به گزارش خبرنگار بخش میراث فرهنگی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، دومین روز از جشنواره‌ی «باغ‌های ایرانی» روز گذشته (دوشنبه، ۲۳ خردادماه) در خانه‌ی هنرمندان ایران برگزار شد و در آن، کارشناسان به بررسی گونه‌شناسی باغ ایرانی پرداختند.
در این نشست، آزاده شاهچراغی ـ استاد رشته‌ی معماری ـ اظهار کرد: در بررسی باغ‌ها چند نکته‌ی مهم اهمیت دارد که نخستین نکته، شناسایی و مرمت باغ است. باغ یک موجود زنده است که اگر خشک شود، دیگر تمام می‌شود.
وی با تأکید بر این‌که شناسایی اولیه‌ی باغ بسیار اهمیت دارد، تصویر چهار نقشه از پلان باغ دولت‌آباد یزد را نمایش و توضیح داد: نقشه‌ی این باغ برای نخستین‌بار به‌شکل اشتباه شناسایی شد. به همین دلیل، بخشی از محوطه‌ی باغ در نظر گرفته نشد و از بین رفت. هرچند پس از آن، کارشناسان مختلف تلاش کردند، شناسایی دقیق‌تری از باغ داشته باشند، ولی اکنون دیگر کار از کار گذشته، زیرا بافت مسکونی در اطراف باغ پیشرفت کرده است.
او ادامه داد: نکته‌ی دیگری که در این باغ اهمیت دارد، بی‌توجهی به اسناد است. به‌طور مثال، اکنون استخر باغ دولت‌آباد را پر از آب کرده‌اند که این کار اشتباه است، زیرا در گذشته، این کاربری را نداشته است؛ در یزد که تابستان‌های گرمی دارد، اجازه داده نمی‌شود که آب در چنین استخری به‌راحتی تبخیر شود.
شاهچراغی با بیان این‌که نکته‌ی مهم دیگر دربارهی باغ‌ها نگهداری از آن‌هاست، گفت: باغ فین کاشان بسیار تغییر کرده است و وضعیت آن در سال گذشته، واقعا اسفبار بود.
وی توضیح داد: تمام عرصه‌های اطراف این باغ که خصوصی بودند، تخریب و به پارکینگ تبدیل شدند، آن هم به این دلیل که این محل برای حضور گردشگران فراهم باشد؛ ولی مگر این باغ ظرفیت پذیرش چند گردشگر را دارد که چنین اقدامی انجام شد؟
او با اشاره به موزه‌ی هرمیتاژ که مردم برای دیدن آن، صفی طولانی را تشکیل می‌دهند، گفت: در کشور ما برای باغ که موجود زنده، یعنی درخت در آن وجود دارد، چنین چیزی رعایت نمی‌شود. در این راستا، یک کار دانشگاهی انجام داده‌ایم و آمار بازدید از این باغ را در یک سال بررسی کرده‌ایم. نتیجه‌ی این بررسی نشان می‌دهد که هیچ کنترلی روی تعداد بازدیدکنندگان این باغ وجود ندارد. باغ فین کاشان از دوران صفویه تا کنون باقی مانده، ولی در طول دو سال گذشته، آسیب‌های بسیار زیادی را دیده است. در این‌باره لازم است یادآوری کنیم که در کشور، قانون مناسبی برای مجازات قطع درخت نداریم.
شاهچراغی در ادامه‌ی سخنان خود، وسعت باغ‌ها را به‌عنوان یکی دیگر از نکات مهم در این زمینه دانست و اظهار کرد: در این‌باره، ایده‌های مختلفی مانند ایجاد باغ ـ مدرسه، باغ‌های اداری و بیمارستان‌های شفابخش که در آن‌ها باغ وجود داشته باشد، بررسی و مطرح شده‌اند که می‌توان از آن‌ها استفاده کرد. نکته‌ی مهم دیگری که باید به آن توجه کرد، این است که اکنون باغ‌های ایرانی به‌عنوان زیرمجموعه‌ی باغ اسلامی در حال معرفی هستند، در حالی که باغ ایرانی خودش دارای ریشه‌ی شکل‌دهنده است. به این ترتیب، اگر چند باغی را که در کشور باقی مانده‌اند، حفظ نکنیم و اگر از بین بروند، دیگر چیزی به نام باغ ایرانی نخواهیم داشت.
<>به گزارش ایسنا، در این همایش که هیأت رییسه‌ی آن را مهدی مجابی، داراب دیبا و مهرداد بهمنی برعهده داشتند، حسین سلطان‌زاده مطالبی را دربارهی گونه‌شناسی باغ‌ها ارائه کرد.
این عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی گفت: از نظر کارکردی، باغ‌ها به دسته‌های مختلفی طبقه‌بندی می‌شوند و از نظر کالبدی به باغ ـ خانه مانند باغ‌های قاجاری ارم شیراز و عفیف‌آباد، باغ‌های شهری مانند چهارباغ که تنها نمونه‌ی ارزشمند باقی مانده است، باغ‌های حکومتی ـ سکونتی مانند نقش جهان اصفهان، باغ‌های دارای کوشک در آب، باغ‌های واقع در کنار رودخانه مانند باغ آیینه در اصفهان، باغ در نواحی پرشیب مانند باغ شاهزاده در ماهان و باغ قجر در تهران تقسیم‌بندی می‌شوند.
وی ادامه داد: باغ یک ویژگی خاصی دارد که در بناهای دیگر بروز نکرده است. شاید باغ تنها گونه از فضاهای معماری است که اساسا هدف از طراحی آن‌ها، ایجاد دگرگونی در مقیاس‌های کوچک است، در حالی که در خانه، حداکثر انطباق را می‌بینیم.
او بیان کرد: نکته‌ی مهمی که باید به آن اشاره کرد، این است که در باغ‌ها به‌جز گونه‌شناسی، یک پدیده را باید مورد توجه قرار داد؛ باغ‌ها حامل ویژگی‌هایی هستند که هیچ نوع فضای معماری آن را ندارد، وقتی باغ در دشت یا کنار رودخانه قرار دارد، آن چیزی که مرتب در آن تغییر می‌کند، محل کوشک است، زیرا باید از بهترین منظر برخوردار باشد. به این ترتیب، یک مفهوم واحد در شکل‌های مختلف در باغ‌ها دیده می‌شود.
وی با بیان این‌که باغ ایرانی حامل مفاهیم اساسی معماری از دوران‌های مختلف تا زمان قاجار است، اظهار کرد: ایرانیان در طول تاریخ، واژه‌های زیادی را برای باغ ساخته‌اند، مانند گلستان، چمن‌زار و بوستان. در حالی که کم‌ترین واژه به جای «میدان» با کاربری‌های مختلف مانند میدان نقش جهان ساخته شده است.
سلطان‌زاده افزود: مجموعه‌ی باغ‌های ایرانی در طول تاریخ علاوه بر کارکردی که داشته‌اند، مفاهیم معماری عالی نیز داشته‌اند و از این جهت، کاملا خاص هستند.
به گزارش ایسنا، در ادامه‌ی این همایش، فرامرز پارسی به معرفی باغ تاریخی چشمه‌علی در دامغان پرداخت.
وی با اشاره به این‌که مهم‌ترین ویژگی باغ‌هایی که کوشک دارند، این است که آب، مهم‌ترین عنصر آن‌ها محسوب می‌شود، بیان کرد: معمولا با حضور یک بنا در میان آب، آن باغ از انواع دیگر باغ‌ها جدا می‌شود. در این‌باره به باغ‌های دیگری مانند فرح‌آباد اصفهان که کوشکی میان آب در آن وجود دارد، می‌توان اشاره کرد.
به گفته‌ی او، چشمه‌علی دامغان که در حدود ۲۵ کیلومتری شمال غربی دامغان واقع است، هویت خود را از مفهوم چشمه می‌گیرد، زیرا چشمه‌علی از انواع چشمه‌هایی است که آب آن‌ها از لایه‌های بسیار وسیعی گرفته می‌شود و در فصل‌های مختلف میزان آن تغییر نمی‌کند، این ویژگی در زمان خشکسالی بسیار اهمیت دارد.
پارسی با بیان این‌که از چشمه‌علی دامغان در دوره‌های مختلف مانند پیش از اسلام، ساسانی و زمان حمله‌ی اسکندر نام برده شده است، یادآوری کرد: تا زمان صفوییان، این محل به‌شکل باغ نبود و احتمالا فقط یک چشمه‌ی مقدس بوده است. اکنون نیز پس از گذشت زمان، باغ به مرور از میان رفته است و فقط چشمه وجود دارد و فضای سبزی که اطراف آن دیده می‌شود.
او همچنین به سردر عمارت این باغ اشاره و اظهار کرد: این سردر کاملا کلاسیک و ایرانی است و به سردر باغ مسعودیه نیز شباهت زیادی دارد. همچنین عمارت کوشک در این باغ که حدود ۱۲ هکتار مساحت دارد و ۳۴ درصد آن را آب تشکیل می‌دهد، به عمارت فتحعلی‌شاهی معروف است. امروزه در طرحی که برای بازسازی آن تهیه شده، تلاش شده است که باغ بودن به این محل بازگردانده شود تا مفهوم باغ را دوباره در اینجا بتوانیم شاهد باشیم.
در ادامه‌ی این همایش، نسیم جهاندار به معرفی دو باغ در استان اصفهان پرداخت.
او ابتدا به باغ تاج‌آباد که به دوران شاه‌عباس اول تعلق دارد، اشاره و با نمایش چند عکس، اظهار کرد: در زمان قاجار، این باغ توسط ظل‌السلطان فروخته شد و سپس فرزندان او، دخل و تصرف‌هایی را ایجاد کردند تا بنای مدرن‌تری را نسبت به دوران صفوی بسازند. در نهایت نیز می‌بینیم، مسؤولان به‌دلیل همکاری نکردن مالکان نتوانستند، آن را مرمت کنند.
او با بیان این‌که به نظر می‌رسد، ساختمان کوشک این باغ یک طبقه بوده و طبقه‌ی دوم روی این باغ توسط مالکان در نیم قرن اخیر ساخته شده است، توضیح داد: در کف‌پوش محوطه‌ی این باغ، سنگ‌های مرمری وجود داشته که مالکان به‌دلیل این‌که ممکن است، این سنگ‌ها گران‌قیمت شمرده شوند، برای جلوگیری از مصادره شدن، سنگ‌های مرمر را از بین برده‌اند. همچنین در پشت کوشک، استخری بوده که اکنون چیزی از آن باقی نمانده است.
جهاندار بیان کرد: در کنار کوشک، دو بنای حمام و گلاب‌گیری وجود داشته که حمام به‌طور کامل از بین رفته و بنای گلاب‌گیری نیز به‌شکل تخریب‌شده باقی مانده است.
وی در ادامه دربارهی باغ سرهنگ‌آباد نیز گفت: این باغ در زمان قاجار با الهام از بنای چهل‌ستون اصفهان ساخته و به مرور زمان، بسیاری از تزیینات و شیشه‌های رنگی آن دزدیده شد. اکنون هم از تزیینات آن چیز زیادی باقی نمانده است.
به گفته‌ی او، این مجموعه در گذشته دو فضای باز اصلی داشت که امروز فقط بقایایی از آن‌ها باقی مانده است. همچنین عمارت چهل‌ستون آن با تخریب زیادی روبه‌رو شده است، به‌طوری که تزیینات و بخش زیادی از نقاشی‌های دیواری آن از بین رفته‌اند. علاوه بر این، بنای سردر این باغ، قاجاری است و روی کوبه‌ی آن نوشته‌ای وجود دارد که به‌دلیل زنگ‌زده شدن کوبه، متن آن قابل خواندن نیست.
در این مراسم، اسکندر مختاری نیز در سخنان کوتاهی اظهار کرد: مهم‌ترین وظیفه‌ای که اکنون دربارهی باغ‌های ایرانی برعهده داریم، مستندنگاری آن‌هاست.
وی خطاب به دانشجویانی که در جلسه حضور داشتند، گفت: پیش از این، تعداد کمی از افراد به میراث فرهنگی توجه داشتند، ولی اکنون این تعداد بیشتر شده است؛ ناامید نشوید، زیرا ناامیدی باعث پیروزی دشمن می‌شود و دشمن ما جهل است، باید امیدوار باشیم تا پایدار بمانیم، سرانجام این سرزمین را بهتر خواهیم کرد.
در بخشی از این مراسم، لوح یادبودی به خانواده‌ی دکتر محمدامین میرفندرسکی به پاس بیش از نیم قرن تلاش در زمینه‌ی معماری اهدا شد. همچنین کتابی دربارهی معماری باغ در خاورمیانه که مجموعه‌ای از مقاله‌های مختلف است، معرفی شد.
خبرگزاری ایسنا
