هم اندیشی تخصصی معماری با موضوع «اعتلای معماری و هویت فرهنگی»، شنبه پنجم اردیبهشت ماه، هم‌زمان با هفته معماری برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی مرکز هنر پژوهی نقش جهان، وابسته به فرهنگستان هنر، در این هم اندیشی که به همت فرهنگستان هنر و با حمایت انجمن مفاخر معماری ایران و نقش جهان برگزار شد، علی رضا قهاری، رییس هیئت امنای انجمن مفاخر معماری ایران به عنوان اولین سخنران، ضمن تقدیر از حضور صاحب نظران و دانشجویان و اصحاب جراید، اظهار امیدواری کرد که تلاش دوستانش در انجمن مفاخر معماری ایران، باعث حرکتی نهادین در آسیب شناسی معماری و هویت فرهنگی شود تا شاید عقب ماندگی معماری امروز ایران اندکی جبران شود.
۲۳
قهاری در ادامه صحبت های خود گفت: «ما وارث ده‌ها سال معماری نامی و صاحب نام و صاحب سبک در جهان هستیم. اما متأسفانه امروز متولی خاصی در زمینه معماری در کشور نداریم.
ما در مورد هویت شهری صحبت می‌کنیم، اما متولی اصلی این مسئله مشخص نیست. جایگاه معمار به عنوان مهندس فرهنگی در تصمیم‌گیری‌های کلان سازندگی خالی است.»
مدیر مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، حضور دانشگاه‌ها را در اعتلای معماری کم‌رنگ دانسته، گفت: «حضور دانشگاه‌ها در اعتلای معماری امروز کم‌رنگ است. معماری دغدغه دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی ما نیست و در هویت بخشی به شهرسازی و معماری بی توجهی می‌شود. مردم هم تصور درست و دقیقی از معماری ندارند. حضور معمار در بطن ساخت و سازهای بی رویه امروز، کم رنگ و بی رنگ است. باید توجه داشت که افتخار ما فرهنگ ماست، نه نفت ما.»
سخنران بعدی این نشست دکترمحمد منصور فلامکی، ضمن نقد بر عدم وجود یک تعریف مشخص از معماری امروز ایران، گفت: «ما نیازمند یک تعریف دقیق از معنای معماری هستیم.۲۴
عموماً درک ما از معماری و معنای هویت در معماری سطحی و ظاهری است. معماری باید معنای جدید برای خود پیدا کند.
در زمینه ادراک، دریافت و تسلط یافتن به تمام مفاهیم و معنایی که در معماری وجود دارد، ما دارای نقص هستیم. در زمینه پژوهشی نیز این نقص مشخص و واضح است. در این زمینه مستندات مشخصی وجود ندارد.»
استاد دانشکده‌های معماری ایران در ادامه سخنان خود ضمن انتقاد از فضای آکادمیک کشور در زمینه معماری گفت: «در هیچکدام از دانشکده‌های معماری، مکانی برای تبادل مباحث اساسی و پایه معماری نداریم. ما بحث جامعی در دانشکده‌ها نداریم.
باید بدانیم که در زمینه تعریف، معماری با مهندسی ساختمان فرق دارد. این چیزی است که در دانشگاه‌های ما معمولا به آن توجهی نمی‌شود. مهندس ساختمان به تعداد بسیار از عامل‌ها و پدیده‌ها توجه نمی‌کند که معمار دقیقا به آن مسائل توجه خاص و اکید دارد.»
دکتر فلامکی معماری را رکن اصلی مباهات فرهنگی گذشته و امروز ایران دانسته گفت: «معماری امری تحمیل شدنی نیست.۲۵
بین صورتی از معماری که دیده می شود و بین معنای معماری و ماده ای که به آن معماری حقیقت می بخشد، رابطه‌ای وجود دارد.
باعث ارتقای یک معماری تغزل، زیبایی و آفرینش است. پدیده‌هایی که ذات فرهنگی دارند، ذات اقتصادی هم دارند، ذات مدنی دارند و فی نفسه گسترش فرهنگی را هم با خود می‌آورند.»
عضو هیئت امنای انجمن مفاخر معماری ایران، در پایان سخنان خود گفت: «خوشحالیم که فرهنگستان هنر و مرکز نقش جهان، محلی را برای بحث‌های جامع معماری بنیان گذاشته است. مطمئناً در چنین فضایی می‌توان، با بحث و تبادل نظر با اهل فن، نهایتاً به معنا و هویت اصلی معماری امروز پی برد.»
دکتر هاشم نژاد به عنوان سخنران بعدی این نشست تخصصی، از سیمای ناهنجار معماری شهرها سخن به میان آورده، گفت: «سال‌هاست که از هویت معماری و فرهنگی صحبت می‌کنیم. اما نهایتا آن چیزی که از منظره شهرها می‌بینیم هیچ ربطی به بحث‌های گفته شده ما ندارد.
معماری امروز ما را، مهندسان، معماران و اصحاب فن هدایت نمی‌کنند؛ بلکه این تاجران و سازندگان متمول هستند که جهت معماری امروز ما را هدایت و رهبری می‌کنند. سازمان‌های مختلفی در این زمینه وجود دارد؛ اما هیچ کدام هیچ کار اساسی و پایه‌ای انجام نداده‌اند.
شهرهای ما بزرگ شده است، اما سیمای ناهنجار آن هویت فرهنگی معماری را زیر سوال برده است و این نشان دهنده این است که زمان زیادی از دست رفته و زمان زیادی لازم است تا ما به ایده آل‌ها برسیم و بتوایم هویت را در معماری امروز معنا کنیم.»
دکتر ایرج شهروز نیز سخنان خود را با ارزیابی معماری امروز و مقایسه با معماری ایرانی درگذشته آغاز کرد و گفت: «در گذشته روابط شهری، عمومی، غیر عمومی، خصوصی و غیره دارای تعاریف خاص خود بود و دارای کارکرد تعریف شده‌ای که امروز به هیچ وجه رعایت نمی‌شود. می‌توان از آن معماری به عنوان معماری ارگانیک، خودرو یا فکر شده نام برد، چون بر اساس زندگی دوره خود تعریف شده بود. معماری قدیم ما شامل هویت فرهنگی خاصی بوده است. معماران بزرگ دنیا توانسته‌اند این هویت را درک کرده و آن را در معماری خود به کار ببندند.
۲۶
متأسفانه یک انقطاع در فرهنگ ما به وجود آمده که باعث شده رابطه بین مفهوم فرهنگ و فضای معماری ما قطع شود. فضای معماری امروز ما به دلایل مختلف بر اساس فضای فرهنگی ما ساخته نمی‌شود.»
شهروز، مسئله هویت فرهنگی را منوط به فضایی دانست که انسان در آن زندگی می کند و گفت: «معماری باید در رابطه مستقیم با مفهوم فرهنگ قرار بگیرد.
رابطه مستقیم فضای معماری با فرهنگ است که باعث ساختار هویت فرهنگی می‌شود و در رابطه‌ای تنگاتنگ با فضاهایی است که انسان در آن زندگی می‌کند. از سوی دیگر فرهنگ باید در یک جامعه شکل بگیرد تا بر اساس آن معماری هم شکل خاص خود را بگیرد.
۲۷
فضاهای معماری امروز ما به هیچ وجه به فرهنگ و روش زندگی ایرانی ما ارتباطی ندارد. داشتن فرهنگ معماری یکی از حلقه‌های مفقوده فرهنگ ماست. در صورت ادامه چنین شرایطی ما نمی‌توانیم به هویت فرهنگی معماری در عصر خود برسیم.»
محمود گلابچی در ادامه این نشست با اشاره به پیشینه طولانی ما در هنر معماری گفت: «ما در ایران هفت هزار سال تاریخ معماری داریم. تخت‌جمشید، مساجد بزرگ ایران‌زمین، معابد گسترده و غیره، نمادهای فناوری پیشرفته در عرصه خودشان محسوب می‌شوند و ما هنوز هم معتقدیم که مردم ما در عصر قدیم در حوزه فناوری سرآمد جهانیان بوده‌اند و پیشرفت‌های معماری گذشته ما، امروزه الگویی برای توسعه روش‌ها در سایر کشورهای جهان به شمار می‌رود و این مسئله نشان می‌دهد که هندسه هوشمند و معماری ما تا چه اندازه در آن زمان با دقت صورت می‌گرفته؛ درحالی‌که متأسفانه این روزها ما به شدت از این عرصه دور شده‌ایم.»
رییس شورای فناوری‌های نوین ساختمانی، رویکرد به مسئله هویت فرهنگی را منوط به کشور ما ندانست گفت: «مسئله شناخت و واکاوی هویت فرهنگی معماری منوط به ما و کشور ما نیست؛ بلکه تمام جوامع پیشرفته دنیا نیز به دنبال هویت خود در معماری سرزمین خود هستند اما آن چیزی که امروز هویت فرهنگی معماری ما را تحت الشعاع قرار داده این مسئله است که ما بعد از این تاریخ عظیم پشت سر، در ارائه تعاریف اصلی معماری مشکلات اساسی داریم.»
عضو هیئت امنای انجمن مفاخر معماری ایران ضمن تأکید بر هویت فرهنگی، از تغییر در تمام مناسبات جهان گفت: «شناخت انسان و احترام گذاشتن به اصالت های انسانی و ویژگی های اقلیمی است که هویت فرهنگی را معنا می کند.
«خود بسنده گی» که یکی از ارکان معماری دیروز بود، امروز با ظهور تکنولوژی جدید، به تعاریف دیگری که حاصل انقلاب صنعتی، مدرنیته و تغییر زندگی بشری است، بدل شده است.»
مهندس سهراب مشهودی؛ سخنران دیگر این نشست، ضمن انتقاد از خودزنی فرهنگی معماران، گفت: «در هر جا که بحث از آسیب شناسی معماری پیش می آید، معمار را مقصر اصلی می‌دانیم. کسی از اصل و اساس این بی هویتی فرهنگی معماری سخن نمی‌گوید.
در حالی‌که خاستگاه اصلی این بی هویتی فرهنگی در معماری، از دهه بیست به وجود آمد. از سال ۱۳۴۷ هم با طرح جامع «طرح و ضابطه احداث بنا»، جان معماری ایران گرفته و ضابطه جایگزین آن شد. این ضابطه در هیچ کجای دنیا نظیری نداشته و ندارد. معماران به جای خود زنی فرهنگی باید از خود دفاع کنند و مقصر اصلی را ضوابط شهر سازی بدانند که معماری را از هویت فرهنگی انداخت.»
سخنران بعدی این نشست؛ دکتر حمید ماجدی، از وجود هویت فرهنگی در معماری امروز دفاع کرد و گفت: «بر خلاف مطالبی که گفته شد؛ معماری ما از هویت فرهنگی تهی شده است، معتقدم اتفاقا امروز شهرهای ما دارای هویتی است که از روابط اقتصادی، اجتماعی، حقوق شهروندی و آداب و سنن امروز جامعه نشئت می‌گیرد. بهتر است بگوییم: در گذشته انطباق شهرسازی با فرهنگ بیشتر بوده تا امروز.»
مهندس سجاد محمد یارزاده هم با تعریف مفهوم هویت و رابطه‌اش با معماری گفت: «هویت چیزی نیست که مقیاس، حدود و ضابطه را با آن تعریف کنیم. آن چیزی که ارزش‌ها و هنجارهای جامعه ما را تشکیل می‌دهد هویت است.
لذا در اینجا معمار را مقصر نمی‌دانیم، چرا که برخی از این اصول و بن‌مایه‌های اجتماعی ما در جامعه معاصر پایمال شده و این به هم‌ریختگی بنیان‌های اجتماعی است که معماری ما را نیز به هم ریخته است.
چرا که معمار واقعیت‌های جامعه زیستی امروز را به فضا تبدیل می‌کند. پس انسجام در نظام‌های اجتماعی وجود ندارد و از هم گسیختگی این نظام‌ها حسن زیبایی را از ما سلب کرده است.»
این مدرس دانشگاه در ادامه سخنان خود با تکیه بر معماری معاصر تصریح کرد: «یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های معمار ایرانی آفرینش و خلق اثر با حس و ذوق هنری است که متأسفانه این در معماری امروز ما کم رنگ وکم سو شده است.
باید این مسئله را هم در نظر داشت که توجه به کیفیت زندگی، ملاک و معیار خلق اثر باشد نه کمیت سفارش اثر. توجه به محتوا، وظیفه خالق اثر را سنگین می‌کند، چرا که در این نا‌هنجاری‌های اجتماعی، یکی از مهم‌ترین عناصر در نظم اجتماعی توجه به فضاهای بصری و ابنیه‌ها است تا آرامش مفهوم واقعی خود را در فضاهایی که معمار تولید می‌کند ایجاد کرده و هویت فرهنگی معماری هم حفظ شود.»
انوشه منصوری دیگر سخنران این نشست هم با رد نظریه کم کاری معماران گفت: «این نیست که ما کم کاری کرده باشیم، فضا هم آن چنان سیاه نیست که گفته می شود. متأسفانه به اندازه کافی فرهنگ سازی نشده است که ما معنای واقعی معماری را به جامعه و دانشجویان این رشته بشناسانیم.
از معضلات اساسی معماری امروز این است که هر صنفی خودش را مجاز می داند وارد حیطه کار و عمل ما شود و خودش را ملزم به دادن ایده و فکر می‌کند. به همین دلیل معماران برای حفظ و ارتقای هویت فرهنگی معماری، نباید به هیچ صنفی اجازه ورود به حیطه معماری را بدهند.»
دبیر هیئت مدیره انجمن مفاخر معماری، معضل دیگر معماری معاصر ایران را اندیشه دانشجویان جوان دانست و گفت: «معضل اساسی دیگر ما، انفعال دانشجویان جوان معماری است.
دانشجوی ما علاقه به نسل گذشته، فرهنگ گذشته و هویت گذشته و رویکرد به آن را کهنه پرستی می داند. این مسئله هم از عدم آشنایی و عدم درک نسل امروز، نسبت به معماری و هویت فرهنگی ما در طول تاریخ ناشی می‌شود. هویت کهنه پرستی نیست. هویت متمایز کننده ما، ریشه و سر منشأعادات خوب ما است. ایجاد تشکل‌های جوان معماری می‌تواند تا حد زیادی این مشکلات را مرتفع کرده و به هویت فرهنگی معماری کمک کند.»
این نشست که با استقبال معماران، مهندسان و علاقه‌مندان به این مباحث همراه بود، با پرسش و پاسخ شرکت کنندگان به پایان رسید.
منبع: سایت فرهنگستان هنر- اردیبهشت ۱۳۸۸
تدوین و آماده سازی برای انتشار در وب سایت : شهره السادات عربشاهی
مطالب مرتبط:
معمار مهندس فرهنگی جامعه است
خبرگزاری کار ایران بزرگداشت روز معمار و هفته معماری عضو انجمن مفاخر معماری ایران: معماران، از ارائه طرح های تکراری غربی خودداری کنند معماری ایران وضعیت مطلوبی ندارد
به‌بهانه‌ی درگذشت هادی میرمیران/ رییس هیات مدیره انجمن مفاخر معماری: علاوه بر اهدای نخستین نشان معماری ایران، تندیسی از این هنرمند فرهیخته تهیه می‌کنیم