سیدعلیرضا قهاری در گفت‌وگو با شهر گفت: ارتقای اثر فرهنگی به وضعیت و معیارهای جامعه، نوع مخاطب و نوع نگرش هنرمند بستگی دارد. وضعیت جامعه تعیین‌کننده کیفیت یک اثر فرهنگی است و خارج از این نمی‌توانیم کیفیت اثر فرهنگی را تعریف کنیم.
وی توضیح داد: در یک جامعه روستایی، کیفیت اثر فرهنگی به‌نوعی سنجیده می‌شود و در یک جامعه شهری به نوع دیگر و طبعا این تفاوت در مقیاس بزرگ‌تر، برای مثال در میان کشورهای مختلف، فاحش‌تر خواهد بود.
این مدرس دانشگاه افزود: حتی اگر قبول کنیم که پارامترهای اقتصادی بر جامعه تاثیرگذارند، اثر باکیفیت در یک کشور پیشرفته و غیرپیشرفته معیارهای متفاوتی دارد. اما در تعریف ما از کیفیت اثر – که خود تعیین‌کننده انتظارات مردم هم هست و در هر جامعه نیز انتظارات افراد متفاوت است – مخاطب نقشی اصلی ایفا می‌کند؛ همان‌طور که انتظار روستائیان از دیدن یک فیلم یا یک اثر هنری متفاوت از انتظاری است که یک جامعه شهری از یک فیلم سینمایی دارد.
سال‌هاست به کیفیت اهمیت نمی‌دهیم
قهاری گفت: حال اگر بخواهیم کیفیت اثر فرهنگی را در یک جامعه شهری بررسی کنیم، نخست باید به این نکته اشاره کرد که به نظر می‌رسد ما سال‌هاست مسئله کیفیت اهمیت چندانی نمی‌دهیم و البته این اهمیت ندادن ناشی از وضعیت اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی جامعه است. زیرا مردم آن‌قدر منتظر کالا مانده‌اند که به کیفیت توجه کمتری می‌کنند.
وی ادامه داد: وقتی جوانان ما نیاز به سرپناه داشته باشند و نتوانند آن را تامین کنند، قطعا کمتر به دنبال کیفیت آن خواهند بود و به کیفیت پایین بسنده می‌کنند و خود مخاطب سبب می‌شود برای مثال معمار، چندان به کیفیت و ارزش فرهنگی هنری خانه‌‌ای که می‌سازد، توجه نکند. در رشته‌هایی مثل فیلم و داستان‌نویسی نیز می‌بینیم هنرمند بیشتر مخاطب را در نظر می‌گیرد و همان حد را در اثرش نگه‌می‌دارد.
نگرش مخاطب بر کیفیت اثر فرهنگی موثر است
رییس هیئت‌مدیره انجمن مفاخر معماری ایران افزود: دو عامل سبب ارتقای کیفیت اثر فرهنگی می‌شود، نخست نگرش مخاطب و جامعه برخوردار از آن اثر و دوم تولیدکننده اثر به‌ویژه تولیدکنندگان کلان که همان مدیران فرهنگی هستند. در نتیجه اگر ما از کسانی که فرهنگ را نمی‌شناسند، بخواهیم برای جامعه تصمیم‌گیری فرهنگی کنند، قطعا کیفیت اثر فرهنگی در حد تلقی این طبقه از فرهنگ، خواهد بود.
وی گفت: برای مثال رسانه‌هایی چون رادیو و تلویزیون در تمام دنیا برای مخاطب‌یابی جامعه را بررسی می‌کنند و اگر صاحب فکر باشند، می‌توانند به واسطه برنامه‌هایی که می‌سازند، سلیقه جامعه را تغییر دهند؛ ولی اگر صاحب فکر نباشند، تحت تاثیر انتظارات مردم قرار می‌گیرند و آثاری را متناسب با درخواست مخاطب ارائه می‌کنند. پس حضور مخاطب و تولیدکننده نوعی تعادل را در کیفیت اثر هنری و فرهنگی ایجاد می‌کند.
قهاری تاکید کرد: فرهنگ جامعه در صورتی ارتقا می‌یابد که خود جامعه و مسئولان و تولیدکنندگان آن ارتقا یابند؛ زیرا هنرمندان عموما به واسطه مسئولان، در سطح کلان جامعه حضور می‌یابند و اگر خود مسئولان از فرهنگ بالا برخوردار نباشند، نمی‌توانند هنرمندان مناسبی را برای تولید اثر هنری انتخاب کنند.
وی ادامه داد: متاسفانه امروز فرهنگ حرف‌زدن ما هم تغییر کرده است. نمی‌توانیم بدون القای فرهنگ درست به جامعه، توقع داشته باشیم سطح سلیقه بالا رود. خود صدا و سیما می‌تواند رواج‌دهنده فرهنگ باشد و سطح کیفیت آن‌چه در صدا و سیما عرضه می‌شود، تعیین می‌کند انتظار مردم و سلیقه مردم در چه سطحی است. پس نیاز داریم معلمین فرهنگی و مسئولان فرهنگی از حداقل پایه‌های فرهنگی برخوردار باشند.
سیاست‌زدگی آفت جامعه است
این معمار افزود: از آفات فرهنگ جامعه این است که دچار سیاست‌زدگی یا اقتصادزدگی شود. برای مثال در زمینه معماری، بسیاری افراد تازه‌به‌دوران‌رسیده دوست دارند در آپارتمان‌های چندهزارمتری زندگی کنند؛ درحالی‌که فرهنگ زندگی در چنین آپارتمانی را ندارند. این از تاثیرات اقتصاد بر فرهنگ است؛ زیرا ممکن است اقتصاد یک‌باره جهش یابد ولی فرهنگ برای ارتقا نیاز به پیش‌زمینه‌ها و زیرساخت‌هایی دارد که نمی‌توان آن را به‌راحتی ارتقا داد، حتی در تخریب فرهنگ هم مقاومت صورت می‌گیرد.
رییس هیئت‌مدیره انجمن مفاخر معماری ایران درباره تاثیر هنرمندان بر ارتقای کیفیت آثار فرهنگی، گفت: بدون حضور هنرمندان اصلا اثر فرهنگی وجود نخواهد داشت؛ ولی تقاضای عرضه اثر از هنرمند باید در سطح جامعه وجود داشته باشد؛ همان‌طور که در هر جامعه‌ای از پزشک خواسته می‌شود تا کاری را انجام دهد، باید از هنرمند هم خواسته شود؛ البته اگر می‌خواهیم دارای فرهنگ باکیفیت باشیم.
وی ادامه داد: وقتی از هنرمند خواسته شود که در جامعه حضور یابد و مخاطبان نیز تلاش کنند هنرمندان را بفهمند – همان‌طور که پزشک را می‌فهمند – هنرمندان هم رشد می‌کنند. همچنین با حضور هنرمندان، مردم می‌توانند تشخیص بهتری دهند؛ ولی وقتی بیشتر هنرمندان ما خانه‌نشین هستند و کسی سفارشی به آن‌ها نمی‌دهد، نمی‌توان توقع ارتقای کیفیت داشت.
هنر و هنرمند در قالب بخشنامه نمی‌گنجند
قهاری افزود: از طرف دیگر وقتی می‌خواهیم شهروند رفتار درستی داشته باشد و از مردم توقع داریم که برای مثال از خط‌کشی عابر پیاده عبور کنند ولی دقیقا همان‌جا که به پیاده‌رو می‌رسیم، لوله گذاشته‌ایم، امکان برخورداری از این فرهنگ و رعایت آن را از مردم گرفته‌ایم. این چه تفکری است که یک شهروند را عملا مجبور می‌کنیم در شهر کار غیرفرهنگی انجام دهد. این ما هستیم که شهروند را سردرگم می‌کنیم، وقتی خودمان پیاده‌رو را به شکلی می‌سازیم که مردم مجبورند از خیابان رد شوند.
وی همچنین گفت: در مسائل فرهنگی هم همین‌طور است. وقتی هنرمندی وجود نداشته باشد یا هنرمندان محدود شوند، نمی‌توان به ارتقای هنر امیدوار بود. هنر و هنرمند در قالب بخشنامه نمی‌گنجند. فرهنگ‌سازی یک مقوله بخشنامه‌ای نیست. البته می‌توانیم محدودیت‌هایی بگذاریم؛ ولی دیگر نمی‌توانیم توقع داشته باشیم ارتقا یابد.
این معمار ادامه داد: اگر از هنرمندان خواسته شود که اثر باکیفیت تولید کنند، قطعا از توانشان استفاده می‌کنند، به شرط این که محدود نباشند و با معیارهای غیرهنری انتخاب نشوند. برای مثال برای این‌که بتوانیم زیباسازی شهر را درست انجام دهیم، قطعا کسانی باید در راس جریان باشند که پیشکسوت و هنرمندان متقدم این حوزه باشند؛ ولی اگر مسئولان یک سازمان بخواهند هنرمند را انتخاب کنند، نتیجه‌اش همانی می‌شود که می‌بینیم.
مسئولان فرهنگی باید اهل فرهنگ باشند
رییس هیئت‌مدیره انجمن مفاخر معماری ایران تاکید کرد: شناخت یک غیرهنرمند برای انتخاب هنرمند، نمی‌تواند معیار مناسبی برای ارتقای هنر و فرهنگ باشد. مقوله ارتقای فرهنگی در چنین شرایطی محو می‌شود. تصمیم‌گیران فرهنگی برای ارتقای فرهنگ در خط نخست قرار دارند و باید مقوله فرهنگ و همچنین مقوله ارتقای فرهنگ را بشناسند و یا مشاوران کارشناس و خبره داشته باشند.
وی ادامه داد: اگر بخواهیم فرهنگ جامعه از میان برود، به سلیقه‌های شخصی یک عده خاص محدودش می‌کنیم. مقام معظم رهبری اشاره بسیار نکته‌بینانه‌ای در این زمینه دارند. ایشان می‌گویند فرهنگ در کشور ما مظلوم واقع شده است.
قهاری افزود: اگر توجه کنید، ظلم از سمت کسی اعمال می‌شود که قوی‌تر است و کلمه «ظلم» در این سخن، یک کلمه کلیدی است. ضمن این‌که این سخن مقام معظم رهبری نه متعلق به امروز که مربوط به ۲۰ سال پیش است و سوال من این است که ما در این مدت برای خارج کردن فرهنگ از مظلومیت چه کرده‌ایم؟
وی خاطرنشان کرد: البته بهانه‌های مختلفی وجود دارد، از جمله بودجه، ولی نتیجه این است که شخص اول مملکت هم درباره این مسئله رضایت خاطر ندارد. اگر به سخنرانی مسئولان دقت کنید می‌بینید که با فرهنگ مثل یک کالا برخورد می‌کنند نه به عنوان یک زیربنا. درحالی‌که فرهنگ زمینه‌ساز جامعه است و جامعه به فرهنگش زنده است نه به پول.
فرهنگ حاصل تفکر بزرگان است
این معمار همچنین گفت: هزینه‌هایی که در کشورهای حاشیه خلیج فارس می‌شود را در نظر بگیرید، آیا این فرهنگ است یا می‌تواند فرهنگ بسازد؟ آن‌ها درهای قدیمی خانه‌های روستایی ما را می خرند تا برای خودشان فرهنگ‌سازی کنند. ولی خوشبختانه پیشینیان ما فرهنگ و تمدن غنی داشته‌اند و برایش جان‌فشانی‌ها کرده‌اند. شاید ما قدرش را نمی‌دانیم و فکر می‌کنیم کار فرهنگی همین است که می‌کنیم و نتیجه نیز همین می‌شود که می‌بینیم.
وی تاکید کرد: فرهنگ حاصل تفکر بزرگان است. ما نمی‌توانیم فقط فرهنگ را برای جوانان تعریف کنیم و به آن عمل نکنیم. جوان از ما یاد می‌گیرد. اگر ما دروغ بگوییم و به وعده‌هایمان عمل نکنیم، فرهنگ دروغ و فریب را برای جوانانمان تثبیت می‌کنیم.
دومین همایش ملی ارتقای کیفیت آثار، محصولات و فعالیت‌های فرهنگی، ۱۰ و ۱۱ تیرماه ۹۲ در مرکز همایش‌های بین‌المللی برج میلاد برگزار می‌شود.
