نگاهی گذرا :به آموزش معماری از ابتدا ی تاسیس دانشکده معماری هنر های زیبا تا کنون در دانشگاه تهران .
و سخنی چند با معماران و بهره برداری از رایانه بعنوان همیار معمار .
مقدمه :
قبل ازانقلاب فقط درچند شهر بزرگ دانشکده معماری وجود داشت و ورود به دانشکده معماری برای هر داوطلبی میسری سخت و ممکن نبود زیرا ظرفیت پذیرش نسبت به شرکت کنندگان بسیار اندک بود. در این مقاله با چند نگاه به چگونگی نحوه تدریس از ابتدای تاسیس دانشکده معماری وتغییرات انجام شده در سیستم آموزشی و مطالب در باره معمای و بهره برداری از رایانه پرداخته خواهد شد .
نگاه اول : روش تدریس معماری در دانشکده معماری هنر های زیبا و تغیر به روش جدید ( جاری ) .
الف -سنجش ومعیار فرا گیری دروس معماری با نمره تعیین می شد .
ب- محل وچگونگی تدریس معماری تا قبل از تحول در سیستم آموزش معماری جدید ( واحدی ) :
محل آموزش وانجام کارهای عملی در محدوده فضای سالن ( آتلیه ) انجام می گردید و استادان در طول مدت لازمه طراحی وراهنمایی های لازمه توسط استاد معماری و همزمان با شنیدن نظرات ومطالعات دانشجو انجام میگرفت ومعمولا” روزهای تحویل کارهای عملی ( پروژه – اسکیس – دکور ) پایان روز جمعه بوده
و دانشجویان میبایست در طول سال تحصیلی برای پروژ های دکور و اسکیس بمدت یک هفته و برای پروژه معماری برحسب مورد حدود دو یا چهار هفته تعیین شده بود .
مطلب بسیار مهم آن که برای ترسیم پروژه بر روی کاغذ روی ( شاسی ) ابتدا با مداد طرح را ترسیم و پس از بررسی توسط استاد معماری و اعلام نظرات ( معماری ) و اصلاحات لازم توسط دانشجو بر روی شاسی منتقل گردیده و با قلم مخصوص که آنزمان که گرافوس ( قلم ترسیمی که دارای بدنه و تیوپ کوچک درون آن مخصوص مرکب ( مخصوص ) با دوتیغه فلزی کوچک متصل بهم ( یکی ثابت و دیگری متحرک ) که نوک قرار می گرفت و نوک بصورت مثلث مانند با پخی بودند که برای ترسیم هرضخامت خطی نوک مخصوصی وجود داشت که میبایست سر نوک قلم گرافوس برای هر ضخامت خطی تعویض میشد . ( همانگونه که در ترسیم نقشه ها برای هر خطی لایه ای رنگی تعریف شده و در زمان چاپ نقشه آن تعریف رنگ از نظر ضخامت انجام میگیرد)و طرح مدادی پس از اصلاحات لازمه بر روی شاسی منتقل و سپس ترسیم نهایی با گرافوس انجام میشد ( شایان ذکر است که دانشجو میبایست اطلاعات کاملی از ضخامت دیوارهاوابعادستونها(بطورتقریب)داشته و در آن حالت نقشه ترسیم نهایی میشد و اگر اشتباه و یا سهل انگاری در ترسیم پیش میامد برطرف کردن آن قابل اصلاح نبود و میبایست کاغذ را تعویض و ترسیم بر روی شاسی از ابتدا صورت می گرفت.
دانشجویان کارهای عملی دانشکده رابرروی کاغذضخیم(کانسون یاوات من)که برروی بوم قرار میگرفت ( همانند کاغذ نقاشی بربوم نقاشی) با قلم مخصوص ( گرافوس ) ترسیم میکردند
سنجش واعلام ارزیابی کارهای عملی با تحویل در عصر جمعه و سنجش توسط اساتید معماری هر آتلیه در روز شنبه انجام میشدونتایج بعدازظهرهمانروزاعلام میشد.سیستم ارزشیابی براساس معیارهای دانشکده معماری پاریس بوده .که یک ضربدر(نیم مانسیون)دارای ارزش ۵ نمره و دو ضربدر( مانسیون اول ) دارای ارزش ۱۰ و سه ضربدر( مانسیون آول ) دارای ارزش ۱۵ و چهار ضربدر ( مدال درجه دو ) دارای ارزش ۲۰ بوده ودر طول سال تحصیلی با انجام و تحویل پروژههاونمرههای اخذشده ودانشجویان میبایست برای گذراندن دروس اسکیس و یا دکوربیست نمره برای پروژه۴۰نمره درطول سال کسب میکردندواین سیستم آموزشی معماری ونحوه ارزشیابی ودادن نمره تا انقلاب فرهنگی در دانشکده معماری ادامه داشت . سیستم آموزش معماری در دانشکده های معماری بر اساس برنامه آموزش معماری فرانسه بوده است .
مقصودازبیان مطالب فوق که دانش آموختگان معماری ( سیستم قدیم ) میدانند علاوه برطراحی یک پروژه مهم تر راندو آن بوده است وبا راندو پروژه همانند بنظر حجم دار وگویاتر میشد .با ترسیم دستی هر پروژه ای حافظه و چشم دانشجو عادت به فواصل و تناسبات و نحوه استقرار فضاها وبطور کلی در پروژه آشنایی کامل پیدا میکرد و ترسیم نهایی هر پروژه ای برای دانشجو یک تجربه و آموزش عملی بوده است وترسیم برروی کاغذ کالک نبود که قابل اصلاح کردن و یا کپی کردن باشد .
ج- بعد از تغییر سیستم آموزش معماری در دانشگاه تهران ترسیم برروی کاغذ ضخیم جای خود را به ترسیم برروی کاغذ کالک داد .که ترسیم برروی کاغذ کالک به دانشجویان امکان حک واصلاح و کپی کردن داده شد.
طراحی با توجه به امکان تغییرات بدون تعویض کاغذ بسیار آسان شده بود و به نظر نگارنده با این سیستم از خلاقیت ها در طراحی کاسته شد زیرا در این سیستم تغییر پذیری فرم آسان شد و این روند ادامه داشت .
نگاه دوم : معماری بعد از انقلاب .
بعد از انقلاب دولت برای جبران متخصصین و کمبود فضاهای آموزشی نسبت به تاسیس دانشگاه ها و موسسات آموزش در اقصی نقاط کشور جهت فراگیری دروس دانشگاهی اقدام نمود که این اقدام باعث شد که برای نسل جوان و مشتاق ایرانی آینده روشنی در جهت فراگیری علوم دانشگاهی از جمله هنرها فراهم شود که از دهه 1360 این اتفاق به واقعیت پیوست .دیگرمراکزاستانهابعنوان مرکزآموزش عالی سرآمدنبودند و این روند باعث شکوفایی استعدادهای بسیار گردید اما مشگلی که در اوایل دهه ۱۳۷۰ پیش آمد سیل فارغ التحصیلان رشته مختلف دانشکاهها و مراکزآموزش عالی وورود به جامعه وبازار کار بود که دارندگان مدرک دانشگاهی در بازار کاز نتوانست موفقیتی بدست آورندودیگر استقبال چندانی به تحصیل دانشگاهی توسط قشرجوان بعمل نیامدو جوانان بسمت کارهایی که مدرک دانشگاهی نیاز نبود رو آوردند و این فرایند مو جب شد که برخی از ورودی دانشگاههای ایجادی و مراکز آموزش عالی و موسسات عالی کاهش یافته و حتی بر چیدن برخی رشته ها اقدام نمایند . مدرک کاردانی فاقد ارزش در بازار کار و همچنین ارزش اجتماعی خود را از دست داده ا وچندان مقبول نیست . اکنون ارزش کارشناسی در بازار کار بسیار متزلزل و نا پایدار است که اگر این روند ادامه یابد می توان گفت که تحصیل در دانشگاه ها در دوره های غیر تخصصی به فراموشی سپرده می شود .
قانون نظام مهندسی از تصویب تا اجرا :
در سال ۱۳۵۴ ( قبل از انقلاب ) قانون نظام مهندسی به تصویب رسید و در دهه ۱۳۶۰ قانون نظام مهندسی که به مرحله اجرا در آمد و شهرداری ها مکلف شدند که طبق ظوابط نقشه ها با مهر و امضای مهندسین دارنده پروانه اشتغال باشد به پذیرند وبدین ترتیب دارندگان مدرک تحصیلی کاردانی در رشته ساختمان از چرخه کار کردن در این رشته حذف شدندکه موجب سر خوردگی جوانان فارغ التحصیل مدرک مذکور پیش آمد .
باتوجه به کاهش شدیدعلاقمندان دراین مقطع تحصیلی دانشگاهی موجب شدکه دربرخی ازدانشگاههاو مراکز آموزش عالی جدیدنسبت به حذف کاردانی دربرخی رشته هااقدام نمودندوهمزمان مجوزدوره تکمیلی (کارشناسی)مطابق برنامه مصوب وزارت علوم تدریس شدواین نویدی برای قشرجوان شدوبدین ترتیب کارشناسان وکارشناسان ارشد رشته ساختمان توانستند به بازار کار ازطریق از طریق نظام مهندسی ورود نمایند
نگاه سوم : معماری پس گرا .
همزمان با ورود فارغ التحصیلان رشته معماری ( کارشناس و کارشناسی ارشد ) و کسب مجوز ورود به بازار نسبت به انجام طراحی طبق نظر کارفریان ( سفارش دهندگان ) اقدام میکنند مد نظر مالکان ومجریان اجرای پروژه وبهره برداری سریع از میباشد که این پروسه باعث شد که بدلیل عجله مالکان و مجریان در اخذ پروانه و ساخت بر خی از معماران نسبت به کپی کردن و بهره برداری از نقشه های معماری متداول بدلیل سرعت در ارایه طرح و هزینه کمتر اقدام نموده واین روال در بعضی مناطق تهران رواج پیدا کرده است . مالکان وسازندگان بخش خصوصی طرح را با معماری خوب نمیخواهند بلکه معماری عامه پسند و بدون مفهوم و عاری از هرگونه خلاقیت هنری را خواستارند زیرا بازار ساخت و ساز از نظر اقتصادی و برگشت سرمایه رونق یافته و سازندگان را در فکر در آمد بیشتر بوده و ترجیح میدهند طرح های کپی شده و یا تکراری و عامه پسند به اجرا درآیدوبدین سان باعث شد که معماری پس گرا گردد . دربیشتربناهای احداثی توسط برخی مالکان معماری بیرون بصورت دکوروبا معماری داخلی تجانس ندارد و معماری بیرون و چه درون فاقد هرگونه مفهوم معماری است . شایان ذکر است برخی از کارفرمایانی که در ساخت مسکن برای قشر ضعیف اقدام میکنند تقریبا” فراموش کرده که آن قشر هموطن ماهستند و باید برای آنان یک سرپناهی با معماری گویا که در شان یک هم میهن باشد ساخته شود نه آنکه فقط یک چهار دیواری با سقفی برروی آن . معماری فاخر معماری قصرها و موزه ها نیست بلکه معماری فاخر معماری حاکم بر بافت منطقه ودارای یک روان عرفانی معماری است .
نگاه چهارم : ( معماری چیست ؟-فهم معماری ؟ -خلق اثر ؟ -معماری و بهره گیری از رایانه ( محاسن – معایب )
معماری چیست :
معماری تلاشی است برای تدارک فضاهای متناسب با نیازهای زندگی . معمارمیکوشدتا بخشی از فضا را به ترتیبی خاص معین کندتامحلی درخوربرای فعالیت انسانی باشد . انچه در معماری اهمیت پیدا میکند تمام وجود شخصی واجتماعی مخاطب وکاربر است که شامل سهولت کاربری/زیبایی/آرامش روانی است درحالیکه ساختمان سازی عمدتا به اصالت کاربریهای فیزیکی.معماری یکی ازهنرها است که باهنر زندگی عجین است . معماری همانند روح وروان وکاربری است و ساخت ( صنعت ساخت ) کالبد است . کالبد بدون روح وروان بی ارزش است .حتی برای قبور نیز بدون دفن جسد فاقد تعریف است .
نگاه پنجم : فهم معماری :
درموردریشه مشگلات معماری معاصربایدگفت که مادرجامعه ای زندگی میکنیم که بطورمیانگین نمیدانیم معماری چیست واز معماری چه میخواهیم . معماری تنها بدست معمار خلق نمیشود بلکه معماری حاصل مجموعه ای است تفکروخلاقیت معمار/فناوری ساختمانی/مخاطب/کاربروپیمانکار/ نتیجه قابل قبول تنها از مجموعه ای فرهیخته و کامل بدست میاید .
نگاه ششم :خلق اثر معماری :
معماری خلق اثری است که توسط معماربا توجه به خلاقیت و تفکر و تجسم ذهنی و شناخت بر روی کاغذ می آید. معماری همانند شعر دارای یک متن در نهایت لطافت و زیبایی شاعرانه است / چیزی به نام شعر بد وجود ندارد تالازم باشد مقابل ان از ترکیب نسبی شعر خوب و معماری خوب استفاده کنیم . نمی توان معماری بنایی باندازه معماری فاخر نرسیده در همان نوان ساختمانی طبقه بندی کرد .
نگاه هفتم : معماری و بهره گیری از پیشرفت در زمینه رایانه ( معایب – محاسن ) :
طراحی و ترسیم پروژه های معماری با کامپیوتر جایگزین تمام سیستم های قبلی طراحی و ترسیمی گردید .
معایب : هر چند این سیستم از خلاقیت های معماری توسط طراحان تا حدود بسیاری فاصله گرفته و سایت های مختلف و مشاهده اثار بزرگان و به طور کلی پروژه هایی که در سایت ها قابل دسترسی هستند زمان تفکر و نوآوری را از برخی طراحان می گیرد و مشاهده شده بهره گیری از طرح های آماده را با تغییراتی سر لوحه طراحی خود قرار می دهند.
محاسن : با توجه به پیشرفت در تکنولوژی رایانه ها و امکانات ترسیمی سطحی و فضایی معماران توانستند نسبت به طراحی ساختمانها و محیطها و مجموعه ها با کامپیوترهای پیش رفته اقدام و خلق اثر بسیار بدیع کنند و قبل از اجرا طرحهای خود را از طریق سه بعدی قابل رویت نمایند .
در خاتمه میتوان گفت که با توجه به فهم وخلاقیت هاو کاربرد کامپیوترها و سیستمهای در طراحی و ترسیم میتواند از معایب استفاده از علوم رایانه ای به محاسن آن پی برد و اکنون تکنیکهای رایانه ای کمک به خلاقیت های معماران در خلق اثر میکند .
بیژ ن علی آبادی
24-9-1403
