روز پنج‌شنبه ۱۷ اسفند سومین و آخرین شب جشنواره منظر با موضوع «منظر شهری» از ساعت ۱۶:۳۰ در باغ موزه قصر برگزار شد. نخست مهندس مرباغی، دبیر اجرایی جشنواره یادداشت تبریک موسسه مطالعات میراث مشترک به قلم دکتر علی‌اکبر صارمی و موسسه تاریخ شفاهی شهرسازی به قلم دکتر گیتی اعتماد را برای میهمانان خواند. دکتر صارمی در یادداشت‌شان گوشه چشمی نیز به منظر شهری ایران معاصر داشتند: «منظر شهری در شهرهای ما مدت‌هاست گمشده… و نوستالژی کوچه‌های آشتی‌کنان خیالاتی بیش نیستند… امروز باید به چیز‌های دیگری متوسل شویم تا منظر شهری خوبی داشته‌باشیم».
سپس مهندس مرباغی طبق روال مرسوم گزارش کوتاهی از برنامه شب گذشته، شب پیش‌رو و معرفی مختصری از هریک از سخنرانان میهمان و اعضای پنل ارائه داد. پس از آن اعضای پنل، دکتر محمدمهدی محمودی، مدیرعامل موسسه مطالعات منظر و مهندس علیرضا قهاری، رئیس هیئت امنای انجمن مفاخر معماری ایران پنل را تشکیل دادند و دکتر محمودی پس از معرفی کوتاهِ موسسه مطالعات منظر از اولین سخنران، دکتر بهرنگ بهرامی، برای سخنرانی در باب «منظر اکولوژیک شهری» دعوت کردند.
در جستجوی ساختارهای طبیعی از دست رفته
دکتر بهرامی نخست با بسط مفهوم منظر بر آن بودند کنه مسئله را برای مخاطبین بشکافند. ایشان به تغییر دیدگاهی که در مقوله منظر ایجاد شده، اشاره کردند و توضیح دادند نگاه یک‌جانبه و انسان‌محور دیروز، امروز به یک دیدگاه تلفیقی تغییر ماهیت داده و اکولوژی محور شده‌است که در آن انسان بخشی از چرخه زیستی به شمار می‌آید. ایشان تصریح کردند شهر یک سیستم خودآگاه زنده است و ابعاد آن هم‌سو و در تعامل با یکدیگر هستند. یادآور شدند، مطالعه مقوله منظر نه تنها مطالعه کل اجزا آن، بلکه مطالعه تعاملات بین آن‌ها و ساختارهای درهم‌تنیده‌شان است. در ادامه، این پرسش را مطرح کردند که امروز چه اتفاقی در منظر اکولوژیک شهر ما رخ می‌دهد؟ به اعتقادِ ایشان «ما با حفظ ساختارهای اجتماعی و اقتصادی، ساختارهای زنده و غیرزنده طبیعی را تخریب کرده‌ایم و این مسئله امکان زیست را برای انسان امروز دشوار کرده‌است». با بیان این واقعیت، پرسش دیگری مطرح کردند که آیا منظر شهری تنها با حفظ ساختارهای اجتماعی و اقتصادی مفهوم پیدا می‌کند؟ ایشان در پایان صحبت‌هایشان توجه مخاطبین را به منظر شهری در گذشته جلب کردند و با ذکر نمونه‌هایی از تعامل شهر و طبیعت در شهر‌هایی چون بیشاپور و اصفهان، نتیجه گرفتند شهرهای امروز نیاز به مدیریت یکپارچه ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و اکولوژیکی دارند.
شهرهای دیروز، شهرهای امروز
سخنران بعدی، دکتر محمدسعید ایزدی بودند که با ارائه تصاویری گویا از شهرهای دیروز و امروز ما، تصویر شفاف و روشنی از واقعیت آن‌چه بر شهرهای ما گذشته و امروز ما با آن مواجه هستیم دادند. ایشان شهرهای دیروز را تجسم کالبدی بنیان‌های زندگی می‌دانستند که فعالیت‌های انسانی را شکل می‌داده و این ویژگی را منتج از سازمانی متعادل و متشکل از ساختارهای هم‌پیوند بیان کردند. در ادامه از دگرگونی شهرها گفتند و بزرگترین مصیبت امروز شهر‌های‌مان را نتیجه شهرنشینی شتابان سال‌های ۳۰ و به خصوص سال‌های ۴۰ به‌بعد معرفی کردند. در پایان، به اصلی‌ترین اثرات این معضل یعنی ظهور و گسترش پدیده اسکان غیررسمی نازل و ناپایدار، بافت فرسوده میانی شهرها و عرصه‌های تحت اشغال کاربری‌های ناهم‌خوان اشاره کردند.
دکتر محمودی با تایید صحبت‌های دکتر ایزدیان، یادآور این نکته شدند که در گذشته انسان در هر شهری جایگاه و مکان خود را پیدا می‌کرد و اضهار تاسف کردند که امروز بناها در شهر پرخاشگری می‌کنند و شهروندان هم طبعا از آن‌ها یاد می‌گیرند. در ادامه، میهمانان را دعوت به تماشای فیلمی که مجموعه قطعاتی از چند فیلم سینمایی بود و در آن حال و هوای منظر شهر به چشم می‌خورد، کردند.
مرگ می‌تواند منتظر بماند، من نمی‌خواهم بمیرم!
پس از پذیرایی و تنفسی کوتاه، دکتر کاوه منصوری راجع به «منظر‌های تدفینی شهر» صحبت کردند. ایشان صحبت خود را با بیان مفهوم مرگ در منظر آغاز کردند و از دلیلی که باعث شده مرگ به معماری تبدیل شود، گفتند. همچنین شکل‌گیری اهرام مصر، گوردخمه‌ها و خانه ابدی کوروش را مصداق‌های اولیه مفهوم اسطوره‌ای مرگ به معماری معرفی کردند. ایشان گورستان‌ها را نقطه تلاقی دو مفهوم متضاد، یعنی مرگ و زندگی دانستند و از این‌رو برای آن عملکردی دوگانه، یعنی بخشی برای مردگان و بخشی برای زندگان قائل شدندو با معرفی گورستان‌ها به عنوان تاریخی‌ترین عناصر شهری، بر اهمیت آن‌ها به عنوان دفترچه کدهای شهر تاکید کرد. ایشان همچنین گورستان‌ها را فضاهای هویت‌مند شهر معرفی کردند که منطبق بر شهر و رفتار‌های شهری هستند و می‌توان مرجعی برای احساسات انسانی نظیر هویت، خاطره، احساسِ مکان در شهر باشند. سپس از شهر‌هایی همچون کربلا، قم و مشهد یاد کردند که سرآغازشان با گورستان‌های تاریخی بوده‌است. پس از آن به تشریح رابطه شهر و گورستان قبل و بعد از مدرنیسم پرداختند. ایشان پدیده تجمیع گورستان‌ها را ناشی از تفکر مدرنیسم و نوگرایی معرفی می‌کردند و پیامد چنین پدیده‌ای را، لطمه خوردن سند‌های تاریخی شهر، خلا فضای تالم و یاد، مستعد شدن بستر برای بزهکاری در شهرهای امروز برشمردند. ایشان در جمع‌بندی خود گورستان را پدیده‌ای مستقل از شهر دانستند که پدیده‌ای تاریخی محسوب می‌شوند که از سویی دیگر در یک دید جزئی نگرانه، پدیده‌هایی وابسته به شهر هستند که می‌تواند سرآغاز جدیدی از دانش مرمت باشند.
گروه موسیقی آرشام با اجرای قطعات زیبای موسیقی طراوت تازه‌ای به حال و هوای جشنواره داد و میهمانان را آماده بخش‌های بعدی کردند. پس از موسیقی، مهندس امید جوانبخت که قطعات فیلم نمایش داده شده را انتخاب کرده بودند، صحبت کوتاهی راجع وجه‌معنایی هریک از فیلم‌ها کردند. سپس برنامه اختتامیه با تقدیر از شرکت‌کنندگان در برنامه کروکی و راندو و عوامل یاری‌رسان در برگزاری جشنواره و گرفتن عکس یادگاری برگزار شد.
نمایش بازی نور روی ساختمان مارکوف مهر فرجامی بود بر پیشانی این جشنواره، تا باشد آغازی دیگر!
