربه منظر و میراث یاد کردند که حریم تخت جمشید را از خطالراس کوههای اطراف تخت جمشید میدانستند و اظهار کردند اگر دیدگاه مهندس مهریار همان زمان علنی میشد، هیچگاه شاهد اتفاقی نبودیم که در پاسارگاد اتفاق افتاد. ایشان نکته ظریف دیدگاه مهندس مهریار را درنظرگرفتند ظرف (اثر تاریخی) و مظروف (محیط طبیعی) بصورت دو جزء لازم و ملزوممیدانستند. ایشان تاکید کردند در نظر گرفتن منظر فرهنگی در امر حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی امری حیاتی است. دکتر مختاری تاکید کردند که مقوله منظر فرهنگی در ادبیات معماری و شهرسازی ایران مقوله جوانی است و باید کتابهای زیادی در این باره تدوین و منتشر شود. ایشان از همه متخصصان در این زمینه دعوت کردند خیلی زود شروع به فعالیت کنند. زیرا در حال حاضر ما شاهد توسعه کوری هستیم که همهچیز را فدای اهداف کوتاهمدت خودش میکند.
منظر ذهنی پیش از هر منظر دیگر
در ادامه، مهندس صابری منظر فرهنگی را متشکل از وجه مکان و وجه زمان دانستند؛ از این جهت، منظر فرهنگی هم مفهوم منظر طبیعی و هم منظر شهری را در دل خود دارد. به اعتقاد ایشان، پسزمینه هر منظر فرهنگی یک منظر ذهنی است. ایشان قدیمیترین نوع منظر در کشورهایی نظیر ایران را منظر کوچ معرفی کردند. پس از آن از مناظر نیایشگاهی نظیر آتشکدهها، معابد و بعدها مساجد یاد کردند که میتوان در آن فضا حس نیایش را دریافت کرد. ایشان ادامه دادند، پس از کوچنشینی، ما شاهد منظر های روستایی و شهری هستیم.فضاهای شهری و روستایی اگر امتداد پیدا نکنند تبدیل به منظرهای باستانی میشوند. ایشان پس زمینه تمام این منظرهای فرهنگی را یک منظر ذهنی میدانستند که باعث میشود فرد در هر منظر حس متمایز و متعلق به زمان اکنون داشته باشد که با دریافت حسی گذشتگان و آیندگان از آن منظر متفاوت خواهد بود و شرط احیای منظر را مولد بودن در ذهنها دانستند. ایشان همچنین صحبتمنظرهای فضایی در آینده را مطرح کردند و یادآوری کردند نگاه ما به عنوان یک ایرانی علاوه بر توجه بر تنوع فرهنگی خودمان، باید در مقیاس جهانی هم مطرح باشد. ایشان مناظر فرهنگی ایران را دارای طعم و حس ویژهای دانستند که مدیریت و برنامهریزی این مناظر وابسته به شناخت عمیق نسبت به آن است. در ادامه از یک گونه خاص منظر فرهنگی به نام مکانرویداد یاد کردند؛ مکانی که در آن هیچ نوع معماری وجود ندارد اما در آن رویدادی رخ داده که جزو حافظه تاریخی ما است؛ نمونه آن:دشت چالدران.
حسن ختام جشنواره هم اجرای زنده گروه موسیقی و نمایش رقص نور در محوطه باغموزه زیر آسمان صاف تهران بود.
